Korenmolens op Texel
Illllllllllll
Vraagtekens bij
overdekte
fietsenstalling
Bibliotheek boven
begroting
Onderzoek naar
restauratie van
visbank
Diefstallen
The Age in het
Eierlandsche Huis
Winkeliers vinden
stoep te smal
IIJDAG 16 JULI 1982
TEXELSE COURANT
PAGINA 7
Hau»n nnriF r<-hii o tfyfi
[Burg-Texel. Hoornilerweg.
9 haven van Oudoschild met op de achtergrond molen „De Traanroeier"
IN het Maritiem Museum in Oude-
;hild staat een expositie over molens
pgesteld, welke een bezoek aan dit
eelzijdige museum zeker extra aan-
evelenswaardig maakt. Dat is een
oede gelegenheid eens nader in te
aan op het molenbezit dat Texel ooit
ekend heeft. In dit artikel zal ik me
eperken tot de korenmolens. Aan
e watermolens hoop ik een volgende
eer aandacht te besteden.
Volgens Van der Vlis werd de eerste
lolen op Texel door Graaf Jan van
lois gebouwd, waarschijnlijk in de
mgeving van De Koog De molen was
èn der allereersten in Hollands Nopr-
erkwartier. (De eerste molen in Am-
*Jerdam werd in 1307 aan de Nieuwen-
ijk gebouwd) Hier konden de boeren
irecht om hun graan te laten malen,
let hout kwam uit Dordrecht. Een
ware stander werd achter een kogge
ver plassen en rivieren naar de dijk
esleept. De waarschijlijke bouwmees-
er was meester Dirc".
n een schenkingsbrief van Willem
an Beieren uit 1414 aan de Stede van
exel wordt vermeld, dat de inwoners
an de stad en hun nakomelingen de
i/mdmolen in erfpacht óntvan'gen. Te
ens werd hen het recht van de wind"
erleend, d.w.z. vergunning om koren
maien. In 1422 beliep de erfpacht aan
"onan van Beieren 100 gouden Franse
ronen. De brief van 1414 werd beves-
gd bij brief van 1456 van Willem, Abt
an Egmond.
Evenwel op 18 december 1493 annu-
erden Maximilliaan en Phillips, graven
an Holland, het recht verleend aan de
'exelaars wegens hun ,,rebelligheid" en
enden ze het recht toe aan Jan van
Jarry, kastelein van het slot te Me-
emblik. Deze was er niet zo gelukkig
lee, want reeds op 19 maart 1419 werd
iet recht bij akte van het Hof van
lolland weer overgedragen aan Texel en
Ie Texelaars. Ze werden hierin beves-
igd bij besluit van Keizer Karei van 14
leptember 1525.
Op een kaart welke door Henk
>choorl wordt toegeschreven aan Jan
/an Scorel en is te dateren uit -553 zijn
jen viertal molens ingetekend, t.w. één
en oosten van het dorp De Koog, welke
volgens Schoorl een standerd-koren
molen was; twee in de omgeving van
)en Burg, waarvan één vermoedelijk die
lan 't Hoornderend geweest zal zijn
waaraan de Molenstraat zijn naam ont-
eent) en één wanneer de situering
ïlthans als juist mag worden aangeno
men aan de westkant van Den Burg
n de omgeving van Akenbuurt en ten
slotte één tussen De Waal en Ooster
end, ter hoogte van Molenbuurt. Ook de
Vlolenhoeve ontleende daaraan zijn
naam.
Volgens Van der Vlis werd de molen
in De Koog al vóór -742 gesloopt en ook
in een gemeentelijke pleitnota uit 1837
wordt vermeld dat de molen in De Koog
al sinds mensenheugenis is gesloopt.
't Groentje
In 1732 zijn er op Texel vijf molens,
wee in Den Burg, één in Den Hoorn,
én in De Waal en één in De Koog. De
situering van de molens in Den Burg is
iet aangegeven, maar het lijkt waar-
hijnlijk, dat het nog de beide eerder
lenoemde molens zijn, aangezien ook
ip een tekening van Hendrik de Leth uit
750 (opgenomen in Texel, land en
olk" van Van der Vlis na pagina 48)
ee molens ten westen van Den Burg
zichtbaar zijn. Onduidelijk is wanneer de
molen op 't Groentje gebouwd is. In elk
geval komt een ets van deze molen voor
in het boekje van Pieter van Cuyck (na
pag. 45). Hij bevestigt dat Den Burg in
1786 drie korenmolens telde. Uit andere
bron weten we, dat in de tweede helft
van de 18e eeuw te Den Burg nog een
derde molen werd gebouwd. Eén stond
er op 't Groentje, één bij het R.K.
kerkhof en één op het eind van de
Molenstraat. De molen op 't Groentje
zou omstreeks 1880 gesloopt zijn.
Twee wieken
Omtreeks 1910 werden de zielige res
ten van de molen van Jaap Siemensz
Verberne aan 't Suikerwegje (een deel
van de huidige Beatrixlaan) gesloopt.
De molen, die de naam ,,Zeemanslust"
droeg, draaide lang met slechts twee
wieken De molen werd gesloopt door
C. Rijk. De molen aan de Molenstraat,
,,De drie gebroeders" werd in de zomer
van 1923 gesloopt. De molen was in de
mobilisatie 14-18 al van een motor
voorzien. De familie Langeveld kocht de
molen, toen ze zich in 1797 op Texel
vestigde. Martinus Langeveld was hier
schout en vrederechter. Hij overleed in
1819. Zijn zoon, eveneens een Martinus,
geboren in 1789 was molenaar-veehou
der. Bij de afbraak werd een balk
gevonden waarop een jaartal uit de 17e
eeuw voorkwam. Dat behoeft natuurlijk
niet het stichtingsjaar te zijn. De molen
kan toen ook zijn vernieuwd.
Pelmolen
"De molen in Den Hoorn stond vlak bij
de kaasfabriek ,,De onderneming". Het
betreffende perceel zou nog als het
,,molenerf" worden aangeduid. Ook
Procedures
Tot in de Franse tijd betaalde Texel
trouw de verschuldigde erfpacht, krach
tens het privilege door Willem van Bei
eren verleend in 1414. Dat privilege om
vatte tevens de ,,lammertiende en het
gebruik van alle Mielanden". Het ver
schuldigde bedrag beliep ƒ440,— per
jaar. In 1812 weigert de gemeente de
gevorderde erfpacht over de jaren 1810
en 1811 te voldoen, zich daarbij be
roepende op de Staatsregeling van
1798, waarbij alle grafelijke rechten
werden afgeschaft. Er volgen langdu
rige procedures waarbij het vooral gaat
over de vraag of het hier ging om
grafelijke rechten of om een normale
erfpacht van een molen en de Mielan
den. Zelfs het betoog dat ,,het recht van
de wind" toch zeker als een grafelijk
recht viel" aan te merken en dus ten
minste tot een vermindering van de
erfpacht zou moeten leiden, maakte
geen indruk. In 1838 legt de gemeente
in arremoede het hoofd in de schoot en
besluit ze van verdere actie af te zien.
Als positief resultaat had de actie, dat
hiervoor een uitgebreid historisch on
derzoek nodig was, met als gevolg dat
hierdoor over de historie van Texel ten
tijde van het grafelijk gezag aanzienlijk
meer bijzonderheden bekend werden.
De foto's van de molen aan de Molenstraat te Den Burg. Deze molen werd in 1923 gesloopt
In 1902 krijgt Oudeschild zijn TRaan-
roeier (een traanroeier was iemand, die
de inhoudsmaat van traanvaten vast
stelde). De molen, gebouwd in 1727 als
pelmolen aan de Zaan, werd door mo
lenmaker Klaas Kuiper die zich in
1896 in Den Hoorn vestigde, uit de
Zaanstreek gehaald. Zelf kwam hij hier
ook vandaan. Al heeft hij de molen in
Den Hoorn dan niet meer gezien, wel
heeft hij er de molenstenen nog van
kunnnen aanschouwen. De Traanroeier
onderging in 1933 een restauratiebeurt
en werd in 1965 geschikt gemaakt voor
electriciteitsopwekking. Molenaar Wil
lem Eelman, werkzaam bij de Tem, was
belast met de dagelijkse leiding van dit
experiment en had er grote zorg voor.
Vorig jaar werd de molen aan de pro
vincie overgedragen en eerdaags zal de
molen, na een renovatiebeurt, weer
voor de electriciteitsopwekking in bedrijf
zijn.
Suikerwegje
We zien dat Texel heel wat meer
korenmolens heeft gekend dan de ene,
welke ons nu nog rest in Oudeschild.
Den Burg drie of vier, Den Hoorn één,
De Koog één, Waalderweg één, Molen
buurt-De Cocksdorp één, De Cocksdorp
een vervanger, Oudeschild één, totaal
dus negen of tien. Al is vrij veel over de
geschiedenis van de korenmolens be
kend, toch blijven er nog vele ondui
delijkheden, bijvoorbeeld over het stich
tingsjaar van de molen aan 't Groentje.
deze molen was eigendom van de
familie Langeveld. In het boek van
Pieter van Cuyck komt na pag. 56 nog
afbeelding voor, waarop de molen is
te zien. Ze werd in de tweede helft van
de vorige eeuw gesloopt; in elk geval
bestond de molen in 1896 al niet meer.
In 1814 wordt vermeld dat Texel drie
meel- en twee pelmolens telt. Dat zullen
er cfce in Den Burg, één in Den Hoorn en
één aan Molenbuurt geweest zijn. Ook
in 1830 zijn er nog vijf koren- en pel
molens. Voor het malen werd indertijd
ook een belasting geheven ,,de heffing
op het gemaal". Eerst na voldoening
van de heffing en na vertoon van de
betreffende kwijting mocht de molenaar
het koren malen.
De korenmolen van De Cocksdorp. Het betreft hier een Zaanse molen, die in 1920 door brand
werd verwoest
Niet helemaal zeker is of de tweede aan
de westkant van Den Burg gesitueerde
molen niet eerst valt toe te schrijven aan
vrijheden, die resp. Jan van Scorel en
Van Leth zich hebben veroorloofd.
Zo de molenstenen van de molens
aan Molenbuurt of Den Hoorn nog op
Texel aanwezig zouden zijn, dan zouden
ze eigenlijk in het museum onderge
bracht behoren te worden. Dank zij
vroegere etsen kunnen we ons een
duidelijk beeld vormen van de molens,
welke ooit in Den Hoorn en aan 't
Groentje hebben gestaan. Ook van de
molens aan de Molenstraat en in De
Cocksdorp zijn nog verschillende foto's
beschikbaar (zie o.m. het fotoboekje
van Van der Vlis pag 41 en 79). Maar
zijn er ook nog foto's beschikbaar van
de molens aan het Suikerwegje en die
welke tussen Den Burg en De Waal is
gebouwd in 1853? Zijn er eventueel nog
bouwtekeningen van de laatste molen in
familiebezit? Gaarne nodig ik de Texe
laars uit de Texelse geschiedenis te
completeren.
Op de watermolens wil ik, zoals
gezegd, graag een volgende keer in
gaan.
G. A. Oskam
De foto's bij dit artikel werden
beschikbaar gesteld door Rob Elings,
Gravenstraat 16 in Den Burg.
De gemeenteraad ging dinsdagavond
akkoord met de bouw van een over-
dekte fietsenstalling in het verlengde
van oe zijgevel van de bij het gemeen
tehuis staande dienstwoning. Deze stal
ling is bedoeld voor het gemeenteper-
soneel dat er steeds meer een gewoonte
van maakt op de fiets naar het werk te
gaan. De stalling is bestemd voor 28
fietsen. Omdat de bouw niet in over
eenstemming is met het bestemmings
plan diende de raad zich uit te spreken
over het verlenen van medewerking aan
een artikel 19 procedure.
Niet alle raadsleden stonden achter de
plannen. Van Asselt vond de plaats
ongelukkig gekozen omdat de doorgang
naar het park er door afgesloten wordt.
Dros had bezwaar tegen de kosten. De
stalling moet 720.500,— kosten en hij
had uitgerekend dat dat meer dan
zevenhonderd gulden per fiets is. ,,Veel
te veel. Een open stalling kost minder. Ik
vraag me af of de mensen die bij het
gemeentehuis hun fiets onder dak zet
ten, hem thuis altijd wel binnen zetten.
Als je je fiets goed onderhoudt kan hij
overdag best een paar uur buiten
staan", zei Dros. Bij een open stalling
zou er volgens hem plaats gemaak*
kunnen worden voor dertig fietsen en
dat zou nog geen 71200,— kosten.
Burgemeester Engelvaart antwoordde
dat niet de financiële aspecten van het
plan aan de orde waren, maar dat het
slechts ging om planologische aspec
ten. Als Dros de prijs te hoog vond kon
hij altijd nog tegenstemmen bij de be
grotingswijziging die voor het plan
nodig zou zijn. Hierop verklaarde Dros
het met Van Asselt eens te zijn dat ook
de plaats voor de stalling allesbehalve
gelukkig was gekozen.
Schilling bracht de aanvraag van de
Christelijke school in herinnering, die
eveneens een fietsenstalling wilde. Met
die aanvraag werd niet zoveel haast
gemaakt. Hij wilde weten of ambtena
ren die op de fiets naar hun werk gaan
soms belangrijker zijn dan kinderen die
naar school fietsen. Burgemeester
Engelvaart zei dat er bij het gemeente
huis sprake is van acute nood. Het leek
hem niet juist om de discussie over de
fietsenstalling bij de school weer op te
rakelen. Bij de stemming waren Var.
Asselt, Dros, Schilling en het CDA
raadslid G. Jansen tegen de overdekte
fietsenstalling.
Onrendabel
De molen nabij Oosterend, ook
eigendom van Martinus Langeveld, een
meelmolen, werd in 1837 door de Soci-
teit van Eigendom van Eyerland ge
kocht, omdat hij onrendabel was. De
molen werd gesloopt en nadien op
nieuw opgebouwd nabij De Cocksdorp.
De molenstenen zouden op Molenhoeve
achtergebleven zijn. De molen verving
in De Cocksdorp een, wat genoemd
wordt, roskorenmolen, d.w.z. een mo
len, welke door een paard in werking
wordt gehouden. De molen gaf er
andermaal zijn naam aan het Molenbos
en de Molenlaan. De molen ,,De Hoop"
De begroting van de Texelse biblio
theek toont een nadelig saldo van
ƒ132.990, In 1982 was de limiet ge
steld op ƒ127.930,— dus er is een over
schrijding van ƒ5060, Dit extra be
drag wordt veroorzaakt door een paar
tegenvallers zoals hogere kosten van
energie en water (ƒ2500,— extra) en
onderhoudskosten van het gebouw
1000,— extra). Ook zijn de aankoop-
kosten ƒ2500,— hoger. Totaal werden
2522 vervangingsboeken gekocht, 450
extra boeken en 50 audiovisuele ban
den.
Het is mogelijk de extra onderhouds
kosten op de begroting van 1981 te laten
drukken, waardoor van de gemeente
uiteindelijk ƒ4060,— subsidie extra
wordt gevraagd. Het college is met dit
extra bedrag akkoord gegaan. Overi
gens is het ministerie van CRM drastisch
aan het snoeien in de gelden die voor de
bibliotheken beschikbaar worden ge
steld. Voor 1983 is vijftien miljoen
minder beschikbaar en dat betekent dat
de contributies omhoog moeten. De
minimum contributie wordt per 1 januari
1983 ƒ18,— en verwacht wordt dat het
bedrag nog wel verder naar f20,— of
30,— zal stijgen in verdere jaren. Door
de verhoging van de contributie in 1983
verwacht de Texelse bibliotheek in dat
jaar een extra opbrengst van ƒ7000,
De huidige contributie is ƒ12,50
In de bibliotheekbegroting komen ook
enkele meevallers voor die het tekort tot
ƒ4060,— beperken. Een ver
hoogde opbrengst van de contributies
van ƒ2400,—, meer opbrengst van
boetes van ƒ500,— en lagere admini
stratieve kosten (ƒ470,— minder).
Bij overleg dat In mei plaatsvond
tussen de rijksdienst Monumentenzorg
en de gemeente kwam ook de restau
ratie van de uit 1839 daterende visbank
op de Vismarkt bij het Schoutshuis ter
sprake Mevrouw Wiering van monu
mentenzorg vond dat de visbank nu het
Schoutshuis zo fraai was gerestaureerd,
eigenlijk ook gerestaureerd moest wor
den. Het gebouwtje is in 1950 ver
nieuwd. B en W hebben besloten dat
onderzoek zal worden Ingesteld naar de
mogelijkheden om de visbank te res
taureren.
Bij een inbraak in een auto afgelo
pen maandag werden flink wat spul
len buitgemaakt. De auto behoorde
toe aan een inwoner van Maastricht
en stond in De Koog geparkeerd.
Gestolen werden een fototoestel,
een draagbare radio, bankbiljetten
ter waarde van 7725,—, twee spijker
broeken, schoenen, een zonnebril,
gereedschap, filmrollotjes, een auto
radio met cassetterecorder, boeken,
een jasje en een sporttas.
Van een Duitse toeriste werd dinsdag
in De Koog een witte Nordlandt tent
gestolen met tentzak.
Twee jongens uit Wormerveer wer
den betrapt bij het stelen van kleine
etenswaren uit een supermarkt in De
Koog. Ze waren 19 en 17 jaar oud. Een
17-jarige Duitser werd in De Koog be
trapt bij het stelen van een slof siga
retten.
In de nacht van zaterdag op zondag
werd uit een discotheek in De Koog
een spijkerjasje gestolen, ter waarde
van 90 gulden.
Zaterdagavond treedt in het Eierland
sche Huis de popgroep The Age op,
aanvang half tien. The Age is onder
meer bekend van het optreden tijdens
Texelpop en diverse uitvoeringen in 't
Asiel. De groep bestaat uit Rob Kooy-
man (zang, gitaar), Siem Jan Kooy
(orgel, synthisizer e.d Harm Witte
(basl en Dico Wiggers (drums). Er zal
moderne dansmuziek worden gespeeld
en de toegang bedraagt 72,50.
Op verzoek van winkeliers in de Gra
venstraat en omstreken zal worden be
keken of het loopgedeelte van de Gra
venstraat naar de Hogerstraat verbreed
kan worden. Het troitoir is hier twee
twee en een halve meter breed en dat
wordt te smal geacht. De kosten die de
verbreding met zich meebrengt bedra
gen 79000, B en W hebben besloten
deze werkzaamheden op het investe
ringsplan voor 1983 te zetten, waarna
meteen de urgentie kan worden be
paald.
stond op de plaats van het huidige hotel
„Molenbos" (het vroegere hotel Mari-
nus). Huurder van de molen was H.
Keesom die in 1843 ook een vergunning
kreeg om de molen als „pelmolen" te
mogen gebruiken (t.b.v. de gortpellerij).
De molen brandde af en werd toen door
de bedijkers vervangen door een molen
uit de Zaan. De molen is later over
genomen door de gebroeders Dros. Op
31 augustus 1920 brandde de molen
andermaal af, waarna deze niet meer
werd herbouwd.
In 1852 vraagt J. P. Keijser een ver
gunning aan voor de oprichting van een
korenpelmolen aan de Schulpweg tus
sen Den Burg en Oudeschild. Kennelijk
is deze aanvraag zonder gevolg geble
ven. Wel werd in 1853 door de familie
Langeveld tussen Den Burg en De Waal
de molen „De Vreede" gebouwd. Ook
deze molen werd in 1923 gesloopt,
nadat de electrisch gedreven graan-
maalderij in de Gravenstraat (thans be
woond door Artima) gereed kwam.
Renovatie
Knrrrirc!;r. to Cccksds'p. "I
