In Kenia praten ze nog
over Michiel Witte
mi
PAGINA 6
TEXELSE COURANT
VRIJDAG 22 AUGUSTUS 1)
In Oost-Afrika, vooral Kenia lopen honderden mensen
rond die zich pater Michiel Witte nog goed kunnen
herinneren. Het zijn veelal oudleerlingen van een van
de vele scholen die hij stichtte en waarover hij op ge
heel eigen wijze het bewind voerde.
Veel van die leerlingen kwamen in kaderfuncties terecht, zodat het
niet bijzonder is om op een politiepost, ministerie of regeringsbu
reau iemand tegen te komen die weet mee te praten over pater
Witte, de van Texel afkomstige missionaris die zijn tijd ver vooruit
was en tot de zeer weinige blanken behoorde die het volledige ver
trouwen van de bevolking wist te winnen. De mensen beschouw
den Witte als een van hen. ,,To them he was the holiest man, the
best teacher, the kindest and most devoted person that ever lived;
only his skin was European, they said, his heart was African".
momenteel nog ongeveer 400 leden
heeft. ,,Wij horen tot een missionaire
congregatie en het was de bedoeling
dat ik naar Afrika zou gaan. Ik voelde
daarom voor een missie-historische
studie van leven en werken van een
pater die zich op bijzondere wijze heeft
onderscheiden. Er werden mij twee na
men voorgesteld: Michiel Witte en Al-
bert Loogman uit Amsterdam". De
keus viel op Witte, waar De Jong op
dat moment practisch niets van wist.
Dat veranderde snel toen hij navraag
ging doen en op tal van bronnen stuit
te in de vorm van artikelen die Michiel
Witte had geschreven voor het missie
blad van de Orde, correspondentie die
Witte met zijn superieuren had ge
voerd, honderden bedelbrieven die hij
had geschreven aan mensen die zijn
missiewerk financieel steunden.
Dagboek
Een van de belangrijkste bronnen be
loofde echter het dagboek te worden
dat Witte nauwgezet had bijgehouden.
Het was in eerste instantie spoorloos,
totdat het tevoorschijn kwam: een pa
ter bleek het in. privebezit te hebben.
De gegevens uit alle bronnen werden
vergeleken en zo sloot de legpuzzel
tenslotte in elkaar. Na het gereedko
men van de scriptie was De Jong ne
gen jaar werkzaam in Oost Afrika waar
hij tal van plaatsen bezocht waar pater
Witte gewerkt heeft en waar de spo
ren van zijn aktiviteit nog allerminst
zijn uitgewist. Bevestigd werd dat pa
ter Witte inderdaad een forse steen
heeft bijgedragen aan de ontwikkeling
van het land en de mensen zelf zijn
zich daar van bewust. Van pater Witte
mag je geen kwaad woord zeggen.
Wat hard werken en improviseren was,
leerde "Giel" Witte al in zijn vroegste
jeugd. Hij werd 31 januari 1895 in Den
Burg geboren als zesde kind uit een
gezin van dertien kinderen. De ouders,
van boerenkomaf, openden in Den
Burg een kruidenierszaak maar daar
mee was het nauwelijks mogelijk om
de dertien kinderen te voeden en te
kleden. Van iedereen werd dan ook
verwacht dat hij of zij hard meewerkte.
Voor Giel betekende dat bijvoorbeeld
dat hij 's morgens om vier uur
opstond om eieren te halen bij boeren.
De eieren verkocht hij vrijdags in Den
Helder en van het aldus verdiende geld
kocht hij brood dat hij zaterdags over
heel Texel verkocht. Ondanks het har
de werken had Michiel een gelukkige
jeugd. Na de bewaarschool en open
bare school waarvan hij de laatste
paar klassen mocht overslaan ging hij
als negenjarige naar de ULO. Hij wilde
missionaris worden maar de ULO-leraar
die hem een speciale opleiding wilde
geven voor een baantje op het post
kantoor kon dat niet waarderen.
Ook de pastoor en de kapelaan zagen
in Michiel geen toekomstige priester
en probeerden hem naar de kweek
school in Beverwijk te krijgen. Giel
zette echter door en zo werd hij in
september 1909 door zij vader in
Weert afgeleverd bij de apostolische
school van de paters van de Heilige
Geest. Witte mocht al direkt in de
tweede klas beginnen en bleek een
briljant leerling.
Marskramer
Om de 65 gulden kostgeld bijeen te
krijgen trok Michiel tijdens zijn vakan-
Dat pater Witte een bijzonder pionier
was die onder uiterst moeilijke omstan
digheden slaagde waar anderen faal
den, is voor veel Texelaars geen
nieuws. Gedurende zijn 40-jarige ver
blijf in (toen nog) Brits Oost-Afrika
zorgde hij er zelf voor dat het thuis
front op de hoogte bleef. Hij schreef
tientallen brieven naar de Texelse Cou
rant en tijdens zijn verlofperioden
bracht hij menigmaal vanaf de
preekstoel in de kerk verslag uit van
zijn doen en laten.
Leuk
Zijn gehoor was onder de indruk, maar
er viel ook te lachen. Witte was aller
minst een dovote, ernstige pater die
hel en verdoemenis preekte maar een
gezellige prater met groots gevoel voor
humor en betrekkelijkheid. Die eigen
schappen kenmerkten meer leden van
de omvangrijke familie Witte. Op Texel
zeiden ze: je ken wel hom dot 't er ien
van de Vrolijke is.
Wat toen niet békend was omdat pa
ter Witte er nooit in het openbaar over
sprak, was dat hij in zijn missiegebied
niet alleen strijd leverde tegen bijge
loof, honger, slechte huisvesting, on
wetendheid en ziekten, maar ook te
gen autoriteiten van zijn eigen congre
gatie. Witte had zijn eigen opvattingen
over missionering, was eigenwijs en
deed wat hem goed leek, zich weinig
aantrekkend van de bisschop en van
medeconfraters waarmee hij dan ook
zeer Slecht samenwerkte. Herhaaldelijk
is getracht Witte aan de dijk te zetten
of naar een 'ongevaarlijke' positie te
manoevreren. Tegelijkertijd moesten
zowel kerkelijke als burgerlijke autoritei
ten erkennen dat de aanpak van Witte
succesvol was. Overal waar hij aan de
slag ging, bleef het succes niet uit.
Honorary Sir
Veelzeggend is het nauwelijks bekende
feit dat pater Witte al na vijftien jaar
door het Britse bewind werd benoemd
tot 'Officier of the British empire' een
zo hoge onderscheiding dat hij recht
had op nog meer eerbetoon dan de
gouverneur, aangesproken diende te
worden met 'honorary sir' en samen
met de gouverneur bij officiële gele
genheden parades mocht afnemen.
Dat feit wekt de indruk dat Witte een
typische vertegenwoordiger moet zijn
geweest van het toenmalige koloniale
bewind en weinig moest hebben van
het onafhankelijkheidsstreven. Vast is
komen te staan dat het tegendeel juist
is. Witte beschouwde de Afrikanen
oprecht als gelijkwaardige medemen
sen en vond het zijn plicht om door
het geven van onderwijs de mogelijk
heid te verschaffen dat zij onafhanke
lijk zouden worden. Hij moest echter
tactisch manoevreren, onderhield zo
wel contacten met de officiële instan
ties als met de beruchte Mau Mau be
weging. Dat tenminste een deel van
die organisatie hem vertrouwde blijkt
bijvoorbeeld uit het feit dat hij door
hen werd gevraagd als aalmoezenier in
hun gelederen te treden, wat Witte
overigens niet deed.
Studie
De man die het leven van pater Witte
diepgaand heeft bestudeerd is pater
Albert de Jong uit Berg en Dal. Hij
koos in 1974 pater Witte als onder
werp voor een doctorale scriptie in het
kader van zijn studie kerkgeschiedenis.
De 223 pagina's tellende scriptie is
onthullend, ook voor mensen die
meenden dat zij veel van deze missie
pionier wisten. De omvangrijke studie
lag in meerdere exemplaren bij
familieleden op Texel maar was
niet algemeen bekend. Het werd on
langs 'ontdekt' toen men meer van pa
ter Witte wilde weten naar aanleiding
van het idee om het plein met straat
jes van de nieuwe wijk achter de R.K.
kerk naar hem te noemen.
,,lk was bezig af te studeren en op
zoek naar een onderwerp voor mijn
doctorale scriptie", vertelde ons vorige
week Albert de Jong uit Berg en Dal
bij Nijmegen, lid van de congregatie
van de Heilige Geest die in Nederland
ties gedurende zes jaar als marskramer
over Texel om boeken, vuurwerk, siga
retten en andere artikelen te verkopen
en hij was ook niet te beroerd om zijn
buurman te helpen met hooien. Witte
zelf schreef in zijn dagboek dat hij al
dus de psychologische kennis opdeed
die hem later van pas zou komen. In
het missiehuis waar hij zijn opleiding
volgde was Michiel Witte niet bepaald
een voorbeeld van vrome devotie. De
prefect wilde hem menig maal de laan
uitsturen maar de overste Eugène Bru-
net hield hem de hand boven het
hoofd. Zo trad hij op 11 juli 1915 in de
congregratie. Vervolgens studeerde hij
tv\>ee jaar filosofie en vervolgens theo
logie in Leuven. In die perdiode maak
te hij een zware beproeving door. Om
dat hij 'n luchtige en humoristische kijk
had op de pérsonen en omdat hij niet
hield van overdreven vroomheid, en
een onafhankelijke en volwassen hou
ding tentoon spreidde waarbij hij zijn
projekt dat zijn levenswerk zou worden
en waaraan hij met overzettelijke wils
kracht en doorzettingsvermogen
zwoegde geheel naar eigen inzichten
en opvattingen die niet altijd overeen
kwamen met kerkelijke en wereldlijke
overheden. In plaats van bijval van zijn
medebroeders kreeg hij tegenwerking,
maar toch werd Kabaa een groot suc
ces. Het leverde in snel tempo de hard
nodige onderwijzers af. Intussen
stichtten Witte in Kabaa ook nog de
eerste katholieke Secondary School a|
voor heel Kenia.
Uitgeput ging Michiel Witte in mei
1934 op vakantie naar Nederland, om
in februari 1935 weer terug te keren.
Zelfs in zrjn vakantie was hij in botsing
gekomen met zijn kerkelijke autoritei
ten toen hij inplaats van een toog een
gewoon pak wilde dragen.
Meer daarover verder in dit artikel. Ge
durende het tweede verblijf van dertien
jaar was hij werkzaam op maar liefst
Pater Michiel Witte in 1948
Witte temidden van een groep leerlingen in Kabaa, augustus 1925. De pater maakte veel foto's. Door gebruik te maken van de zelfontspanner
komt hij op vee! opnamen zelf voor.
kritiek niet verborg, stichtte hij veront
waardiging en verwarring onder me
destudenten en de leiding van het se
minarie. Het kwam zelfs zo ver dat bij
een stemming onder de medebroeders
om uit te maken wie waardig werd be
vonden om de eeuwige geloften af te
leggen (waarvan de priesterwijding af
hing) werd Witte afgestemd „Wegens
gebrek aan geloofsgeest en de alge
mene luchtigheid". Voor Witte was het
een slag en hij wilde de congregatie
wel verlaten. De pater-directeur stak
daar echter een stokje voor en nadat
hij zijn eigen mening over Witte aan
het algemeen bestuur had voorgelegd,
werd het pijnlijke besluit herroepen en
deed Michiel 6 maart 1921 zijn eeuwi
ge gelofte. Vijf maanden later werd hij
tot priester gewijd samen met zijn
vriend Albert Loogman. Beiden wer
den ook tegelijk uit gezonden naar het
missiegebied in Afrika waar ze in sep
tember 1922 aankwamen. De eerste
periode van die Michiel Witte in Kenia
verbleef werkte hij op drie missie
posten, het eerste jaar in Nairobi in
een pas opgerichte missie die speciaal
was belast met evangelisatie van de
Afrikanen. In enkele maanden tijd was
hij vertrouwd met het Swahili, de taal
van Oost Afrika. In november volgde
overplaatsing naar een diep in het bin
nenland gelegen missie in Kilungu.
Om het zeer lage peil van de kate-
chisten al daar op te vijzelen stichtte
hij een bescheiden katechistenschool.
Levenswerk
De ervaring die hij daar opdeed kwam
hem goed van pas toen hij in 1924 on
der de druk van de nieuwe onderwijs
wet de kans kreeg een grote kate
chistenschool, bestemd voor het hele
vacariaat Zanzibar, te stichten in de
verlaten missiepost Kabaa. Het was dit
negen missiestaties. Die herhaaldelijke
overplaatsingen hadden ook te maken
met het feit dat zijn chefs niet goed
raad met hem wisten. Overtuigd van
zijn eigen inzichten op onderwijsgebied
week hij daar nooit van af. Daarom
was het niet makkelijk om met hem
samen te werken, temeer daar hij de
normen die hij aan zichzelf stelde wat
betreft wonen, eten en werken ook
aan andere oplegde. Naar zijn geliefde
Kabaa keerde Witte niet meer terug.
Inplaats daarvan werd hij benoemd in
Giriama, maar al na negen maanden
werd hij op aandrang van de regering
van Kenia overgeplaatst naar Waa om
daar een tot ondergang gedoemde re-
geringsschool over tè nemen. De
school begon onder de stuwende lei
ding van Witte als bij toverslag te le
ven. Maar toen er - alweer - conflicten
rezen met het ministerie van onderwijs
wist de bisschop niets anders te doen
dan hem overplaatsen naar Bura waar
hij een ondergeschikte positie kreeg.
Balling
Michiel Witte voelde zich daar een bal
ling en wilde weg. Bisschop B. Hil-
horst, de apostolisch vicaris van Ba-
gamoyo in Tanzania, wilde Witte na
lang aarzelen wel opnemen. Hij kreeg
als opdracht een technische school te
beginnen voor jongens van het kust
land. Maar toen de beginmoeilijkheden
waren overwonnen en de school na
twee jaar goed draaide, werd Witte in
november 1939 benoemd tot directeur
van de Teacher Trainings School van
Morogoro. In tegenstelling tot de
plaatsen waar hij zelf een school was
begonnen vond Witte daar een ge
vestigde school met leraren die hun ei
gen opvattingen over onderwijs had
den. Een botsing van inzichten was
onvermijdelijk. Bisschop Hilhorst keek
al gauw uit naar een gelegenheid om
van Witte af te komen en die moge
lijkheid deed zich in 1941 voor toen
personeel nodig was voor Meru in Ke
nia. Eerst werden de missies van Egoji
en Chuka aan Witte toevertrouwd
maar toen in Kevote een Primary
School gebouwd moest worden was
Michiel Witte daar de aangewezen
man voor. In 1944 kreeg hij een hoge
functie: vicaris delegatus van Nyerie in
Kenia. Als zodanig had hij geen school
werk te verrichten maar hield zich met
het onderwijs- en opvoeding bezig. In
oktober werd hij tot veler opluchting
van de functie ontheven en kon hij va
kantie gaan nemen in Nederland. Een
jaar later richtte hij in Taveta een nieu
we vakschool op. De grond waar de
school moest komen was nog niet
ontgonnen en Witte bouwde daar sa
men met zijn leerlingen een provisori
sche school op een geïeend stuk
grond. Het duurde tot 1952 dat hij op
de aan de missie geschonken grond
kon beginnen met het opzetten van
grote hutten van tijdelijk materiaal die
dienst moesten doen als slaapzaal,
eetzaal, tirnmerwinkel en kapel. Of
schoon pater Witte door Afrikaanse
vakinstrukteurs terzijde werd gestaan
draaide de hele school van ruim hon
derd leerlingen op hem alleen, Z
gesmeek om hulp was vergeefs,
Het geld dat hij nodig had werd
een deel in de werkplaatsen verc
Daarnaast kwam er uit Amerika,
resultaat van de vele bedelbrieve bi
Witte daarheen schreef. Toen M n
Witte in november 1954 op vaka
ging naar Nederland, wilde hijei«\
zijn „tantes" zoals hij de voorna m
vrouwelijke weldoeners in Ameril|
noemde, bezoeken. Eerst mocht
niet, maar uiteindelijk kreeg hij ti jy
vergunning voor de reis. De ond
ming was slecht voorbereid („Hij
vloog menige tante voorbij",
Jong in zijn scriptie) maar een si||i
werd het toch, want door zijn pt
soonlijke aanwezigheid kon hijdijsi
delakties kracht bijzetten en hijf
heel wat geld, een nieuwe auto pe
nieuwe kostbare relaties aan ovet i
aanbod om voor de Amerikaanss
visie op te treden in het program »n
„This is your life" sloeg hij echts
het dagboek vermeldt de redem gf
Laatstsll
Op 61-jarige leeftijd begon pater
voor de laatste keer in zijn leven
vakschool en missie op te bouw
in Usa River in Tanzania. Desclï
werd in 1959 officieel geregistreei
aanvankelijk illegaal gedraaid tel50
ben. In Usa werd de anders altijd^'
gezonde en oersterke Michiel Wi
ziek. In 1960 werd darmkanker J
constateerd en snel vertrok hij n 'r
Nederland voor behandeling. Hst
echter te laat en Witte moet dask
kens de wijze waarop hij zich in sl'
dagboek uitdrukte een voorgevo;/'
gehad hebben „Adieu Usa (eni
ka?)". De operatie in het Antonie 'P
Leeuwenhoekhuis in Amsterdam
bemoeilijkt door trombose in bei!
nen. Witte werd overgebracht n3
missieprocuur van de paters van "r
Heilige Geest in Halfweg waar hij
maart 1961 overleed. Op 29 maai fl,
werd hij te Gemert begraven, lati K
gebruikelijk omdat de pater Provi
van de Orde, die in het buitenlai :c
bleef erop stond om zelf de reqü
op te dragen. „Tot zijn sterfbed
zijn wilskracht en zijn humor om 01
flauwd, om hun dankbare bekrcx e"
vinden in God", aldus de tekst o"'
bidprentje dat ter gelegenheid v3
overlijden werd uitgegeven.
Educ
Hoewel er niet aan hoeft te won hi
getwijfeld dat pater Witte het va aai
digen van het evangelie en het urn
van nieuwe christenen als zijneeinl
opdracht beschouwde, wilde hij dei
dat zijn mensen in zeer algemeni lot
werden ontwikkeld. ,|e
Toen Witte van de nieuwe ondei h
wet gebruik wilde maken door a
katechist-onderwijzersopleiding
ginnen met veel algemeen
du
i^/vn£,--ba^4. crf'tL ^Jky-j
j ha. Ai da 5 bimdaj Wo«nsonderc/aa, Vtyclaa Zaterdag I Zond**
(b. <V 'H-Luc, ïUuir f 'iy W- i
y.Zo-% b-uM ftwe
C?I otibo Cvlpt-ts^ S~ fcwU tv. V.
11 ^r "f,K.
'm- ii.tn»
II. To
/.«/*-1.-
2-"3
3 H
4- 5"
u, w- T"
Wv-rfb\. ïy>-ri-trr.
(JtmïwriUJjOA,. 4JU.
t— oLv-<j
tlJjZCn
Ï.Ho
(Mrv-n.th<di-^S t>T
OvstdLiA -
di-,
ïyrrfjri.
MU.
Kwfcrr.
'MJl.
cIAlo CjdUlz>^UUru.i
Foutzc
5 Ivw-M
CPrJjJv»M
.t-yJkj
iUv /HOLfl/V
Bij het dagelijks verplichte bad in de rivier.
Het door Michiel Witte geschreven lesrooster, dat een indruk geeft van het drukke program dat door de school van Kabaa werd
