Uniek initiatief van Jaap Bakker
Oorlog op Texel herleef
in dorpshuis 't Skiltje
9
f
7
Kees kreeg z'n motor terug
PAGINA 8
TEXELSE COURANT
VRIJDAG 22 APRIL
De eerste Duitsers (bestemd voor de Noordbatterij) arriveerden in De Cocksdorp. (Foto J.
ZukSema).
Locomotief op de haven van Oudeschild. Vier van deze locomotieven reden met kipkarren
vanaf de haven door de duinen tot de Badweg bij De Koog voor de aanvoer van materiaal ten
behoeve van bunkerbouw e.d. De jeugd van Oudeschild reed graag mee met het treintje, maar
daaraan kwam op 14 februari 1943 een eind toen een locomotief ter hoogte van De Schans
werd beschoten door twee Engelse vliegtuigen. De machinist werd daarbij gedood maar stoker
Teun Dekker kwam met de schrik vrij. Op de foto staat in de deuropening Groetje, de dochter
van schipper Kooiman. (Foto van mevrouw Blok-Kooiman).
De dorsmach/e van Grlsnlgt. De gangen van een dorsmachine werden door de Texelaars nauw
keurig nagegaan. Op de foto ziet men hoe Jan Koopman het gevaarte vanuit het Doolhof
weggetje de SchHderweg opstuurt.
Tentoonstelling
1940 - 1945
30 april - 1 mei
1983
De in 1649 gegoten klok van de Hervormde kerk In Den Burg werd in 1943 door de Duitsers uit
de toren gehaald en afgevoerd. Voordat de klok werd opgeladen sloegen jongens uit Den Burg
er stukken uit die zij als aandenken bewaarden. Daar hadden zij na de oorlog spijt van want de
klok werd niet door de Duitse oorlogsindustrie verwerkt en kwam weer terug naar Texel maar
had toen als gevolg van de beschadiging een gebroken klank, zodat reparatie noodzakelijk
was.
Zaterdag 30 april en zondag 1 mei zal in Oudeschild een unieke
manifestatie zijn te beleven. In en bij dorpshuis 't Skiltje wordt de
tentoonstelling Texel in oorlogstijd" gehouden. Het bijzondere
bestaat hierin dat deze keer niet de Russenoorlog of andere „echte"
oorlogshandelingen in herinnering zullen worden geroepen, maar dat
aandacht wordt besteed aan heel andere dingen, vooral aan de manier
waarop de gewone burgerij leefde en werkte in die donkere periode.
De tentoonstelling is een initiatief van Jaap Bakker die al vaker blijk
heeft gegeven van bijzondere belangstelling en verzameldrift op het
gebied van zeer plaatselijke „menselijke" geschiedenis. Maar deze
keer heeft hij met behulp van tientallen anderen wel iets héél
bijzonders op touw gezet waarvoor ongetwijfeld veel belangstelling
zal bestaan. Te verwachten is dat op de tentoonstelling zoveel te zien
zal zijn dat alles zo „levend" wordt gepresenteerd dat de Texelse
oorlogsjaren werkelijk zullen herleven.
Vooral de jongeren die zich een beeld
vormen over hoe het was in de oorlog
op Texel, denken al gauw aan de
gruwelijke Georgische opstand in april
1945, waar zo ongeveer alles over
bekend is en die telkens door herden
kingen, bezoek van Georgiërs en aan
dacht van de media opnieuw in de
aandacht wordt gebracht. Maar hoe
was het op het eiland in de vijf lange
jaren die daaraan vooraf gingen?
Saamhorigheid
Jaap Bakker 153) zegt dat het vooral
voor de jonge generatie interessant en
nuttig is om te weten hoe het gewone
dagelijkse leven zich in die tijd voltrok.
Het was geen ongelukkige tijd. Van de
oorlog zelf werd niet zoveel gemerkt, er
werd geen honger geleden. Maar er
waren allerlei beperkingen, alles was
schaars en de aanwezigheid van de
Duitsers liet zich drukkend voelen.
Onder die omstandigheden bloeide het
saamhorigheidsgevoel en het improvi
satievermogen.
Vindingrijk
De Texelaars persten koolzaad om
slaolie te krijgen, teelden tabak die
„eigen teelt" werd genoemd, maakten
stroop, zeep en solutie en sommigen
zelfs boter en kaas. De dorsmachine bij
de boer werd druk bezocht om 't graan,
klompen werden bij de timmerrpan ver
zoold en met meer dan honderd roei
bootjes werd buiten de haven van
Oudeschild visserij bedreven met
„scharhoepels". Het mes werd aange
zet voor het klandestien slachten van
het varken en voor het snijden van anti-
plofbanden voor de fiets. Bij de dorps
smid stonden potten en pannen op een
nieuwe bodem te wachten en brood-
blikken werden in alle soorten en maten
vervaardigd.
Bij Bakkers Ijzerhandel liet men soms
van een goede pan de bodem vervangen
door een dunnere van aluminium, zodat
het eten sneller warm was. In 1943
moesten de radio's worden ingeleverd
en de Texelaars luisterden stiekum naar
radio Oranje. Op last van de bezetter
werden de gebouwen in de duinen
waaronder het badhotel en Het Mieren
nest afgebroken en uit de torens van de
kerken werden de klokken gehaald. Het
straatbeeld werd voor een deel bepaald
door Duitsers maar ook door donker
gekleurde soldaten, Brits-Indiërs die in
Duitse krijgsdienst waren getreden, later
gevolgd door Kaukasiërs en Georgiërs.
Bonte afwisseling
Tegen de lucht tekenden zich de
condensstrepen af van geallieerde bom
menwerpers die op weg waren naar
Duitsland. De eerste lammeren brachten
in 1943 tachtig gulden op, Kotex hield
een konijnenkeuring en veearts Noordijk
vierde zijn 25-jarig jubileum. M. E. van
der Kerkhof ging bij Hotel Texel op de
vuist met vier gewapende edelgermanen
en verloor. Wie won, dat was Sietse
Ros die schaakkampioen van Texel
werd en Jan van der Wal uit De Koog,
de man van de weerboompjes, overleed
op 84-jarige leeftijd. Een onbekende
schonk f25.000,— voor een motor-
reddingboot en Kees Daalder en Joop
Barhorst werden Nederlands kampioen
in het bouwen van modelvliegtuigen.
Herman van der Horst legde de
laatste hand aan zijn Texel-film.
Het leven was dus een bonte af
wisseling van heel gewone, maar ook
van schokkende en onverwachte dingen
en altijd was er spanning. Doe het
zeiven was meer regel dan uitzondering
en de ruilhandel bloeide hevig. De ene
dienst was de andere waard en wat je
zelf niet kon liet je door een ander doen,
of omgekeerd.
Er werden sieraden gemaakt van
vliegtuigglas, kinderen speelden met gril
lig gevormde bomscherven, wanten
werden gemaakt van konijnenvellen en
Herman Steigstra uit Oost kocht in
Door gevorderde Texelaars moesten op het strand palen in de grond worden
palen waren bedoeld om een eventuele geallieerde landing te bemoeilijken.
jaren boven water te halen zodat ze in
en bij 't Skiltje kunnen worden getoond
en gedemonstreerd, veelal door de
eigenaars van deze curiositeiten die in
de kleding van de veertiger jaren gesto
ken zullen zijn terwijl ook voor een in de
tijd passend decor zal worden gezorgd.
Aan belangeloze medewerking voor het
project was geen gebrek.
Alles in werking
Op het terrein bij 't Skiltje zal de
touwslagerij van Steigstra in actie zijn,
met als medewerkers Piet Slik en Jack
Betsema. Peter Schagen zal hier met
een oude Listergenerator electrtó
opwekken en Kees de Ridder en I
van Zweeden laten zien hoe het vis
met de scharhoepel in zijn werk t
de hal van het dorpshuis is de stand
de fietsen met de anti-plofbanden r
Jan van Leeuwen en Fedde de Jongl
de grote zaal wordt een tiental
gerlijke oorlogsactiviteiten" gedërrJ
streerd. De bezoekers kunnen zien h
eigen teelt tabak wordt verwerkt. Vei|
wordt het persen van koolzaadolie i
demonstreerd.
Een koolzaadpers was een appti
waaraan wegens de druk die er in opa
hoge eisen werden gesteld. Enli
Friesland een groter en beter touwslag-
apparaat om voor boeren schapenspan
nen en horenselen en voor de visserij uit
restanten touw weer nieuw touw te
maken, meestal in ruil voor voedsel. Op
de Texelse wegen reden auto's met
houtgasgeneratoren („gaspotten"),
electriciteit werd opgewekt met kleine
zelfgebouwde windmolens. De vlak
voor de oorlog opgerichte muziekgroep,
„De Rhytmische eilanders" bleef de
hele oorlog regelmatig optreden bij
allerlei gelegenheden, onder andere ten
bate van de Rotterdamse oorlogslacht
offers. Op en bij Texel kwamen meer
dere geallieerde oorlogsvliegtuigen
neer. Op het Texelse strand spoelden
lijken aan van oorlogsvliegeniers die
door de Duitsers met militaire eer
werden begraven op de begraafplaats
aan de Kogerweg.
Voedsel was schaars op Texel maar
toch was het een eiland van melk en
honing in vergelijking met het honge
rende west Nederland. Een paar hon
derd Amsterdamse kinderen werden
naar Texel gehaald; ze vonden gastvrij
onthaal in tientallen gezinnen.
Authentiek
De tentoonstelling op 30 april en 1 mei
zal de sfeer van weleer zo dicht mogelijk
moeten benaderen. Jaap Bakker is meer
dan een jaar bezig geweest met de
voorbereidingen. Hij legde de vele con
tacten en slaagde erin allerlei interes
sante gebruiksartikelen uit de oorlogs-
Kees Daalder heeft met zijn vriend portier van de Inselcommandant.
Joop Barhorst voor en in de oorlog meer man keek hem aan en zei: ,,Zeg, jijti
dan 200 vliegtuigmodellen gemaakt. Dat toch die modelbouwer?" En hij deei
was voor die tijd geen kleinigheid ais deur naar de Inselcommandant tri
men bedenkt dat alles met de hand hem open. Tot zijn stomme verbat
gemaakt moest worden, want er waren zag de jongeman uit Eierland een
toen nog geen hobbywinkels. {Kees: zijn eigengemaakte toestellen, a
Een k/ossie hout met een erepelskil- glanzende Heinkel 115 bij de Komrn
dertje, meer hadden we niet.") De ver- dant op tafel staan. ,,Hast du i
kochte modellen hadden al een aardig gemacht?" vroeg hij, waarop Keesk
bedrag opgeleverd zodat een motorfiets en krachtig antwoordde: ,,Jowohll"l
aangekocht kon worden waarmee een hoge gezagsdrager deed langzaam i
lang gekoesterde jongensdroom in ver- bureaula open, nam een stuk smet
vulling ging. Een prachtig glimmende loos wit papier en schreef in km
Irieël 250cc werd van eigenaar ver- regelmatig handschrift dat aan toom
wisse/d maar de bezetter had zijn dezer brief het motorrijwiel ten
stempel al zodanig op onze Texelse gegeven moest worden. Even Ir.
samenleving gedrukt dat er op dergelijke stond Kees op de trap van Hotel Tt
voertuigen niet meer gereden mocht net als Chamerla/n zwaaiend zijn rijkt
worden. Zelfs het in bezit hebben was van stempels voorziene document
verboden. Kees had zijn motor dan ook een paar voorbijgangers. En hij
goed verstopt in een schuurtje achter derde als een veekoopman op ma
zijn huis in Eierland, wachtend op de dagmorgen die een paar Tesselse lx
bevrijding. Totdat op een goede dag tjes getild heeft. Hij knoopte zijn
{zeg liever kwadetwee al te ijverige dicht en ging fluitend richting Vlijt,
Russen aan het zoeken waren naar zonnige dag tegemoet,
fietsen en dergelijke en tot hun stomme
verbazing onder stro het motorrijwiel Bij de beschieting van Eierland in
'vonden. Het ding werd meegenomen Russenoorlog is het restant van r.
naar Vlijt. Kees razend er achteraan, veertig vliegtuigmodellen verwen
maar niets mocht baten. De wacht daar slechts vier exemplaren heeft Datk
vertelde dat hij zich moest vervoegen op nog in bezit. Die krijgen dan ooki
■de Kommandantur in Den Burg hotel ereplaatsje op de tentoonstelling.
Texel), 's Morgens meldde de jonge
vliegtuigbouwer zich als eerste bij de Jaap B
,*,,,„,„e,e„eeeee*„eeeee*eeeeee**ee**4eeee*****
De populaire band „De Rhytmische Eilanders" onder leiding van de in de Russenooriog omgekomen Wleb Ruiter. Van links naar rochtj.
Ruiter, Henk Craanen, Karei Lemstra, Kees Witte, Joop Kikkert, Jurr. Beumkes en Joost Kant Bij een optreden van de band in Wink^^l
enkele grammofoonplaten opgenomen, die tijdens de tentoonstelling in 't Skiltje te horen zijn en een goede indruk geven van *1
veelzijdige repertoire dat het gezelschap bracht De door Freek Vonk op band overgezette opnamen worden op de tentoonstelling ff"
teerd door Tineke van Beek-Bakker. (Foto J. Nauta).
