Kwallen, de schrik
van iedere badgast?
>n onder nummer
Zon. maan en hoog water
,,De Sheriff maakt zich kwaad"
FEUILLETON
Snelle baan voor
strandloop
Gebruikers
vergadering
dorpshuis
VRIJDAG 14 AUGUSTUS 1981 TEXELSE COURANT
PAGINA 7
£on kompaskwal getekend door Sytske Dijksen.
14. Ze hadden afgesproken, Els en zij,
dat het bij een middagvisite zou blijven.
Daarna zouden Henri en Els samen
ergens gaan eten. Dat was goed ook,
vond Dora, voor de eerste keer. Ze hield
wel van een beetje formaliteit.
Het beviel haar ook, dat ze al haar
handig bedachte vraagjes om hem uit te
horen, niet hoefde te gebruiken want
Henri was niet gesloten. Hij vertelde met
plezier van zijn zaken, die hem helaas tè
vaak opeisten, in alle delen van het land.
Ze keek naar de solide gouden zegel
ring, het gouden polshorloge, de enige
en dan nog echt mannelijke sieraden. Ze
keurde en passant de stof en snit van
zijn kostuum, zijn dure Engelse schoe
nen.
Kwaliteit zonder opschik en opzich
tigheid. Ja, hij was een heer. Els mocht
haar handen dichtknijpen met zo'n man.
En toen Els 's avonds netjes thuis
gebracht, zich niet kon weerhouden
haar moeder te vragen: „Hoe vond u
'em?" kroop Dora natuurlijk weer in
haar reserve van wijze oude vrouw
terug, maar ze moest het toch zeggen.
„Hij leek me wel geschikt." En na enig
nadenken: „Zelfs heel geschikt."
Els lachte. Ze kende haar moeder.
Och, gunst, Dora vaj\ Wijnbergen wist
altijd heel subtiel maar voor insiders
volkomen duidelijk haar afkeuring of
gebrek aan sympathie te laten door
schemeren. Daar had ze allerlei manier
tjes voor. Maar Els had het allang
gezien. Henri had de vesting stormen
derhand genomenl
Hoofdstuk 8
Vijf en zestig procent
„Komt Henri nog van de week, Els?"
„Nee", er klonk een lichte teleur
stelling in Els' stem, „hij moest naar
België. Trouwens, hij durft hier ook niet
zo vaak te komen."
„Onzin, waarom niet?"
„O hij is zo gauw bang dat hij te veel
is. Hij heeft nooit echt een ouderlijk huis
gehad, woont altijd maar in hotelkamers
en dat is zo iets verschrikkelijk onper
soonlijks. Het is voor hem een heel
bijzondere gewaarwording, zegt hij,
ergens thuis te zijn. Ik denk dat als hij
deed wat hij wilde, of kon doen wat hij
wilde, dat hij hier om de andere dag
zat."
zat", lachte Els.
„Heeft ie het zo naar z'n zin hier",
viste Dora.
„Dat weet u best. En daar hebt u
zelf schuld aan." Els sloeg haar arm om
haar moeders schouders. Ze waren
zelden zo intiem met elkaar. Maar ze
kwamen elkaar nader —door Henri,
bedacht Els. Moeder leefde eigenlijk
weer op, sinds hij over de vloer kwam.
„Kind je praat onzin, hij komt niet
voor mijl"
„Nee, maar wel voor de gezelligheid
en daar zorgt u voor." Els zei het dank
baar. Ze was zo bang geweest dat haar
moeder sceptisch tegenover Henri zou
staan en dan kon Dora akelig gere
serveerd zijn. Ze keek de mensen nog
net niet het huis uit, maar ze kwamen
toch maar niet terug...
Met Henri was dat anders.
Henri kon niet alleen met de grootste
aandacht naar Els' moeder luisteren,
maar won door allerlei kleinigheden haar
hart. Henri was het, die heel dood
gewoon op een stoel klom en de pla
fondlamp op de gang repareerde, terwijl
Dora erbij stond doodsbenauwd voor
'schokken'. Henri adviseerde haar hoe
ze een ingewikkeld overheidsformulier
moest invullen, Henri wist een man te
vinden die het antieke kabinet kon re
pareren. Henri reed haar naar het
ziekenhuis voor een (gelukkig gunstig
verlopend) onderzoek en stond prompt
weer te wachten toen ze klaar was.
Maar vooral kon ze geboeid luisteren
wanneer Henri haar inwijdde in de ge
heimen van zijn zakenleven. Want zijn
financiële achtergrond was voor haar
uiterst belangrijk, en daarbij opende zich
voor haar een wereld die in het ambte-
naarsbestaan van haar man voor haar
altijd gesloten was geweest. Dat was
altijd een vast inkomen, later het
pensioen, haar kapitaaltje, belegd op
een betrouwbare bank met een vast
rentepercentage. Ook Els was een en al
aandacht wanneer Henri vertelde hoe
veel moeite het hem soms kostte om zijn
plannen te verwerkelijken, maar ook dat
je pas verdiende als je 'je kapitaal voor je
liet werken'.
„Ik kan het best begrijpen", zei Henri,
„als er mensen zijn die zekerheid vóór
alles wensen. Als je in die materie niet
thuis bent loop je meer kans op verlies
dan op winst. Er zijn al heel wat mensen
de dupe geworden van lui die dikke
winsten voorspiegelden en later konden
ze naar hun centen fluiten."
Dora en Els knikten, blij met een man
die zulke machinaties dóór had.
„En toch denk ik wel es", zei Henri
peinzend, „ik was laatst bij een paar
oude mensen die leefden van een klein
kapitaaltje en de AOW. Ze kregen er
ieder jaar tweeduizend gulden rente bij.
O, safe als de bank! Maar het geld
vermindert in waarde, tweeduizend piek
is met meer wat het vroeger was. Je
krijgt schijnbaar hetzelfde, maar het
wordt steeds minder."
„Tja, dat merk ik ook", zei Els'
moeder met een zucht.
„En als je dan bedenkt", voegde
Henri er aan toe, „dat diezelfde mensen
als ze maar een heel klein beetje fi
nanciële knobbel hadden, zeker het
dubbele van hun geld konden maken.. .I
Maar hoe minder risico je neemt, hoe
minder rente. Interest en interesse gaan
hand in hand. Het is geen kunst,
tweemaal in het jaar couponnetjes te
knippen en geld te gaan incasseren. Ik
neem er geen genoegen mee, maar
daarvoor ben ik ook praktisch iedere dag
in de weer. Dan zit je wel in de spanning
maar als jouw tien mille een paar weken
later zeventien en een half geworden is,
dan heb je toch een tevreden gevoel,
niet?"
„Ik vindt het ook eigenlijk maar een
schijntje" begon Els' moeder, maar
Henri hief afwerend de hand.
„Mevrouw, begin er niet meel Ubent
een vreemdeling in dat Jeruzalem.
Wees tevreden met wat u hebt al wordt
het dan ook steeds minder, het is beter
dan niets. Voor iemand als u, die
nergens van weet is het of een schaap
temidden van de wolven komt grazen."
„Hoor jij dan ook tot die wolven"
lachte Els.
„Nee maar ik weet ze van mijn lijf te
houden. Mij nemen ze niet! Ik heb heel
mijn leven met dat bijltje gehakt. Me
vrouw ik ben ook begonnen op een
tweedehands fiets. Die Buick die buiten
staat, heb ik in de loterij gewonnen
hoor! Ik weet nog toen ik 'em kocht,
veertien dagen zat ik in spanning van
erop of er onder, alles kwijt of een dikke
winst. En toen bleek dat ik de juiste
koers had gevaren, toen was ik zo in de
wolken, ja, ik had tenslotte kind noch
kraai, niet?, ik dacht: Henri en nti koop
je de wagen waar je al vijf jaar zin in
had." Hij lachte jongensachtig. „Gek
he, ik was zo opgetogen als een kind."
Dora glimlachte moederlijk. Ze be
greep het allemaal wel.
„Toch", zei ze, „als u eens tijd hebt,
en u wilt het doen, zou ik het fijn vinden
als u eens voor me bekeek of ik niet
voordeliger mijn geld kan beleggen,
Nee, niet in speculaties, natuurlijk, maar
het is zoals u zegt, het lijkt of je steeds
hetzelfde krijgt, maar met die geld
ontwaarding wordt het steeds minder."
„De rentetrekkers zijn de dupe",
verklaarde Henri, „ledereen denkt: De
kapitalisten redden zich wel. Alle aan
dacht is voor de arbeider. Maar juist in
die kringen, mevrouw, komen de dra
ma's voor."
Dora knikte. Ze wist ook van de
fatsoenlijke armoe, geleden door men
sen die eens tot de 'betere kringen'
hadden behoordd.
Henri stapte over op een ander on
derwerp, maar Dora bleef nadenken.
En toen hij die avond in zijn grote
Buick de weg naar Amsterdam reed,
glimlachte hij. Het aas was uitgegooid,
de vis zwom er om heen. Hij behoefde
ook ditmaal niets meer te doen. In
tegendeel, hoe meer hij de boot afhield,
hoe gretiger ze werden. Diep tevreden
met zichzelf, reed hij de lichtzee van
Schiphol voorbij. Henri Gardenier had
het best met zichzelf getroffen.
(wordt vervolgd)
vaak is de één er gevoeliger voor dan de
ander. Het zijn vooral de haarkwallen die
rijk uitgerust zijn met netelbatterijen. Bij
ons komen de gele en de blauwe voor.
Die haarkwallen kunnen 20 meter lange
tentakels hebben. Zo bestrijken ze een
groot gebied om het benodigde voedsel
te kunnen binnenhalen. In warme zeeën
kunnen haarkwallen wel twee meter in
doorsnee worden met 70 meter lange
tentakels! De grootste die ik hier ooit
aangespoeld heb gevonden was naar
schatting zo'n 50 centimeter in door
snede.
Verder kunnen we nogal eens de
kompaskwal vinden. Op de tekening is
te zien waarom hij zo heet. De in de
hoed liggende, gekleurde organen (ge
slachtsorganen) lopen naar alle kanten
uit, zoals de windstreken op een kom
pas. Deze soort kan bij prikkeling licht
geven. Echter lang niet zo veel als
enkele tropische soorten. Het 'lichten'
van de zee zoals dat op warme avonden
bij ons te zien is, is echter geen kwal-
lenwerk. Dat wordt veroorzaakt door
ééncelligen.
De oorkwal (wetenschappelijke naam
Aurelia) is een andere soort die al
gemeen in de Noordzee voorkomt.
Zijn geslachtsorganen liggen oorvormig
in de hoed gegroepeerd. Tenslotte wil ik
nog de zogenaamde zeepaddestoel
noemen (geen plant dus maar een
kwal), die het meest op het strand aan
spoelt. Hij is overwegend blauwachtig
gekleurd èn.... volkomen ongevaarlijk,
evenals de oorkwal overigens. De zee
paddestoel heeft in het geheel geen
netelbatterijen. Onder z'n hoed hangen
lange 'mondlappen' die in elkaar ge
kronkeld zijn als een bloemkool. Tril-
haartjes veroorzaken een water
stroompje waardoor het allerkleinte
plankton in de richting van de maag
gewerveld wordt.
Wespen en oorlogsschepen
In de wateren rond Japan, de Fili-
pijnen etc. komen wel verschillende
soorten kwallen voor die gevaarlijk voor
de mens zijn. Eén daarvan is de zee
wesp. Aanraking van deze kleine soort
betekent een uiterst pijnlijke steek en de
dood kan binnen enkele minuten vol
gen. In de tropische zeeën leven trou
wens meer holtedieren die de mens
aardig wat ongemak kunnen bezorgen.
Er is bijvoorbeeld het Portugees oorlogs
schip. Een kwal met een enorme om
vang. Het is eigenlijk niet één dier,
maar een hele verzameling van kwal
poliepen bijeen. Iedere poliep heeft bin
nen de 'gemeenschap' zijn eigen taak en
specialisatie. Zonder elkaar kunnen ze
niet leven. Het bijzondere van het
Portugees oorlogsschip is verder dat het
dier eep zeiltje heeft. Eén van de
poliepen heeft een boven water uit
stekende blaas die met gas gevuld is.
Afhankelijk van de windkracht kan hij
hem meer of minder vullen, zodat de
hele gemeenschap zich d.m.v. wind
kracht kan voortbewegen.
Ons strand ligt soms bezaaid met
kleine, doorzichtige, ovaal-ronde bolle
tjes. Ook dat zijn een soort holtedieren.
Het zijn geen echte kwallen, maar rib
kwallen. Ribkwallen hebben geen netel-
cellen, maar wel een soort vangdraden.
Op het strand is daar echter niet veel
meer van te zien.
Dat is trouwens met de echte kwallen
ook zo. Als ze aanspoelen zijn ze dood
en de schoonheid, die ze echt wel
hebben, is voor een groot deel weg. 's
Zomers kunnen we in de haven vanaf de
boot kwallen vaak wèl in hun element
zien. Met golvende bewegingen van
hun hoed, also." een paraplu langzaam
open en dicht geklapt wordt, zwemmen
ze traag door het water. En dan zien ze
er helemaal niet uit als afschrikwekken
de of vieze beesten.
Adriaan Dijksen.
De zesde Hoomder strandloop, ge
houden op 9 augustus bij „Paai 9"
trok in totaal 186 deelnemers. Een
combinatie van windstil weer en
laag water (dus hard strand) zorgde
er voor dat er zeer snelle tijden
werden gelopen. Joost Brouwer
brak zelfs zijn persoonlijk record.
Uitslagen
8 km (42 lopers)
1. Joost Brouwer, Oosterend, 26.36
min., 2. Cees Timmer, Oosterend,
28.10 min.. 3. André Brouwer. Ooster
end, 28.15 min., 4. Minne Goënga,
Den Hoorn, 28.50 min., 5. Frans Kuip,
Den Burg, 29.36 min., 6. Piet Bake-
laar, Den Burg, 29.55 min.
Dames 15 jaar en ouder (4 km):
1. Emelie Veeger, Den Burg, 16.11
min., 2. Hetty Boogaard, Den Burg,
17.52 min., 3. Els Groeskamp, Den
Hoorn, 19.35 min., 4. Vera Bakker,
Den Hoorn, 19.49 min., 5. Nicolien
Keijser, Den Burg, 20.20 min., 6.
Monica Hooyschuur, Zuid-Eierland,
20.26 min.
Jeugd t/m 14 jaar (4 km):
1. Koen Zijm, Den Burg, 14.45 min.; 2.
Nico Evers, Den Hoorn, 15.34 min.; 3.
Frank Groeskamp, Den Hoorn, 16.19
min., 4. Eduard Dijker, Den Burg, 16.38
min., 5. Arjan v.d. Werken, Sprang-
Capelle, 17.17 min., 6. Simon Troost,
Den Burg, 17.19 min.
Zondag 16 augustus is de laatste
strandloop van dit seizoen. Om onge
veer half negen zal de prijsuitreiking
van het algemeen klassement plaats
vinden. De tussenstand na zes strand-
lopen is:
8 km:
1. Joost Brouwer 108.13; 2. Cees
Timmer 113.25; 3. Nanning Kikkert
114.09; 4. André Brouwer 114.32; 5.
Op maandag 17 augustus wordt de
gebruikersvergadering van het Dorpshuis
Den Burg gehouden in het Dorpshuis aan
het Schilderend, aanvang 20.00 uur.
Naast de gebruikers zijn ook aspirant-
gebruikersen ander belangstellenden, die
mogelijk in de toekomst dorpshuisruimte
willen huren, welkom. Gesproken zal
worden over het opstellen van een ge-
bruiksroosteren een nieuwe regeling voor
het barbeheer. Problemen en wensen van
gebruikers kunnen uiteraard op deze
avond met de beheerscommissie bespro-
kenworden.
De zon komt 21 augustus op om 6.33
uur en gaat onder om 20.52 uur.
Maan: 15aug. V.M.,22aug. L.K.
Hoog water ter rede van Oudeschild
Vrijdag 14augustus 8.27en20.55
Zaterdag 15augustus 9.16en21.46
Zondag 16augustus 10.05en22.25
Maandag 17augustus 10.51 en23.02
Dinsdag 18augustus 11.38en23.38
Woensdag 19augustus en 12.19
Donderdag 20augustus 0.11 en 12.53
Vrijdag 21 augustus 0.34en 13.24
Zaterdag 22 augustus 0.57en 13.55
Aan het strand is het ongeveer een uur
eerder hoog water
Minne Goënga 118.01.
Jeugd t/m 14 jaar (4 km):
1. Nico Evers 60.14; 2. Koen Zijm
60.22; 3. Frank Groeskamp 65.00; 4.
Ronald v.d. Wetering 66.09; 5. Simon
Troost 69.42.
Dames 15 jaar en ouder (4 km):
1. Emelie Veeger 68.04, 2. Hetty Boo
gaard 70.04; 3. Els Groeskamp 82.53;
4. Laurien Bakker 87.00; 5. N. Goënga-
Vinke 95.35.
door Tom Lodewijk.
Reageren op deze rubriek kan bij Jaap
van Groenigen, telefoon (02220) 3562,
Adriaan Dijksen, telefoon (02228) 676 of
bij het Natuurrecreatiecentrum, telefoon
(02228)741
Uniek systeem
Dat een kwal wel eens met een gela-
tinepudding vergeleken wordt is niet zo
gek. Kwallen zijn namelijk ""de Water
rijkste dieren op aarde. Hun lichaam
bestaat voor 95 tot 98% uit water! Ter
vergelijking: bij gewervelde dieren ligt
dat percentage tussen de 66 en 75%.
Kwallen zijn vleeseters. Ze moeten dus
andere dieren zien te vangen. Daarvoor
hebben ze een uniek systeem ont
wikkeld, dat nergens in het dierenrijk
voorkomt: de zogenaamde netelcellen.
Deze cellen bevinden zich in de lange
draden die onder het lichaam hangen.
Na prikkeling schiet uit de netelcellen
met een razende snelheid een netelkap-
sel. Dat kan een soort hol pijpje zijn
voorzien van weerhaken, een harpoen
dus, dat door de huis van het zeediertje
heenslaat en zo gif in het slachtoffer
spuit. Het zijn deze netelcellen die ook
ons de onaangename prikkeling op de
huid bezorgen. Het gaat dan niet om
één voltreffer, maar om een hele reeks.
Na aanraking van een kwal in zee even
vlug arm of been terugtrekken, heeft
geen zin. Het kwaad is dan al geschied.
Tussen de prikkeling van de netelcel en
de explosie van de 'harpoen' ligt een tijd
van een vierhondertste tot een zeshon
derdste seconde! De ontlading zelf heeft
laag ontwikkelde dieren zonder hersens.
Niet iedere soort schiet een giftige
harpoen af. Er zijn ook zogenaamde
wikkelkapsels. Dat zijn vangdraden die
zich na het afschieten om de borstels of
haren van de prooidieren wikkelen en de
diertjes zo vasthouden. Tenslotte zijn er
ook nog soorten met kleefkapsels. Die
plakken na het afschieten aan de prooi
vast.
Angst
Hoe zit het met onze angst voor
kwallen. Is die wel altijd gerechtvaar
digd? Ik zou zeggen, meestal niet. Toch
komen in de Noordzee enkele soorten
voor waar we flink last van kunnen
krijgen. Ze zorgen voor een lelijke prik
keling, rode striemen en een brandend
gevoel. Alsof je in de brandnetels bent
gevallen, maar dan wat erger. Zoals zo
Na wekenlang kwakkelweer, regen, wind, bewolking, weer regen,
weer wind, enzovoort, enzovoort, begint dan eindelijk de echte
zomer. De hemel is staalblauw en er waait een stijve bries uit het
n oosten. Een ieder, toerist en Texelaar, spoedt zich naar het strand.
Water, zon en zand zorgen voor het meest zorgeloze vakantieplezier.
Toch duikt er voor sommigen vrij snel een spelbreker op. Of liever
gezegd, honderden spelbrekers: kwallen!
De straffe, aflandige wind zorgt voor een tegengestelde onder
stroom en binnen enkele dagen spoelen tientallen, zo niet honderden
kwallen op het strand aan. Vormeloze hopen 'gelatine' die spoedig
verrotten of verdrogen.
Wat zijn kwallen eigenlijk en waarom zijn zoveel mensen er bang
voor?
Amerika is in gevaar als een groepje
ruimterobotten zich als een verken-
ningsploeg en onder valse militaire vlag
vlakbij een provinciestadje heeft ge
nesteld. Een dergelijke situatie roept
om een sterke arm van de wet. Een
mannetjesputter als Bud Spencer bij
voorbeeld. In „De Sheriff maakt zich
kwaad" houdt hij zijn verpletterende
knuisten niet thuis en gooit hij als
vanouds „de beuk erin". Hij treedt
trouwens tegelijk op als een pleegvader
van een buitenaards knaapje. Het
scenario legt de nadruk op het gewel-
dadige bestrijden van het kwaad in de
trant van: wie niet horen wil, die moet
maar voelen. En dat gebeurt dan ook
bij de laag bij de grondse klappen van
brede Bud, die de toeschouwer weer
een avondje ademloze pret bezorgt. De
Sheriff maakt zich kwaadjj. Ts te zien
van donderdag t/m dinsdag. De toe
gang is alle leeftijden.
De kwallen behoren tot de zoge
naamde holtedieren, één van .de zeven
stammen waarin het dierenrijk is ver
deeld. Na de stam van de zogenaamde
sponzen, zijn de holtedieren de meest
simpel gebouwde meercellige dieren. In
tegenstelling tot de sponzen hebben ze
al een eevoudig spier- en zenuwstelsel,
maar nog geen 'zenuwcentrum', herse
nen dus. Ze kunnen licht, zwaartekracht
en de chemische samenstelling van het
water registreren. Op de hele wereld zijn
ongeveer 9000 verschillende soorten
holtedieren vastgesteld, alle waterbe
woners. Tot die 9000 behoren niet alleen
de 'enge glibbers' van kwallen, maar
ook de zogenaamde kwalpoliepen en
bloemdieren. Bloemdieren zijn o.a. zee
anemonen en koraaldieren. Deze laatste
vormen in de tropische zeeën met hun
skeletten de koraalriffen. In tegenstel
ling tot deze dieren kunnen kwallen zich
vrij bewegen. Na deze 'biologieles' wat
meer over de kwallen die bij ons voor
komen.
een tijdsduur van drieduizendste tot een
vijfduizendste seconde. Lang voordat
de mens op het idee kwam dieren te
harpoeneren om ze te bemachtigen,
werd die vangmethode in de natuur dus
al toegepast. En dat nog wel door heel
