ondernemers - akti viteiten^gfr
Amsterdammertjes vergeten nooit hun Texelse tijd
Forse uitbreiding
Caravancentrum
„WAT IK ZEGGEN WOU."
Schouders er onder
Geitevlees bij
Catharinahoeve
Spinbaanbedrijven
houden open huis
Leerhuismaaltijd
Nieuw adres
wereldwinkel
Raad praat met
commissaris over
profielschets
pR|l jDAG 19 APRIL 1985
TEXELSE COURANT
PAGINA 11
afkomstige pleegkinderen op
êI „om aan te sterken". Van echte
Uil rger was toen geen sprake. Het
igom kindereq die als gevolg van
{ide'Oorlog samenhangende sociale
nstandigheden gebrek leden. Onder
Klere mevrouw Vellenga (echtgenote
in de Weverstraat wonende
si is hier bemtdüëTend opgetreden
ihad 0uk zelf geruime tijd meerdere
fóteraammertjes in huis. De hier en
ar gehoorde veronderstelling dat het
de praktijk vrijwel uitsluitend om
aren uit NSB-gezinnen ging is een
jnsel. De Amsterdammertjes waren
alle lagen van het volk afkomstig,
uitzondering uiteraard van joden
it het gruwelijke lot dat de
tóóiisterdamse joden trof, zich inmid-
S sis had voltrokken. De brieven die we
dpen vermoeden dat katholieke
en iets oververtegenwoordigd
aren. Dat zou verklaard kunnen wor-
ji door de actieve rol die de heer
iwick, toen pastoor in De Cocks-
irp, heeft gespeeld. Van een Amster-
jmse collega kreeg hij het verzoek
m zijn parochianen op te wekken tot
ft zenden van voedsel. Riswick
hijnt toen gezegd te hebben: „Jullie
finnen beter jullie kinderen naar óns
uren." Beide zieleherders regelden
aag en aanbod vanaf de respectieve-
preekstoelen. De nu 89-jarige
jMneritus-pastoor Riswick is aanwezig
Winde Amsterdamse dag op 11 mei en
jneemt huishoudster Ali Golden-
J tg, die nog altijd bij hem is, mee.
Overal welkom
de kinderen waren ook de
leegouders die hen opnamen van al
tlei politieke en kerkelijke kleur. Er
ook NSB-ers bij, waaronder
urgemeester Rijk de Vries die twee
inderen in huis nam. Het staat wel
Am dat in die gevallen het contact na
4 ie oorlog meestal niet werd besten-
^Wgd. De Amsterdamse ouders wilden
et het betreffende NSB gezin geen
iuwe relaties ook al waren ze blij met
3 lopvang die hun kind had genoten.
ï-4 jde toedeling van kinderen werd er
el naar gestreefd dat de pleegouders
zelfde godsdienst hadden als het
nd. Maar daar is lang niet altijd de
nd aan gehouden en de illegaal
«egekomen Amsterdammertjes (zie
in het artikel) kwamen zelfs me-
mdeels bij „andersdenkenden" te-
ïht." Een probleem is dat nooit ge
lest, hoewel uit de brieven blijkt dat
oral de Amsterdamse ouders het
ch wel prettig vorlden als hun sprui-
in de sfeer van fjfet eigen geloof
erden opgevoed.
te plaatselijke autoriteiten stelden er
erin om zoveel mogelijk kinderen op
éxel geplaatst te krijgen,
extra opwekking gold de medede-
- igdat het niet alleen jonge kinderen
maar ook jongens van 14 tot 16
lar die bij de boeren op het land een
aidje konden meehelpen. Of van die
oedkope arbeidskracht op grote
:haal gebruik is gemaakt, is moeilijk
te gaan. Er kwamen naar verhou-
ngwel veel kinderen bij boerenfami-
es terecht, niet in de laatste plaats
mdat daar ook het meeste eten was.
eel boerderijen waren toevluchtsoor-
en. Een voorbeeld: de familie Smit in
e Westen had niet alleen de zorg
Mr het eigen zeer grote gezin, maar
ad ook nog Amsterdammertjes,
nderduikers en Russen in de kost,
ag afgezien van de pakketten voedsel
tfe wekelijks naar Amsterdam werden
lestuurd. Zo waren er meer.
Oude Marsdiep
)e grote groep kinderen die op 9
maart richting Texel vertrok, reisde mei
de door Teso belangeloos beschikbaar
estelde stoomboot „Marsdiep" met
Dokter Vellenga en zijn vrouw hielden zich al in 1941 bezig met het naar Texel halen van
kinderen die in westelijk Nederland gebrek leden. De doktersfamilie had ook zeif meerdere
Amsterdammertjes in huis, waaronder de toen 10-jarige Corrie Olfers, het meisje met de
witte sokjes. Op de foto staan verder mevrouw Vellenga met het dienstmeisje en (in witte
jas) de assistente. Voor haar staat dochter Ingrid, het kleinste kind is Edith Vellenga en te
gen de muur links staat Hennie Stam.
Corrie Olfers lag in 1941 in het Amsterdamse Binnengasthuis met bleasklachten. Ze was
sterk vermagerd en via het ziekenhuis kwam ze in contact met mevrouw Vellenga die haar
naar Texel haaide om aan te sterken. Ze was het eerste Amsterdammertje dat op Texel een
gastvrij onthaal vond. Corrie kwam nog enkele keren naar het eiland, waar ze verbleef bij
de familie Bruijn in Den Burg en (in 1943) bij dokter Van Dommelen in De Cocksdorp. Toen
de ..echte" hongerwinter begon kwam Corry opnieuw naar het eiland, nu met honderden
anderen met de Marsdiep. Ze schreef ons: „Laat in de middag brachten mijn ouders me
naar dat schip, waar ik stiekum aan boord ging. Op de Marsdiep kregen de kinderen direct
boterhammen toegestopt maar ondanks de honger die we zelf hadden, gooiden we het
brood naar onze ouders die op de kade achterbleven. Vele kinderen werden zeeziek aan
boord maar de ellende was snel vergeten toen we eenmaal op Texel waren. De strijd tussen
de Duitsers en Georgiörs was afschuwelijk en ik zat er middenin op de Ruigendijk. Soms
bakten we pannekoeken en brood voor de Georgiërs die zich in de duinen verscholen hiel
den om kort erna op bevel van de Duitsers koffie te moeten zetten en slaapplaats te moe
ten bieden aan Duitse, soms heel jonge soldaten. Maar als ik aan die tijd terugdenk, be
kruipt mij een gevoel van grote dankbaarheid voor de bevolking van Texel die in die moeilij
ke tijd voor ons in de bres sprong en ongetwijfeld vee! levens heeft gered."
de klipper „Twee Gebroeders" op
sleeptouw. Zowel op de heen- als de
terugweg werd gevaren over het
Noordhollands Kanaal. Op de kade
achter het Centraal Station stonden de
brandmagere kinderen en hun ouders
te wachten. Er waren er meer dan er
waren aangemeld en die beschikten
dus niet over de vereiste vergunning.
Ze mochten eigenlijk niet aan boord
maar meerdere ouders hebben hun
kinderen op het laatste moment voor
de afvaart nog\aan dek gezet, op goed
geluk. Zo kwamen er op Texel enkele
tientallen'kinderen aan die niet waren
„besteld" en waarvoor dus geen
pleegouders gereed stonden. In elk
dorp bleef op het afhaalpunt een
handjevol van zulke kinderen staan,
letterlijk moederziel-alleen. Het kostte
echter geen enkele moeite om ook de
ze kinderen onder dak te krijgen; me
nige pleegouder nam er nog eentje ex
tra. De administratie voorzag natuurlijk
niet in deze verstekelingen. Verschillen
de Amsterdamse ouders hebben dan
ook geruime tijd in onzekerheid ver
keerd omtrent het verb lijfsadres van
hun kind.
Eén van de papieren die de kinderen
bij zich moesten hebben was een ge
neeskundige verklaring. Nini Bolmeijer
die bij de familie Keijser op „De Ko
renschoof" in Eierland verbleef had
een briefje van de dokter waarop
stond: „Lien Bolmeijer heeft geen
besmettelijke ziekte. Zij is gezond doch
heeft extra voeding noodig." Dat was
zwak uitgedrukt want Nini was vel
over been. Overigens waren er ook
kinderen die er veel dikker uitzagen,
maar dat was hongeroedeem.
Meerdere vrijwilligers van Texel waren
Texelse pleegouders waren er trots op dat hun Amsterdammertjes zichtbaar in omvang
amen a/s bewijs van goede zorg. Soms waren de pleegkinderen nog dikker dan de ei-
kinderen zoals blijkt uit deze foto van de uit Den Haag afkomstige John Brinkers die
j,9er? mst zijn pleegbroertjes Aad (links). Jan (rechts) en Tonnie Boogaard. Naast John
Ijkers was bij het gezin van Hendrik Boogaard (met tien kinderen) ook nog het Amster-
■inmertje Ria Dijkman in huis. Laatstgenoemde schreef ons:Fantastisch dat dat allemaal
We hebben met elkaar enorm vee! plezier gehad."
als begeleider bij het transport inge
schakeld. Een van hen was mevrouw
T. Dekker-Hovenier, nu 83 jaar oud. Zij
weet te vertellen dat de tocht van 9
en 10 maart een alles behalve aange
name reis was. De Amsterdammertjes
zaten dicht op elkaar beneden in het
kleine benauwde schip. Velen werden
ziek en moesten naar boven om over
te geven of naar de wc te gaan. De
kinderen kregen melk en brood (waar
van boter en kaas waren afgehaald om
de overgevoelige magen te sparen) en
mevrouw Dekker ging met een mand
rol naar beneden om dat uit te delen.
„Ze vochten als wolven om er als
eerste wat van te pakken te krijgen. Ze
rolden allemaal over me heen." Me
vrouw Dekker nam zelf ook Amster
dammertjes mee. In 1942 had zij via
mevrouw Vellenga al Anton van den
Berg voor zes weken in huis gehad en
nu kwamen ook diens broertje Ruud
en zijn vriendje Evert Scheerbeek mee.
Laatstgenoemde was feitelijk illegaal;
op Texel kwam hij uiteindelijk bij de fa
milie Melissen terecht. Mevrouw Dek
ker was ook bij een van de terugreizen
in juni en was dus getuige van de
reacties van ouders die hun nu veel
zwaardere kinderen kwamen afhalen.
Sommigen toonden zich heel gelukkig
en dankbaar. Anderen zeiden niets en
liepen snel met hun kind naar huis.
Eén vader wist niets anders uit te
brengen dan: „Goh, wat hij jij een dik
ke harses gekregen!" Zoals zoveel
Amsterdammertjes kregen ook de kin
deren die bij de familie Dekker in huis
waren op schrikwekkende wijze met
het oorlogsgeweld te maken. Bij de
beschieting van Den Burg moesten ze
de modewinkel met schilderswerk
plaats aan de Stenenplaats verlaten en
vluchten naar de familie H. Broekman
op Tienhoven bij De Waal, waar ze
ook het nodige beleefden. Verhalen
van en over Amsterdammerstjes die
met hun pleegouders moesten vluch
ten heeft het comité bij tientallen ge
hoord. Mevrouw C. Leijen-Souver (83)
woonachtig in „Duinzicht" op het
toen afgelegen Horntje heeft meerdere
malen met haar pleegkinderen Bert
Frankevoort uit Amsterdam en Kees
Dessus uit Delft de wijk moeten
nemen.
Het zijn niet alleen de meest erge maar
vooral de gekste of merkwaardigste
dingen die pleegouders en kinderen
zich achteraf herinneren. Een voor
beeld is het verhaal van Sientje Smit,
het Amsterdammertje dat bij de familie
Koning achter de haven van Oude-
schild in huis was. Toen de familie tij
dens de beschieting in de gang stond,
sloeg een granaat door het dak. Het
projectiel ontplofte niet, viel op de trap
en „huppelde" naar beneden. Vader
Koning pakte het ding en gooide het
door de geopende voordeur naar bui
ten. Kort daarop moesten allen vluch
ten en renden onder een kogelregen
naar een boerderij. De familie Koning
en Sientje (die al jaren in Amerika
woont) hadden elkaar uit het oog ver
loren, maar door de KRO-radio-
uitzending is het contact hersteld.
Sientje is momenteel in Nederland en
zal present zijn op de Amsterdamse
dag op 11 mei.
Het kampeer- en caravancentrum Texel
van Hans en Miek Jimmink aan de
Spinbaan in Den Burg heeft een forse
uitbreiding ondergaan. Er is een ge
bouw bijgekomen met een totale vloe-
roppervlake van 500 m2 waardoor het
bedrijf dat tien jaar geleden zeer be
scheiden begon, nu naar Texelse be
grippen een indrukwekkende omvang
heeft gekregen.
Het zwaartepunt ligt niet meer alleen
op caravans en toebehoren, maar nu
ook heel nadrukkelijk op tenten en
kampeerartikelen in het algemeen.
Daarvan wordt een zeer ruime, op de
praktijkvraag afgestemde collectie in
voorraad gehouden. In het nieuwe ge
bouw dat met het oude is samenge
voegd terwijl de tussenwand is verwij
derd, is de zeilmakerij (reparatie
afdeling) gevestigd, alsmede de win
kel, het kantoor en de speciale afde
ling voor lichtgewicht tenten. Die uit
breiding dient vooral de presentatie.
Een tent moet je in elkaar zetten om
hem te kunnen tonen en verkopen en
er is nu ruimte genoeg om er heel veel
te laten zien. Er staan er maar liefst
dertig zodat het gebouw aan een over
dekte camping doet denken. Het cen
trum houdt ook permanent een 6-tal
caravans in voorraad in de prijsklasse
van ƒ18.000,- tot ƒ27.000,-. Het be
drijf heeft de afgelopen tien jaar naam
gemaakt, een reputatie die vooral is
gevestigd bij de regelmatig op Texel
verblijvende kampeerders die via het
blad Texeltoerist zijn bereikt en die on
der andere hebben ontdekt dat het be
grip „service" bij Hans Jimmink niet
loos is. Jimmink en zijn vrouw zagen
al snel in dat ze het niet moesten heb
ben van bodemprijzen maar dat ze een
stabiele kwaliteitsbewuste kring van re
gelmatig terugkerende klanten
moesten opbouwen die door mond tot
mond reclame zorgen voor groeiende
toeloop. Dat houdt in dat uitsluitend
produkten worden geleverd die af
gestemd zijn op de winderige Texelse
kampeeromstadigheden en dat er
als er toch eens iets kapot gaat
snel kan worden gerepareerd: 's mor
gens brengen, 's avonds halen. Dat
geldt niet alleen voor tenten, maar
bijv. ook voor zeilen en trapezps van
catamarans. Veelzijdigheid was ook
nodig om zich staande te houden in
de toch altijd nog betrekkelijk kleine
markt die Texel te bieden heeft. Dus
niet alleen verkopen en repareren,
maar ook stallen, handel in tweede
hands caravans, verhuur en transport.
Dat je met een gerust hart voor alles
op het gebied van tenten, caravans en
aanverwante artikelen en activiteiten
naar het kampeer- en caravancentrum
kunt gaan, is merkwaardigerwijs onder
de gasten op de Texelse kampeerterrei
nen beter bekend dan onder de eigen
Texelaars. Dat zal mogelijk veranderen
nu het centrum wat meer aan de weg
gaat timmeren, onder andere door ie
dereen nadrukkelijk uit te nodigen om
te komen kijken tijdens het „open
huis" van alle Spinbaan-bedrijven.
Het nieuwe gebouw werd ontworpen
door architektenbureau Alkema en ge
realiseerd door aannemer Meijert
Boon. De VEM zorgde voor de electra,
Arnold Looijer voor de stoffering en
verder werd veel gedaan door Hans en
Miek Jimmink zelf, geholpen door
vrienden en kennissen.
BREVEN VAN LEZERS- BUIEN VERANTWOORDELIJK HE (O WH DE REQWTIE
Als horeca-exploitant op Texel doet
het mij veel genoegen dat er een aan
tal actieve Texelse ondernemers zijn
die de noodzaak zien van een effectie
ve promotie van het eiland. Ik doel
daarbij vooral op het nieuwe initiatief
van Videolux Productions, die het plan
heeft opgevat een videopromotiefilm te
gaan maken die door de toerist als
souvenir kan worden gekocht. Deze
jonge ondernemers hebben de moed
in het belang van heel Texel een pro-
dukt op de markt te brengen. Het is
naar mijn mening onbegrijpelijk dat het
Texelse VVV nog geen initiatieven in
deze richting heeft ontwikkeld. Daar
blijft het altijd tot niet meer dan een
plan in de richting van de moderne
manieren van promotiemaken.
Een ander voorbeeld van goed onder
nemerschap en van wezenlijk belang
voor Texel is het zwembadplan van
Joop Jellema. Laten we met zijn allen
beseffen, dat er op Texel nodig zulke
activiteiten moeten worden ontwik
keld, willen wij ons als vakantie-oord
niet uit de markt prijzen. We moeten
proberen te redden wat er nog te red
den valt, als we daarmee al niet veel
te laat zijn. Een daling van ruim 10%
van de bezoekers tijdens de paas van
dit jaar is al een teken aan de wand.
Laten we op Texel nu eens proberen
met zijn alleen de schouder er onder
te zétten en goede initiatieven als de
videopromotiefilm en het zwembadplan
van Jellema gezamenlijk te ondersteu
nen. We zullen er in de toekomst alle
maal van meeprofiteren als deze
ideeën blijken te slagen.
Kees Grootjen,
Oudeschild
Maarten Hoogenbosch met zijn geitevleesprodukten.
Maarten Hoogenbosch, eigenaar
van restaurant Catharinahoeve in
de Dennen, heeft een nieuw Texels
produkt op zijn menukaart ge
bracht dat landelijk ook uniek mag
worden genoemd: geitevlees.
In Catharinahoeve kunnen de gasten
geitekotelet, geitebout, geiteham of
geiterollade eten en de prijs van deze
produkten blijft onder die van
lamsvleesprodukten.
Maarten Hoogenbosch heeft de pro-
duktie van deze vleessoort ontwikkeld
in samenwerking met slagerij Wit uit
Burgerbrug. De allereerste vraag die
Hoogenbosch zichzelf stelde was of er
genoeg geiten voorhanden zijn om aan
de mogelijke vraag te voldoen. Con
tacten met particuliere geitenhouders
leerden hem dat het slachtaanbod van
deze dieren voorlopig veel groter zal
zijn dan de vraag en daarnaast heeft
Hoogenbosch zelf ook 12 geiten lo
pen. Slagerij Wit nam proeven met de
verwerking van het vlees met kruiden
recepten van Hoogenbosch en na een
winter experimenteren bracht men rol
lades van 500 gram, afkomstig van de
borst van het dier, geiteham van de
schouder en de genoemde bakproduk-
ten kotelet en bout op het menu. De
rollades en hammen zijn ook vacuum
verpakt te koop in het restaurant voor
ƒ6,25 en verder verwerkt Hoogen
bosch deze vleessoort in pannekoeken.
Saus
De geitebout wordt geserveerd met
een Bretonse saus en de kotelet met
een wilde bieslooksaus. De rollade en
ham zijn pittig gekruid. Welke kruiden
zijn gebruikt houdt de bedenker van
dit produkt liever voor zichzelf. Het
vlees is zeer mals en doet denken aan
lamsvlees maar is iets wilder van
smaak, waarbij we wat betreft de toe
gevoegde kruiden kerrie, tijm en kruid
nagelen konden ontdekken.
Armoede
Geitevlees staat in de volksmond te
boek als „armoe-vlees" vanwege het
feit dat mensen met een kleine beurs
vroeger geiten voor de melk en slacht
hielden. Volgens Hoogenbosch doen
zijn gasten weieens lacherig over deze
vleessoort op de menukaart „maar als
men eenmaal heeft geproefd is men
vol lof". Voordeel voor de producent is
dat geitevlees vrij goedkoop is en dat
Catharinahoeve het daardoor ook
goedkoper kan aanbieden dan diverse
andere vleessoorten.
Het restaurant is de afgelopen maan
den ook intern verbouwd. De oude
toiletten en entree zijn verplaatst en
gemoderniseerd, waarbij tevens een in
validentoilet is gebouwd. De verbou
wing werd in eigen beheer uitgevoerd,
uitgezonderd het tegelwerk. Dat was
in handen van Fokko Mulder uit
Oosterend.
Elf bedrijven van het industrieter
rein de Spinbaan houden vrijdag
en zaterdag open huis. Dat gebeurt
naar aanleiding van het tienjarig
bestaan van dit werk- en winkelge
bied. Tijdens het vijfjarig bestaan
werd met succes ook open huis
gehouden.
Toen wilden de betrokken bedrijven
vooral de aandacht vestigen op het
feit dat de Spinbaan weliswaar offi
cieel industrieterrein heet maar dat er
aan de meeste zaken ook verkooppun
ten verbonden zijn. Het bouwen van
winkels op de Spinbaan is de laatste
vijf jaar nog toegenomen zoals bijvoor
beeld de audio- en tv-zaak van Brou
wer en het caravancentrum. Bij het
tweede lustrum open huis zal er daar
om wederom op gewezen worden dat
men niet alleen voor grotere zaken en
reparatie op de Spinbaan terecht kan.
Nostalgie
Daarnaast leggen alle elf bedrijven het
accent op verleden en toekomst in
hun branche. De nostalgie tegenover
toekomstverwachting blijkt bijvoor
beeld uit twee huiskamers die gemaakt
zijn bij Jan Brouwer. Eén ruimte is een
copie van een huiskamer uit de 50-er
jaren met antieke audio en daarnaast
een modern ingerichte ruimte met de
nieuwste electronische snufjes.
Scheepsbouwer Betsema toont enkele
oude dieselmotoren en de VEM heeft
een kleine collectie oude apparaten ge
leend van het electriciteitsmuseum.
De andere bedrijven, CVI, Harry Kei
zer, Polybouw, Vinke, Polygas, Auto
mobielbedrijf Den Burg, Caravancen-
Maandag 22 april wordt het
Leerhuis-seizoen afgesloten met
een Sedermaaltijd.
Evenals vorig jaar zal Schmulik Magid
uit Amsterdam deze avond leiden.
Men hoeft geen Leerhuis-ganger te
zijn om ook aan deze maaltijd deel te
nemen, die bestemd is voor jong en
oud. In verband met de voorbereidin
gen moet men zich wel opgeven vóór
zaterdag. De maaltijd begint om 19.00
uur in het zaaltje van de Doopsgezinde
Gemeente. Inlichtingen en opgave bij
fam. Vlaming, tel. 02220-3193.
trum, Dros rijwielverhuur en Bonne
Landbouwwerktuigen, zullen vrijdag en
zaterdag ook authentieke zaken uit
hun werkgebied presenteren naast de
nieuwste snufjes en speciale aanbie
dingen. Het open huis wordt vrijdag
gehouden van 14.00 tot 21.00 uur en
zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur.
Het enige bedrijf van de Spinbaanvere-
niging dat zaterdag de deuren dicht
houdt is drukkerij Brügemann. Dat
heeft te maken met het feit dat dit be
drijf in het najaar een nieuwe pers
krijgt en gaat verbouwen. Om het pu
bliek diverse moderne zaken op druk-
werkgebied te kunnen tonen wacht
Brügemann liever totdat de geplande
veranderingen zijn doorgevoerd.
Vanaf maandag 15 april is de wereld
winkel verplaatst naar Groeneplaats 13
(naast De Lindeboom). De openingstij
den zijn: maandag van 10.00-12.00
uur; woensdag van 14.00-16.00 uur;
vrijdag van 15.00-17.00 uur en zaterdag
van 14.00-16.00 uur.
De gemeenteraad zal vrijdag 26 april
met de commissaris Van de koningin
mr. R. J. de Wit van gedachten wisse
len over de profielschets voor de nieu
we burgemeester. Dat gebeurt in een
openbare raadsvergadering die van
15.00 tot 16.30 uur wordt gehouden.
Gepraat wordt op basis van een ont
werp profielschets dat tevoren aan de
betrokkenen zal worden toegestuurd.
Over personen zal uiteraard niet wor
den gediscussieerd.
Het bezoek van commissaris De Wit
begint om tien uur als hij aankomt bij
het raadhuis waar hij een gesprek met
B en W zal hebben. Intussen nemen
de dames in het gezelschap een kijkje
in het dorpshuis en de muziekschool.
Om 11.30 uur volgt een bezoek aan de
werkplaats De Bolder, om 12.30 uur
wordt een excursie van een uur ge
maakt naar de haven van Oudeschild
en aan het aangrenzende industrieter
rein waar de Texvisplannen zullen wor
den verwezenlijkt. Van 13.30 tot 14.30
uur is de koffietafel in De Lindeboom,
die om 14.30 uur wordt gevolgd door
een informeel gesprek van een half uur
met de gemeenteraad.
