„Ik kan me niet
meer herinneren dat
het zo nauw was
Oude TX 11 naar
Maritiem Museum
PAGINA 16
TEXELSE COURANT
WOENSDAG 19 MEI 1!
De nieuwe TX 11 in zijn element bij de Amsterdamse Hoogte Kadijk. Morgen vaart het schip naar Enkhuizen.
Texelse blazer perfect
nagebouwd op werf in
Amsterdam
„Ik kon me niet meer herinneren dat het zo nauw was. Dat we in
zo'n kleine ruimte dagenlang op zee hebben gezeten. Benedendeks
kan je nauwelijks kruipen. In mijn herinnering was het groter". Dit
zei Cor Vlaming toen maandagmiddag de nieuwe TX 11 in Amster
dam te water werd gelaten. Vlaming voer van 1916 tot 1918 op de
oude TX 11, een blazer die in 1894 werd gebouwd. Een stoer zeil
schip met een schitterende lijn dat met louter vakmanschap gestalte
kreeg op de werf van U. Zwolsman te Workum. Datzelfde vakman
schap hebben de medewerkers van scheepswerf 't Kromhout aan de
Hoogte Kadijk te Amsterdam betracht. In opdracht van de Stich
ting Vrienden van het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen bouwden ze
een kopie, een replica van de oude Texelse blazer. Zorgvuldig
werden de maten van het antieke en inmiddels danig in verval
geraakte schip bestudeerd. Men ging te rade bij oude scheepsbou
wers en specialisten en gaandeweg kreeg de nieuwe TX 11 gestalte.
Een schip dat als twee druppels water lijkt op zijn voorganger uit
1894 en dat bij het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen zal komen te
liggen. Het is de bedoeling dat bezoekers van dit museum volgend
jaar met het schip tochtjes over het IJsselmeer maken.
Bij de tewaterlating van de nieuwe
blazer waren ze allemaal aanwezig. Cor
Vlaming en zijn broer Jaap die in 1926
i en 1927 op het houten zeilschip voer.
1 Albert en Lammert van der Schans die
van 1932 tot 1947 met het schip hebben
i gevist. En natuurlijk de heer C. de Wijn
uit Oudeschild waarmee het hele verhaal
van de oude en de nieuwe TX 11 is
begonnen. Op 17 oktober 1949 ontving
i het Zuiderzeemuseum te Enkhuizen een
1 brief van De Wijn waarin hij schreef een
'origineel Texelse blazer, van dat grote
i soort' te koop te hebben. ,,Deze heeft",
1 zo ging de brief verder, ,,nog zijn
oorspronkelijke vorm en is in zeer goede
i staat, nog totaal hout, geen overijzering.
1 Wel heeft er een motor in gestaan en is
i het tuig verkortDe directie van het
Zuiderzeemuseum, bezig met het aan-
leggen van een schepencollectie rea-
i C. de Wijn uit Oudeschild, die zeer nauw be
trokken was bij de bouw van de nieuwe TX
11 bekijkt de foto van de oude TX 11, die in
1906 in het Nieuwediep werd genomen. De
I foto werd hem overhandigd door de heer T.
i Frurthof van het Zuiderzeemuseum. Ook de
vroegere schippers van de TX 11, Cor en Jaap
Vlaming en Lammert en Albert van der
I Schans kregen van het museum een derge-
geerde belangstellend en de TX 11 werd
gekocht. Een probleem was dat men
niet over voldoende kapitaal en man
kracht beschikte om de aangekochte
schepen te onderhouden. Er lagen zo'n
vijftien schepen bij het museum, die
vaak in slechte staat verkeerden en
dringend een opknapbeurt nodig hadden
Een aantal van die schepen werd in
1964 in de schepenhal geplaatst. Hier
stonden ze niet bloot aan invloeden van
weer en wind en was er in ieder geval de
garantie dat ze goed bewaard bleven.
De Texelse blazer was echter te groot
voor deze hal en bleef daarom noodge
dwongen in de haven liggen. Het schip
takelde hier af en overwogen werd om
het maar te slopen. Van de sloop werd
afgezien toen het scheepsarcheologisch
museum uit Ketelhaven belangstelling
toonde. Hozend en pompend werd de
blazer op 5 november naar de Ketel
haven gesleept. Hier sloeg-het noodlot
extra toe. Het schip werd aangevaren en
zonk. De firma Goedkoop nam als
vriendendienst het lichten op zich en
plaatste het schip op de wal. Vervolgens
werd de romp van de deerlijk gehavende
blazer bij het museumterrein gezet. In
weer en wind en slecht onderstut ging
de Texelse blazer nog verder achteruit.
Wat eens een stevig schip was waar
hard werkende visserslieden hun brood
mee verdienden, veranderde in een berg
wrakhout. De binnenbetimmering was
inmiddels uit het wrak gehaald en
binnen opgeslagen. Door de ondersteu
ning op drie dwars onder het schip
geplaatste muurtjes zakte het schip
door. Ook de stevens zakten uit, de
plechten en de huid met zich meetrek
kend. Na dertien jaar op het droge
begon het schip zelfs een gevaar op te
leveren voor het publiek. Opnieuw werd
overwogen het schip te slopen, maar
weer kwam het zover niet. In een ijzeren
kooi en op een zolderschuit werd de
blazer in september 1979 terug naar
Enkhuizen gevaren. De blazer, een trots
visserschip toen het voor het eerst bij
het Zuiderzeemuseum aankwam, arri
veerde er nu als een trieste berg hout die
nog maar nauwelijks aan een schip deed
denken. Het gevaarte werd op de helling
gezet in afwachting van verdere beslis
singen.
Die bleven niet lang uit. Een half jaar
later ging de blazer weer op een
dekschuit. Dit keer werd het schip naar
Amsterdam vervoerd naar werf 't
Kromhout. Deze had opdracht
gekregen een kopie te bouwen
van de Texelse blazer, waarvoor het
Prins Bernhard Fonds een royale subsi
die verleende. Om de kopie zo getrouw
mogelijk te krijgen was het noodzakelijk
de preciese maten van de blazer te
kennen. Zo goed en zo kwaad als dat
schip een goed verleden als visservaar
tuig achter de rug. Piet Vlaming Bzn
kocht het 51 voet lange schip in 1894
voor tweeduizend gulden. Tot 1928
bleef het in handen van de familie
Vlaming. Na Piet voer zijn zoon' Biem
Vlaming erop en ook diens zoons
hebben er mee gevist. Deze zoons, Cor
en Jaap, waren maandag bij de tewa
terlating van het nieuwe schip aanwe
zig. In 1928 kocht de familie Vlaming
een kleine kotter en de blazer werd ver
kocht naar Urk waar deze gevaren heeft
onder de nummers UK 14 en UK 258. Na
vier jaar kwam het schip weer naar
Texel, waar de familie Van der Schans
er onder nummer TX 28 tot 1947 mee
heeft gevist. In de twee jaar daarna
heeft het schip nog gevaren als de WR
76, LE 7, wederom WR 76 en als laatste
HD 305.
Wie denkt dat na het maken van de
kopie de oude TX 11 nu toch eindelijk
wel gesloopt zal worden, heeft het mis.
Het schip zal terugkomen naar de haven
van Oudeschild. Op Hemelvaartsdag zal
het oude gevaarte op een dekschuit van
Amsterdam naar Texel worden gevaren.
Het schip zal worden opgeslagen bij het
Maritiem museum en wordt tezijnertijd
in de wierschuur tentoongesteld. Met
deze uitbreiding van het Maritiem mu
seum wordt duidelijk gemaakt hoe de
Texelse visserij vroeger in zijn werk
ging. Het houten binnenwerk van het
schip dat een aantal jaren geleden werd
verwijderd, zal er op Texel weer inge
bouwd worden. 'Ik denk dat deze oude
TX 11 uiteindelijk nog wel een langer
leven beschoren is dan die nieuwe
kopie,' zegt directeur G. de Haan van
het Texels Museum. 'Met die nieuwe
gaan ze varen en als dat schip op is, is er
geen reden hem te bewaren. De oude
TX 11 is echt een historisch monument
en kan tot in lengte van dagen rustig in
de wierschuur bij het Maritiem Museum
blijven liggen.' Overigens heeft de Haan
flink wat overtuigingskracht moeten
aanwenden om het oude geval naar
Texel terug te krijgen.
A/
ging werd bij 't Kromhout een tekening
gemaakt van het vervormde en doorge
zakte casco. De heer C. de Wijn uit
Oudeschild kon de scheepsbouwers
eveneens met gegevens behulpzaam
zijn. Ondanks alle voorzorgsmaatrege
len bevatte het eerste lijnenplan toch
nog veel fouten. Er werd een tweede
model gemaakt en een zogenaamd
halfmodel. Hierna kon een algemeen
plan van het nieuw te bouwen schip
worden gemaakt. Het was voor de
mensen van de werf belangrijk dat ze
konden beschikken over de kennis en
ervaring van de heer De Wijn. Hij is één
van de weinige mensen die nog over een
zeer grote vakkennis beschikt ten aan
zien van het bouwen van dit soort sche
pen. Bij het Zuiderzeemuseum in Enk
huizen wordt nog steeds betreurd dat
men vijfentwintig jaar geleden, toen met
het samenstellen van de schepencollec
tie werd begonnen, te weinig tijd had
om uitgebreide documentatie over de
schepen aan te leggen. In die tijd had
men ook veel meer te weten kunnen
komen over de toen nog in goede "staat
verkerende oude Texelse blazer. Bo
vendien waren de mensen die alle
gegevens over de schepen hadden
kunnen leveren, toen dikker gezaaid dan
tegenwoordig.
Werfboeken
De gesprekken die met de heer De
Wijn werden gevoerd, zijn op de band
vastgelegd om een zo exact mogelijk
beeld te krijgen van de blazer. In de
werfboeken van de firma Zwolsman uit
Workum, waar de blazer was gebouwd
werd vergeefs gezocht naar gegevens.
Het Zuiderzeemuseum en werf 't Krom
hout zijn er echter van overtuigd met de
thans gevolgde werkwijze een schip te
hebben gebouwd dat het origineel zo
dicht mogelijk benadert. De nieuw
gebouwde blazer heeft een lengte van
15,3 meter, een breedte van 4.9 meter
en een totaal zeiloppervlak van 131 vier
kante meter.
Toen de tragische aftakeling van de
oorspronkelijke TX 11 begon, had het
De bovenste foto toont de Blazer TX 11 in het Nieuwediep. De foto werd gemaakt in 19<X
de oude TX 11 was toen twaalf jaar oud. Op de onderste foto de TX 11 zoals hij er nu uit
Vastgesjord op een dekschuit zal het schip naar Texel worden gebracht waar het een las
rustplaats krijgt in de Wierschuur bij het Maritiem Museum.
Het nieuwe schip is gebouwd van ei
kenhout met grenen dek en een grenen
betimmering. Een probleem was dat de
werven vroeger over een grote voorraad
eikenhout konden beschikken dat wel
zeven jaar te drogen had gelegen. De
houthandel was door de eeuwen heen
gericht op specifieke Hollandse
scheepsbouw. Voor dit project kon
uiteraard niet zeven jaar van tevoren
hout worden ingekocht. Daarom werd
genoegen genomen met zo droog mo
gelijk hout, liever niet kunstmatig ge-
droogd.Het nieuwe schip is voorzien van
een moderne DAF motor die het oor
spronkelijke lijnenplan van het schip
niet verstoort. Dat was bij de oude TX
11 anders. Biem Vlaming liet er in 1920
een Deutz Brons motor van 16 pk in
zetten. Die motor was eigenlijk te groot
voor het zeilschip. Het achterschip werd
opgehoogd en daardoor werd het lij
nenplan verstoord. Zes jaar later kwam
er een 30 pk Kromhoutmotor in, een
motor die werd vervaardigd op dezelfde
werf waar nu de kopie van de TX 11 is
gemaakt.
Tewaterlating
De tewaterlating van de nieuwe TX 11
op werf 't Kromhout te Amsterdam was
maandagmiddag een gezellige gebeur
tenis. De plechtigheid werd verricht
door mevrouw mr. J. M. Corver-van
Haaften als voorzitter van het Prins
Bernhard Fonds. Het Prins Bernhard
Fonds heeft de bouw van het schip met
drie ton gesubsidieerd. Mevrouw Corver
vertelde dat het de op één na hoogste
subsidie is die het Fonds ooit heeft ge
geven. Het Fonds betrekt zijn inkomsten
onder meer uit de Duitse en Nederland
se Lotte en toto en stelt zich ten doel
projecten te subsidiëren die in dienst
staan van wetenschap, kunst, volks
ontwikkeling of nationale cultuur. Om
dat de blazer door het Zuiderzeemu
seum zal worden gebruikt voor tochten
waarbij men kennis kan maken met de
vroegere visserij, zag mevrouw Corver
het bouwen van dit schip als een stukje
volksontwikkeling. Ze toonde zich ver
heugd dat het zeil al op het schip zat,
want het Prins Bernhard Fonds was
vergeten dit essentiële onderdeel van
een zeilschip te subsidiëren. Ze beloofde
dat er alsnog geld voor uitgetrokken zou
worden. Het feitelijk 'tewaterlaten' deed
mevrouw Corver door de vlaggen voor
de boeg van het schip weg te halen,
waardoor het opschrift TX 11 zichtbaar
werd.
Na de plechtigheid sprak de heer Dr.
C. Boschma namens de Vereniging
Vrienden van het Zuiderzee museum.
Ofschoon ook Boschma blij was met het
nieuwe schip had zijn verhaal toch een
wat sombere ondertoon. Het was na
melijk de bedoeling dat het openlucht
gedeelte van het Zuiderzee museum op
28 mei om 13.02 uur precies zou worden
geopend. Voor dit tijdstip was gekozen
omdat precies vijftig jaar terug de
Zuiderzee werd afgesloten. In december
van het vorig jaar besloot CRM de
opening van het, als een oud vissers
dorp gebouwde openluchtmuseum uit
te stellen omdat niet genoeg personeel
toegewezen kon worden. Er zou nl. 70
man personeel nodig zijn en CRM had
slechts geld voor twintig. Nadat er
keihard aan was gewerkt om het open
luchtmuseum op tijd klaar te krijgen,
bleek alles voor niets te zijn. Door het
Nationaal bureau voor toerisme,
gemeenteraad van Enkhuizen, politie
partijen, vakbonden en de VW w<
Friesland werden protesten gestuu
naar het ministerie van CRM. Gehoo
wordt dat het buitenmuseum nu
gend jaar geopend kan worden. De
11 is nauw met het buitenmusei
verbonden omdat tochten met het scl
vanaf dit nagebouwde oude stadje zc
den plaatsvinden. Boschma zei dat
jaar is gewerkt aan het museumdorp
dat het typisch een project uit de jar
zestig is, toen economisch alles
mogelijk was. Boschma vond het ech
noodzakelijk het buitenmuseum te
houden en het voor bezoekers open
stellen, omdat het een zeer goed bei
geeft van de visserij en het visserslev
in de loop der jaren. De Texelse bias
past daar precies bij.
Ambachte
Namens de stichting werf
Kromhout sprak de heer P. Kaan. VA
't Kromhout is de oudste nog besta
de werf in Amsterdam en maakte
overgang mee van houtbouw naar i
en van zeil- via stoom naar motorvoi
stuwing. Na 1900 veroverden Krc
hout motoren de wereld en werd
De voorzitter van het Prins Bernhard Fonds, mevrouw Mr. J. M. Corver van Haaften
vlag van de nieuwe TX 11, waarna het schip langzaam in het water gleed.
lijk o foto.
