e Texelse watermolens
7.
Kan iemand met epilepsie
topscorer van het jaar worden?
Jazeker, als ie maar
de meeste goahjes maakt.
7
Fa. Schoorl
moderniseert
winkel
Belangstelling voor
„Gamma kwartet"
teleurstellend
Wie last heeft van epilepsie kan'net
zo goed goalgetter worden als wie last heeft
van voortijdige kaalheid.
Want epilepsie is bepaald geen vorm
van 'gekte', zoals veel mensen denken,
maar niks anders dan af en toe een korte
storing van de hersenaktiviteit. Teveel
signalen ineens.
Zo zie je bij een lichte aanval iemand
even afwezig raken, wat soms gepaard gaat
met staren, neuriën, fluiten of mompelen.
(Tijdens bijvoorbeeld een vervelende ver
gadering overkomt zoiets ook anderen wel
eens).
Een zware aanval leidt tot enkele
minuten aanhoudende bewusteloosheid
en hevige, ongekontroleerde spierschokken
door het hele lichaam.
Vooral die zware aanvallen kunnen
er enorm 'gek' en schrikaanjagend uitzien.
Als de omgeving nu maar met ver
stand en geduld reageert, valt er met epi
lepsie best te leven. Want dank zii moderne
medicijnen hebben de meesten er weinig
last van.
En dan nog zelden op momenten
dat het er echt om spant. Dus misschien
wel tijdens een oefenpartijtje, maar prak
tisch nooit tijdens een kompetitiewedstrijd.
Iedereen die iemand met epilepsie in
z'n omgeving kent (of vermoedt; ze lopen
er niet mee te koop) raden we aan onze
brochure 'Epilepsie is niet zo gek als 't er
soms even uitziet' te lezen.
U krijgt 'm thuis als u Sire belt,
020-4247 06 (9-12 uur) of de bon opstuurt.
'SCRUBBERS'
SIRE
Epilepsie is niet zo eek als'ter soms uitziet.
Rl igfNJDAG 20 JANUARI 1984
TEXELSE COURANT
PAGINA 5
Na mijn beide artikelen over de
féxelse korenmolens nu een poging
|at meer te vermelden over de wa
termolens, welke Texel ooit heeft
|ekend.
I Het ligt voor de hand, dat de ge
schiedenis van de watermolens
lauw samenhangt met de geschie
denis van de inpolderingen op Texel,
fpe eerste grote watermolen (een
jchepradmolen met een vlucht van
ets meer dan 20 meter) werd ver
moedelijk geplaatst bij de inpolde-
Ing van Waalenburg. In een artikel
!>ver Texel wordt overigens zonder
je bron aan te geven vermeld, dat
>p 28 februari 1631 de eerste water
molen voor Waalenburg voor het
lerst „onder zeil werd gezet".
De molen aan de sluis bij de scheiding
ussen Waalenburg en het Noorden
fieeft in elk geval lang dienst gedaan. Op
jen kaart uit 1792 opgenomen in het
*:loek van Van der Vlis (pagina 42)
h/ordt de molen ingetekend, terwijl de
nolen ook nog is aangegeven op een
kaart, gemaakt voorafgaande aan de in
poldering van het Noorden (1876) (zie
Van der Vlis, pagina 403). Het toevoer
water door Waalenburg, Het Molenkil,
ontleend er zijn naam aan.
Of dit de eerste watermolen op Texel
geweest is, is moeilijk met zekerheid te
zeggen. Op een kaart van Texel (zie Van
der Vlis, pagina 91) welke volgens
Schoorl moet worden toegeschreven
aan Pieter Bruyns en zou dateren uit
1594 wordt ook ten westen van het wa
ter de Lange Wael een molen aangedre
ven, ongeveer ter hoogte van de aanslui
ting van de huidige Veense Langweg op
de Laagwaalderweg. Deze molen moet
ook wel haast een watermolen geweest
zijn ter ontwatering van de laaggelegen
landerijen ten westen van de Langhe
Wael.
|ledere zaterdagochtend haalt Scou
ting Texel in Den Burg oud papier, lom-
i en oude schoenen op. De mensen
iworden verzocht deze spullen vóór 10.00
uur aan de straat te zetten, zodat ze vlot
Jkunnen worden ingeladen. Komende za-
fterdag wordt het oude papier etc. opge-
fhaald in de volgende straten:
||Beatrixlaan, Kogerstraat, Waal-
Iderstraat, Burgerhoutstraat.
Scheprad
De volgende watermolen werd wel
opgericht in 't Hoornder Nieuwland. Het
was een schepradmolentje met een
vlucht van 16 meter en uiterlijk zou de
molen veel gelijkenis hebben vertoond
met de molen, die later in 't Noorden
werd gebouwd. Op een kaart uit 1751
van Matthijs den Berger (Van 'der Vlis,
pagina 395) staat de molen voor het
eerst aangegeven. Vreemd genoeg ver
meldt een artikel uit 1830 (opgenomen in
Vaderlandse Letteroefeningen) dat de
watermolen in Waalenburg de enige is
op het eiland, terwijl de heer G. H. Keu-
nen in zijn boekje „De molen van 't
Noorden" melding maakt dat Texel in
1864 3 watermolens rijk was, n.l. in Waa
lenburg, het Hoornder Nieuwland en de
P.H. Polder.
ook op de kaart van J. L. Kikkertuit
1848 wordt de molen in 't Hoornder
Nieuwland aangeduid. De molen stond
aan de oostkant van de huidige Water
molenweg, ter hoogte van „De Kroont
jes". Ik veronderstel dat de molen zicht
baar is op een ets van P. L. Dubourq uit
1849 (Van der Vlis, pagina 21). De heer
Van der Vlis meent dat de molen een
vrijheid van de schilder is, maar als de
ets de Mokbaai weergeeft is de situering
van de molen vrij exact. Later zou er een
molen gestaan hebben in de buurt van
de buitendijk. Volgens de in 1937
74-jarige KL uit Den Hoorn (bron Texelse
Courant) zou de molen later vervangen
zijn door een Amerikaanse windmolen,
tegenover het Zoutland. De 'molen zou
in 1912 nog functioneel geweest zijn;
een Willem Boon was er toen molenaar.
Vijzel
In 1848 ontwierp Van der Sterr de
8-kantige vijzelmolen (met een vlucht
van 20 meter) voor de Prins Hendrikpol
der. Omstreeks 1912 werd deze windmo
len vervangen door een motorbemaling.
Het boekje „Verdwenen plekjes op Texel
1945 - 1980" geeft op de voorlaatste pa
gina nog een armzielige aanblik op de
restanten van de molen. De kap en de
wieken zouden reeds in 1898 zijn
verwijderd.
Zo komen we geleidelijk aan bij de pol
der 't Noorden. De polder werd bedijkt
in 1876. Aanvankelijk werden er twee
kleine houten watermolens opgericht
(Van der Vlis, pagina 408), uit een ver
keerde zuinigheid van het waterschaps
bestuur. Op 12 augustus 1878 werd de
eerste steen voor de huidige molen ge
legd door Sijbr. Keijser Pzn., secretaris
van de 29 Gemeenschappelijke Polders.
Het ontwerp is vermoedelijk van R.
Kroon uit Buiksloot. De molen werd ge-
.bouwd door W. de Jong, timmerman in
Den Helder, voor ruim /"31.000,—Het is
de enige molen, die op open zee heeft
geloosd via een duikersluis met 3 ope
ningen door de dijk. De wieken hebben
een vlucht van 27 Zz meter.
Steunmotor
De eerste molenaar was Gerrit Dekker
uit Wieringerwaard, die werd aangesteld
op een salaris van ƒ200,— per jaar en tot
1915 dienst deed. Hem werd toegestaan
er op eigen kosten een huisje bij te bou
wen. Van 1915 - 1917 was Floris Dekker
er molenaar en daarna Jaap Buis. In
1928 werd Cornelis Dijker een klein
zoon van Gerrit Dekker er molenaar.
In 1913 werd bij de molen al een steun
motor voor de bemaling geïnstalleerd;
Zo gaat de nieuwe winkel van de Fa. Schoorl er aan de voorzijde uitzien. De winkel zal tijdens
ondergebracht in Waalderstraat 29 flinks!.
I
de twee maanden durende verbouwing worden
de functie van de vijzel werd daarbij
overgenomen door een centrifugaal-
pomp. In 1923 kwam de molen tijdelijk
buiten gebruik door een defect aan de
vijzelinstallatie. Maar in 1928 werd beslo
ten de molen toch weer een reserve-
functie te laten vervullen en daartoe
werden 3 qua capaciteit verschillende
pompen geïnstalleerd. Toen Gerrit
Jansen de gerestaureerde molen in ge
bruik mocht nemen, omdat Jaap Buis
ziek was, is de haak, waaraan de vlag-
gestok hing tijdens het vangen losge
schoten. De gevolgen waren rampzalig.
De hoofdas brak, waarna de wieken met
veel geraas naar beneden stortten. Op
het nippertje konden de genodigden
zich uit de voeten maken, om niet onder
het houten gevaarte verpletterd te wor
den. Reeds in december 1928 was de
schade hersteld. In januari 1949 raakte
één der wieken uit zijn as, waarna deze
de grond raakte en afbrak. Ook de askop
werd beschadigd. Tot 1964 vervulde
de molen een reservefuctie.
Vereniging
In 1970 werd de molen eigendom van
de vereniging „De Hollandse Molen",
waarna een ingrijpende restauratie volg
de. Dijker was bijzonder trots toen hij in
1976 de molen bij het 100-jarig
bestaan van de polder weer kon laten
draaien. Bij het 100-jarig bstaan van de
molen was het restauratieplan min of
meer voltooid.
Zijn oorspronkelijke functie vervult de
molen niet meer, maar op de jaarlijkse
Nationale Molendag in mei draaien de
wieken, mede door de inzet van de vrij-
willige molenaars André en Willem Keij-
zer. Belangrijk is bovendien dat de mo
len in zijn unieke situatie bewaard is ge
bleven en dat daarmee bij de dijkverho
ging duidelijk rekening is gehouden.
Nog is het beeld niet compleet, want
ook veel boeren gebruikten indertijd
voor onderbemaling van hun bedrijf
windmolentjes. Volgens Jac. Schraag
zouden er op Texel zo'n 41 hebben
gestaan. De heer Alb. Dros vertelde me,
dat er in Eierland omstreeks 1910 4 ston
den en wel 2 met 4 wieken op de boerde
rijen Blandenberg en Bertushoeve aan
de Postweg en de heer P. Dissel en 2 van
een Amerikaans type op de hoeven Bre
da en Nieuw Breda. De Amerikaanse
windmolens werden gebouwd door een
Friese molenbouwer uit IJlst.
Vragen
Dienden deze molentjes voor de ont
watering van het land, de molentjes in
het natuurgebied Waalenburg, door Na
tuurmonumenten geplaatst, dienen juist
een tegengesteld doel: het op peil hou
den van de waterstand. De Duitse
kunstenaar Peter Froese maakte van één
zo'n molentje een bijzonder knappe
kopergravure.
Dan blijf ik nog met een paar vraagte
kens zitten. Op pagina 52 van het boek
Van Cuyck zien we de toren van De
Westen met aan de horizon 1 kerkje
(mogelijk dat van De Koog) en 3 molen
silhouetten. Hij zou er de windassen op
de binnendijk van de polder Waalenburg
waarmee de drie sluizen (de Wig-
gerssluis, de Everstecoogersluis en de
Coger Sluis) werden bediend, mee heb
ben kunnen aanduiden, maar dan zijn ze
wel bijzonder fors aangegeven.
Een mysterie is ook de ets van Rob
Wallis, naar een schilderij van C. Stan-
field, opgenomen op pagina XXIII van
Texelse geslachten. De ets geeft een
onttakeld molentje aan de buitendijk
weer en is getiteld „The Scheldt, Texel
island". Het lijkt op een situatie nabij de
haven van Oudeschild, maar niets wijst
erop, dat daar ooit een voorganger van
De Traanroeier heeft gestaan.
Ook nu houd ik mij voor aanvullende
gegevens en eventueel fotomateriaal be
treffende de molens in de P.H. Polder en
't Hoornder Nieuwland aanbevolen.
G. A. Oskam
^f[ondernemers-aktiviteiten
De fa. Schoorl in de Waalderstraat
zal binnenkort de bestaande winkel
en magazijnruimte ingrijpend ver
bouwen zodat de huidige 'hokken'
die te danken zijn aan de voormalige
smederij verdwijnen en er één ver
koopruimte ontstaat met een opper
vlakte van 240 vierkante meter.
Op de bovenverdieping komt een ma
gazijn met dezelfde oppervlakte. Vooral
om de laatstgenoemde voorziening zit
de firma te springen. De winkelvoorraad
wordt nu her en der neergezet bij gebrek
aan een overzichtelijke bergruimte.
De nieuwbouw is ontworpen door Ar
chitectenbureau Jan Visser die zoveel
mogelijk aansluiting heeft gezocht bij de
bestaande nieuwbouw in de Waal
derstraat. De aanbesteding van het werk
moet nog plaatsvinden en in maart
hoopt men met de verbouw te starten.
Klanten zullen dan tijdelijk worden ge
holpen in het pand Waalderstraat 29.
Het nieuwe onderkomen zal hetzelfde
assortiment artikelen bevatten.
De belangstelling voor het koffiecon
cert dat zondag in hotel De Lindeboom
werd gegeven door het Gamma kwartet
heeft bitter weinig luisteraars getrokken.
De dorpscommissie van Den Burg, die
het evenement had georganiseerd zit
daardoor met een flink financieel verlies.
Dit koffieconcert had het hoogtepunt
moeten worden in de reeksen van uit
voeringen, maar naar bezoekersaantal
gerekend werd het en dieptepunt. Dat
was betreurenswaardig omdat het gebo-
dene van hoog muzikaal gehalte was.
De uitvoering kenmerkte zich voral door
enorme variatie. De musici bleken een
breed scala van muzieksoorten te be
heersen: klassiek getinte werken maar
ook latin american, jazz, etc. Het is twij
felachtig of de dorpscommissie in de
toekomst opnieuw dergelijke concerten
zal organiseren.
Naam:
Adres:
Postkode:
Annetta, een 18-jarige moeder, zit
haar straf uit in een open jeugdgevange
nis. Terwijl zij een verjaardagskaart
schrijft aan haar dochtertje Alice, die in
een tehuis verblijft, wordt haar verteld
dat ze haar kind niet eerder mag bezoe
ken dan de volgende maand, wanneer
ze verlof krijgt. Annetta kan dit niet ver
werken. De volgende dag besluit ze om
samen met een andere gevangene, Ca
rol, te ontsnappen. Ze krijgen een lift
van Rex, een vrachtwagenchauffeur die
zijn sexuele verlangens voor de meisjes
niet onder stoelen of banken steekt. Ca
rol wijst hem de weg naar de flat van
haar vroegere minnares Doreen. Daar
gaat Rex met Annetta naar bed terwijl
Carol met afschuw toekijkt. Als Annetta
erachter komt dat Rex de vader van haar
kind kent, vraagt zij Carol het telefoon
nummer van de garage, waar de vader te
bereiken is, op de muur te schrijven. Rex
schenkt vervolgens aandacht aan Carol,
die echter niets van hem wil weten, zijn
sleutels steelt en er met zijn vrachtwa
gen vandoor gaat. Ook Annetta vlucht
weg uit de flat. Carol zorgt opzettelijk
voor een aanrijding, zodat ze weer gear
resteerd wordt en in een zwaarder be
waakte gevangenis terecht komt, waar
t*»r
ook Doreen verblijft. Haar blijdschap
over de hereniging is echter van korte
duur. Doreen heeft inmiddels een andere
vriendin. Carol wordt nu het mikpunt
van allerlei pesterijen. Intussen heeft
Annetta het tehuis bereikt waar haar
dochtertje zit. Ze verzoekt haar kind te
mogen zien. Het wachten daarop duurt
haar echter te lang en ze gaat zelf naar
de kamer waar Alice is. Het kind schrikt
van deze onverwachte ontmoeting en
wil niets van haar weten. Inmiddels is de
politie gearriveerd en voor de ogen van
haar kind wordt Annetta afgevoerd. Ca
rol begint zich aan te passen aan haar
nieuwe omgeving en aan het systeem.
Ze sluit vriendschap met Eddie, een les
bisch meisje dat in ruil voor een sexuele
relatie, haar beschermster wil zijn. Dan
verschijnt een hysterische Annetta die
Carol beschuldigt van verraad bij hun
vluchtpoging en zweert zich te zullen
wreken. De spanningen in de gevange
nis lopen hoog op en monden uit in een
opstand. Het gevolg daarvan is dat de
straffen nog zwaarder worden en de ver
houding tussen de gevangenen en be
waking steeds vijandiger wordt.
De 'klacht' die verhalenderwijs werd
verwerkt, betreft het systeem van zo'n
ouderwetse bajes waar het opsluiten
van jonge mensen als enige doel geldt.
„Scrubbers" (stumpers) is te zien van
vrijdag tot en met maandag, 16 jaar.
Plaats:
Boekje: 'Epilepsie is niet zo gek als het er soms even uitziet.'
Boekje: Epilepsie. U en Uw kind
(Aankruisen wat voor u van toepassing is.)
In gefrankeerde envelop plus f 1,60 aan postzegels sturen aan
Bureau Epilepsie-Voorlichting, Koningslaan 19, 3583 GD Utrecht.
ie aangeboden door dit blad in
ling met de Stichting Ideele Reclame
I__T™_I