TEXELSCHE
m
Vaarlustig geneesheer"
enutte de krant"
907: Toontje solidair en ontluikend toerisme
Honderd jaar in
stappen van twintig
tm
\um waarop deze foto is gemaakt is niet te achterhalen. Het zou rond 1915 kunnen
p de stoep voor de drukkerij staat links Adrlaan de Rooij met het personeel van zijn
f. De vrouw is waarschijnlijk Gep Koorn, de kleine man is Dirk van der Werf en de
tvtrlgen zijn waarschijnlijk Gerrit Logman en Rlkus Kalis.
moet eerlijkheidshalve worden
lerkt dat de TC alras achter Wa-
ter zijn plannen voor een tweede
enst ging staan. Het valt de
alige redacteur te prijzen dat
irst is gewacht op positieve of
eve support van de abonnees
it de redactie een zijde koos, zo-
eens waarneembaar is in de
slijt® pers.
mte werd in de ,,bootkwestie"
ïknot. Genoemd verslag van de
e kamer-zitting, over de aktivitei-
n Teso contra rederij Bosman,
g de helft van de beschikbare
«Hen redaktionele ruimte. Wat er
elijk was gezegd, kwam zó in de
in dat gold ook voor de vele bij-
isten die aan de oprichting van
oorafgingen. De ingezonden
rubriek beleefde gouden tijden,
soms uit de toelichting dat dat
lid voor de concurrerende Nieu-
relsche Courant van de fam.
'okter Wagemaker had vroeg de-
w al goed door hoe de plaatse-
w „gebruikt" kon worden. En
atselijke pers kreeg blijkbaar
deter door hoe een krant ge-
moest worden.
Hiltermann
jmentarische drieregelige be-
hadden in de eerste 20 jaar
meer plaats gemaakt voor lan-
eschouwingen en er was een
tmtale programmering" inge
laste rubrieken op een min of
sste plaats op de vier pagina's
ss keer per week werden ge-
Op de voorpagina een keer per
fs rubriek ,,Van week tot week",
gebreide beschouwing op het
nieuws, plaatselijke aardigheden
week weer... het weer. De
tant omtrent „grote" politieke
tenissen leek opvallend veel op
üge wekelijkse praatjes van G.
'Hermann in zijn „Toestand in
'ld". Net als de hedendaagse
'sdenaar, wist de TC-
srker aan deze rubriek steeds
ngewis" einde te breien, waar-
's niet werd geschroomd dezelf-
stie zeven dagen later in andere
'dingen nog eens uit de doeken
Prbeeld van zo'n open einde:
Ik en maatschappelijk is Rus-
makt en alleen een nieuwe
"de, gegrondvest op rechtvaar-
sn humaniteit zal vermogen
scheppen in den chaosl De
st 2a' 'eeren of de nieuwe Doe1
in eendrachtig samenwerken,
le richting ten goede zal kun
nen doen".
De schrijver van de weekrubriek
schroomde ook niet zijn mening te ge
ven en had een voorliefde voor de
poëtische kant van het leven. Naast
indrukwekkende ontboezemingen over
de schoonheid of het aangerichte
kwaad door het altijd maar weer ver
rassende weer, mocht een gedichtje
op zijn tijd niet ontbreken:
.Houdt 't oog hierop gericht:
Dat 'n sterke hand, een vasten wil is
plicht;
Een warhoofd, wat hij broedt of doet,
ontsticht,
Een held're geest, een werkzaam
hoofd brengt licht!
Toch werden de bijdragen van deze
gewaardeerde medewerker door de uit
gever niet klakkeloos geplaatst. Op 28
maart meldde de redacteur:
„Onze overzichtschrijver wijdde zijn ar
tikel geheel aan het derde eeuwfeest
van de geboorte van M. A. de Ruyter.
Dat artikel bevat in hoofdzaak eene
herhaling van al hetgeen in de laatste
dagen in vele bladen alzoo over den
grooten zeeheld is geschreven en mee-
nen wij daarom ditmaal gevoeg'lijk
achterwege te kunnen laten. Men kan
ook van het goede te veel krijgen".
Premies
Naast van „Week tot Week" was er
de rubriek Binnenland, met vooral be
richten over Texel, nationaal nieuws en
de zeer bescheiden rubriek Buitenland.
De bronnen van het nieuws (dag- en
weekbladen) werden niet meer ge
noemd en de rubriek Predikbeurten en
Marktberichten kregen een belangrijke
hoek in deze jaargang. Abonnees kon
den toen bij de Tesselaar ook nog
voordeeltjes halen. De Warendorf's fa
miliekalender (met daarbij het boekje
„De kunst om gezond te blijven") was
voor de uitgever een lokkertje om fi
nancieel gezond te blijven. In de boek
handel betaalde men 40 ct. voor de
kalender, maar abonnees konden het
premiegeschenk een dubbeltje goedko
per krijgen.
Het verenigingsleven begon te ontdek
ken dat een stukje in de krant niet al
tijd een voordeel was. De „Vereniging
Vooruitgang zij ons doel" moest tij
dens de jaarvergadering in Hotel De
Zwaan bijna concluderen dat verslag
gevers beter weg konden blijven, om
dat veel leden vooraf meedeelden niet
te zullen komen onder het motto „wat
er uitgevoerd is, lees ik wel in de cou
rant". De pers bleef echter welkom,
„omwille van de leden die veraf wo
nen en om die reden nooit vergaderin
gen in Den Burg bezoeken."
Kritiek
En als je als krant enige jaren mee
draait, is enige kritiek op collega's ook
;gAG 15 SEPTEMBER 1987
PAGINA 7
ontstoken en de TC lichtte toe: ,,'t Is
een mooi, helder en toch niet scherp
licht: zacht rustig en stil, was hetgeen
men er van mag zeggen".
Rustbehoevenden
Als het toerisme om de hoek komt kij
ken, blijkt meteen de voorliefde van de
krant voor dit onderwerp. „Doch niet
in het minst wenschen wij de aan
dacht van buiten ons eiland wonenden
te vestigen op deze eenig-mooie gele
genheid voor rustbehoevenden en voor
hen die herstel van kracht zoeken".
Dat sloeg op de de opening van het
Bad-Hotel" (later Prinses Juliana en
nu omgebouwd tot appartementen) en
het interieur van alle hotelzalen werd
beschreven. Omdat het overschrijven
van eikaars artikelen gemeengoed was,
deed de redactie er meteen ook een
beschrijving van het eiland bij: ,,'t is
hier alles onvervalste zuivere lucht,
niet verontreinigd door fabrieksrook of
dampen, stadslucht of vischgeuren"
en aan Zandvoort wilde men zich toen
al conformeren: „Concerten en meer
andere benauwende bijeenkomsten, als
waarmee men andere badplaatsen op
siert, zijn hier niet aan de orde". In het
najaar kon worden gemeld dat het
Bad-Hotel het eerste seizoen goed had
gedraaid.
Inzameling
De redactie ontplooide naast de tram
baan (waarvoor de raad in juli zomaar
20 mille beschikbaar stelde, als er ooit
en gegadigde voor aanleg mocht zijn)
meer initiatieven om Texel mooier te
maken. Onder het motto „het hemd is
nader dan de rok" richtte men zich
met een inzamelingsaktie op verfraai
ing van de tegenwoordige Wezentuin
vlakbij de drukkerij. Er moest een knap
bloemperk komen in het park en de
krant was niet te beroerd om één gul
den voor dit doel af te staan. Dat was
natuurlijk niet genoeg: „Dat ouderen,
jongeren en nog jongeren tot de
schooljeugd inbegrepen, daarvoor eens
iets afzondere. Dus zoowat iedereen?
Juist, iedereen. Niet omdat voor de
uitvoering van dit plannetje zooveel
geld noodig is, och neen, doch omdat
bij veler medewerking ook mag gere
kend worden op veler bescherming, -
en daarom is het te doen". Wekelijks
verschijnt een oproep geld voor het
bloemenperk op het redactiebureau te
deponeren, maar slechts acht Texe
laars gaven hieraan gevolg: opbrengst
ƒ13,77 V4. De redactie meent „dezen
zaak voorhands nu maar te moeten la
ten rusten" en verzuchtte: „Wat een
mensch zich toch vergissen kanl" Wat
er met het collectegeld gebeurde ver
meldden de kolommen niet).
Kermis
Met de kermis en ouwe sunderklaas
wilde het in 1907 ook niet erg vlotten.
De krant was er kort over: „De kermis
was nog maar zuinig aangekleed, toen
Maandagmiddag te 12 uur de bel van
het Gemeentehuis den volke kond
deed, dat de pret mocht beginnen.
Een draaimolen, panopticum of was-
senbeeldspel, een 4- of 5-tal kraamp
jes, ziedaar de geheele garderobe. De
kermis zal zich zelve zoo mettertijd wel
afschaffen". De matige belangstelling
voor ouwe sunderklaas werd geweten
aan de verminderde „koopkracht"
(ook toen al) van de mensen door de
aanleg van gasverlichting en de start
van Teso. De nieuwe bootdienst was
wel het onderwerp van speulen voor
de enkeling die op 4 december de
straat opging.
De verkiezing van Hoofdingelanden
voor Waterschap de Dertig Gemeen
schappelijke Polders bracht een variatie
in de eenheidsworst van advertenties.
De kandidaten werden met pittige
teksten aanbevolen: „Bij het voorstel
tot toelating der pers in de vergaderin
gen van het Dijkbestuur, volgde een
lid zijn gewone tactiek om zich van
stemmen te onthouden. In gemoede
kiezers, behoort in den tegenwoordi-
gen tijd zoo'n iemand nog in dit Colle
ge thuis?" Waarna de namen volgden
van de tegenkandidaten. De adverten
ties werden ondertekend met „eenige
kiezers" of „vele kiezers".
Vlieland
Wonderlijk is het toeval als de Texelse
gemeente-ontvanger C. J. Rab en zijn
Vlielandse collega W. Bruin in hetzelf
de weekend overlijden. Rab krijgt een
uitgebreid In Memoriam en het nieuws
van het buureiland (dat met regelmaat
in de TC-kolommen verschijnt, zij het
kort) werd afgedaan met één regel.
Ruimte voor het overkantse nieuws
was er, naarmate de 20ste jaargang
vorderde, steeds minder, al was de
ruimte vretende grote advertentie:
„Steunt allen Texels Eigen Stoomboot
onderneming" ik elk nummer terug te
vinden.
Maar toen eind december bekend
werd dat de regering de pijp aan
Maarten had gegeven, kon de TC zich
daar nauwelijks over opwinden: „Vol
gens berichten in de groote bladen
hebben de Ministers gezamenlijk aan
de Koningin ontslag aangevraagd".
Na twintig jaar werd de Tesselaar
stseds meer een lokale krant,
trrï&'xvr-
ichil11 vreede Kamer was niet snel. Pas op 12 december 1907 deelde
ler!d jter Kraus mee, dat de gemeente Texel bij hem geklaagd heeft
g!"de boottarieven en de slechte staat van het schip. Vier maan
eerder had Texelsch Eigen Stoombootonderneming een ge
ide boot in de vaart gebracht om het met succes op te nemen
!,?J ide rederij Bosman. De 20ste jaargang stond geheel in het te-
van dit „Toontje Solidair". De Teso in wording en de bijna vol-
ten Texelsche Courant waren dikke vriendjes. De bouw van het
e imposante „badhotel" viel bij de aktie van de „vaarlustige
e kiesheer" Wagemaker zelfs geheel in het niet.
Belangrijke gebeurtenis in 1907 was de bouw van het badhotel op de duinen bij De Koog. Het etablissement, gesticht op initiatief van J.
Flens, werd 1 april 1909 in gebruik gesteld, een moment dat kan worden beschouwd als het begin van de ontwikkeling ven Texel els
recreatie-eiland IFoto uit de collectie van N. Hui/smen, De Koogl.
De vaarlustige geneesheer" Adrlaan
Wagemaker
toegestaan. Dat levert dan berichtjes
op als: „In een elders verschijnend
blad lezen wij dat op Texel het water
door de sneeuwdooi een ongekende
hoogte bereikt heeft. De wegen zijn
onbegaanbaar, op sommige plaatsen
staat er meer dan een meter water op.
Wat een fantasie bij de berichtgever".
Als de berichten uit binnen- en buiten
land niet de gewenste omvang kunnen
bereiken, stapt de redactie over op het
vermaak: menigmaal vult een breed
uitgemeten mop de laatste centimeters
krant; de humor uiteraard altijd in het
betamelijke.
Als het land wordt opgeschrikt door
een grote ramp, leeft de TC echter
mee en moeten moppen en plaatselijk
nieuws plaats maken voor ellenlange
beschouwingen over het aangerichte
leed. Het vergaan van de Harwich-
boot Berlin" voor de haven van Hoek
van Holland (van de 144 opvarenden
werden er slechts enkelen gered) wijkt
in dat opzicht weinig af van de dag-
bladverhalen over de scheepsramp bij
Zeebrugge, in maart van dit jaar. De
TC bericht: „En een wijle heb ik mijn
oogen gesloten en me den ontzetten-
den toestand trachten in te denken,
sidderend van ontroering, - trachten te
volgen die hartverscheurende geschie
denis van wanhoop en vertwijfeling,
worstelen en verzinken, verpletteren
tegen den granietmuur, omkomen in 't
zicht van een veilige haven".
Drijfstang
De zee rond Texel geeft in 1907 de
meeste reden voor discussie. Het on
genoegen over prijzen en service van
de bootdienst Bosmag broeit al jaren
en er verschijnen regelmatig ingezon
den brieven over. Naast iemand die
pleit voor een haven bij 't Horntje (I)
doet de Oudeschilder smid Slaman uit
de doeken hoe hij als vakman werd
geconfronteerd met een wrakkige mo
tor in de buik van het schip „Ada".
„Voor genoemde Ada heb ik een voor-
en achterspie die, niettegenstaande ik
hem met nauwgezette zorg gemaakt
heb, gebroken is, overtuigd zijnde dat
er beslist twee menschenlevens mee
op het spel staan, wanneer de
drijfstang door het cylinderdeksel slaat
of de convector door het dek, waar
van de bewijzen te zien zijn in de
dekbalken".
De liefde voor het openbaar vervoer
gaat in de eerste plaats door de porte
monnee, en dat was in 1907 niet an
ders. Dat Bosman „woekerprijzen"
vroeg telde minstens zo zwaar als zijn
oude en slechte materieel, want daar
was de gemiddelde Texelaar bij een -
zeer goedkoop bootkaartje mogelijk
nog overheen gestapt. Nu kwam de
brief van Slaman goed uit, het was
één van de vele argumenten om met
reder C. Bosman te onderhandelen.
Onderhandelen
Op 19 april werd besloten met Bosman
Andere belangrijke gebeurtenis uit 1907de ingebruikneming van de Aerogeen gasfabriek
aan de Julienastraet in Den Burg. tFoto uit de collectie van N HuIJsman, De Koogl.
te gaan praten over de „grieven van
Texelaars" tegen de lijndienst. De arts
Wagemaker was de belangrijkste on
derhandelaar. Hij moest op 18 juni
echter in een openbare vergadering
meedelen, dat de gesprekken met
Bosman waren afgebroken. De „boot
commissie" zou zelf pogen een stoom
bootonderneming Texel-Nieuwediep te
starten. Het duurde een maandje voor
dat de Texelaar inging op de hele ma
terie, maar dan volgde ook een woor
delijk verslag van de hele vergadering,
drie pagina's lang. De klachten van de
bootcommissie over de dienst van
Bosman (Alkmaar Packet) mogen be
kend zijn: het hoogste personenver-
voertarief van het land, willekeur bij de
berekening van de te hoge vrachttarie
ven, geen scheiding aan boord tussen
vee, goederen en personen, slechte
zeewaardigheid van het schip „De
Kampioen" en te weinig reddingsmid
delen aan boord. De commissie eiste
van Bosman binnen 6 maanden een
nieuw schip in de vaart. Een retourtje
eerste klasse kostte bij Bosman ƒ1,—
en de bootcommissie wilde ƒ0,80.
Voor de tweede klasse was de ge
wenste prijsverlaging een dubbeltje.
Vertragen
Toen Bosman de eisen niet inwilligde
en poogde de besprekingen te vertra
gen door niet meer te reageren op
brieven, ging de bootcommissie op
toernee. In alle dorpen werden Texe
laars opgeroepen aandelen te kopen
voor de nieuwe bootdienst en al op 15
augustus werd de eerste (huur)boot
van Teso in gebruik genomen. De
krant riep enkele dagen daarvoor alle
Texelaars op voor de toekomstige Teso
te kiezen. („Toont je solidair als de
strijd daar is"), maar dat was op dat
tijdstip een te laat en overbodig ad
vies. Bosman verlaagde prompt zijn ta
rieven en Wagemaker klom in de pen:
„Bosman heeft de macht van het ka
pitaal, doch Texel de macht van het
recht". En toen volgde één van de aar
digste pagina's uit de 20ste jaargang.
Bosman poogde Wagemaker verbaal
af te branden, en kreeg de geworpen
steen dubbel hard terug.
Nuchter
Bosman: „Er is een Frans spreek
woord dat zegt, dat het moeilijk is ie
dereen tevreden te stellen. Wanneer
wij na meer dan een kwart eeuw, niet
dadelijk dien dienst uitscheiden om
voor een vaarlustig geneesheer onze
plaats te ruimen". De tarieven moesten
volgens Bosman worden verlaagd om
het hoofd te bieden aan de aktie
„Toontje Solidair" en niet zoals Wage
maker beweerde, omdat er vele jaren
teveel is betaald. „Inderdaad, het is
niet gemakkelijk u (de Texelaars - red.)
tevreden te stellen. Evenmin als dat
het geval was met de Texelsche hee_-
ren, alias den geneesheer Wagemaker.
Er zijn geen erger dooven dan zijn die
niet willen hooren". Het gescheld van
Bosman werd al snel echt persoonlijk.
„Wagemaker heeft in zijn praktijk
thans een ruim veld van proefnemin
gen op al de bewoners. Prettig voor
uitzicht voor de Texelaars". De arts
wordt verweten de eilanders te terrori
seren. „Tijdelijk kan laster, verdacht
making, marktgeschreeuw en bangma-
ken iets uitwerken", maar de Texelaars
zijn volgens de reder nuchter genoeg
om niet onder Wagemaker's „hypno
se" te blijven.
De bootcommissie (Wagemaker) ging
in haar reactie nauwelijks in op de per
soonlijke aanval („Niets anders dan
persoonlijke hatelijkheden die met de
kern der zaak niets te maken hebben")
en benutte de plaatsruimte voor het
fijnzinnig ontleden van de tegenstellin
gen in Bosman's kretologieën. De rest
is geschiedenis. De „Baron Rengers"
zat vanaf 15 augustus vol en „de
Kampioen" mocht varen met een ver
dwaalde badgast. Ook Teso kreeg te
maken met tarievendiscussie, waarbij
„Toontje Solidair" weer opdook. Wat
de aktie van de varend geneesheer
met zijn compagnons in ieder geval
bewerkstelligde: een vast onderwerp
op menige Texelse verjaardag en vele
meters kopij voor de TC, al 80 jaar
lang.
Gasfabriek
Nu was 1907 niet alleen het jaar van
de bootdienst. De krant deed zelf een
schamele poging de vroede vaderen
warm te maken voor een trambaan,
maar die wens leek niet echt te leven.
De gasfabriek werd in hetzelfde jaar
gebouwd en dat was natuurlijk reden
om de Texelse vooruitgang in de vaart
der volkeren publiekelijk te
onderstrepen.
Voor de bouw van de fabriek schreven
tien aannemers in, waarvan drie van
eigen bodem. De bouwers waren ech
ter te duur. Het complex moest voor
F7500,— gebouwd worden en het
laagste bod bedroeg ƒ8383,—. Hoogste
inschrijver was de Texelaar R. Daalder,
die de klus voor bijna 14 mille wilde
klaren. In februari kreeg Tj. van der
Zee de concessie van de raad om op
Texel „licht, warmte en kracht" voort
te brengen en in mei kwam daarvan
een eerste demonstratie: straatverlich
ting met Aërogeengas. Een op de
Groeneplaats geplaatste lantaarn werd
onder grote publieke belangstelling
