Archeoloog inventariseert
vondsten van duikers
Vooruitlopend op depot WVC?
Heinkelclub toert
weer over Texel
GVT-turnsters
winnen rayontitel
Vernielingen
Kapster Prins viel
weer in de prijzen
Texelaars lopen goed
in Hoofddorp
Emmabloem-collecte
Dames Smash'68 1
winnen uitwedstrijd
nONPERPAG 12 APRIL 1990
TEXELSE COURANT
PAGINA 9
promotie-aspiraties wel vergeten na
de kansloze 0-3 nederlaag tegen con
current Polysport 2.
Tevoko heren 3 voegde weer 3 pun
ten toe aan hun totaal door met 3-1
te winnen van Noordkop 3. Na een
krap verloren eerste set werd in de
volgende sets orde op zaken gesteld.
Vooral een goed resultaat omdat vrij
wel de gehele wedstrijd werd
gespeeld met aspiranten Richard
Hopman en Eric Leroux, die lieten
zien moeiteloos te kunnen meedraai
en. Het tweede damesteam van Te
voko speelde een ongelukkige
wedstrijd in Den Helder tegen HCSC
2, ze verloren met 3-0 en kunnen de
gradatie waarschijnlijk niet meer
voorkomen.
Uitslagen:
Dames: Tevoko 1-Polysport 2 0-3, HCSC
2-Tevoko 2 3-0; HCSC 4-Tevoko 3 2-3; Sea-
hawks 2-Smash'68 1 0-3, Smash'68
2-Seahawks 3 0-3 Heren: Tevoko
1-Nieuwediep 1 3-0; Tevoko 3-Noordkop 3
3-1.
De Heinkelclub komt vrijdag 27 april
met 11 scooters en een scooter-auto
naar Texel. Zondag wordt de Texel-
route gereden en op Koninginnedag
rijden de Heinkelaars (uiteraard per
scooter) alle dorpen af om te zien
hoe het Koninginnefeest op Texel
wordt gevierd. De club verblijft in
pension „Zonnestraal" en vertrekt
dinsdag, na een bezoek aan Ecoma-
re, weer huiswaarts.
Verrassend wonnen zondag Liesbeth
Brouwer bij de jeugdturnsters en
Nienke Postma bij de turnsters junio
ren de finalewedstrijd van de turn-
competitie van het rayon Noord. Ook
de meisjesploeg van GVT kwam in
Schagen dicht bij een overwinning,
maar moest achter Dokev uit Anna
Paulowna genoegen nemen met een
tweede plaats.
De overwinning van Liesbeth Brou
wer was verrassend omdat zij nog
met zolang geleden een blinde darm
operatie heeft ondergaan. In voor
gaande wedstrijden was zij steeds
als winnaar uit de bus gekomen,
maar door haar operatie en het lang
zame herstel werden haar kansen
niet hoog ingeschat. Opdracht was
om plaatsing af te dwingen voor de
regiofinale. Dat bereikte ze dus met
een prachtige wedstrijd. Op sprong
7.20, balk een perfect resultaat met
een 8.95, op brug ongelijk een 7.8
en tot slot op langemat een 7.8.
Hiermee bleef zij haar naaste concur
rente zelfs 1.5 punt voor.
Nienke Postma was de tweede ver
rassing van de GVT-delegatie. Op
sprong, brug en langemat behaalde
zij prima resultaten. De balk-prestatie
was een ware kampioen waardig.
Onder leiding van Yvonne Bruining
zijn de balkoefeningen de laatste ja
ren bij GVT flink vooruit gegaan. De
oefening, die nu perfect door Nienke
werd uitgevoerd, leverde de hoogste
score op die dit jaar door een GVT-
turner of -turnster op een wedstrijd
werd behaald, namelijk een 9.05. Het
voordeel van deze uitstekende oefe
ning leverde haar uiteindelijk de eer
ste plaats op in de turncompetitie
van rayon Noord.
Ook de ploeg van meisjes tot 12 jaar
bestaande uit Sigrid van Heerwaar
den, Yaltah Pansier, Petra Dankers,
Sanne Brügemann en Efaliene Drijver
was goed op dreef. De behaalde
tweede plaats geeft recht op
doorstroming naar de regiofinale van
Noord-Holland-Noord.
In Den Burg werd maandagavond een
man aangehouden die even daarvoor
een ruit van een winkel had in
gegooid.
Dezelfde dag kwam er een melding
binnen dat jongeren in De Koog lan
taarnpalen aan het uittrappen waren.
Ter plaatse werd door de politie nie
mand aangetroffen.
Kapster Margret Prins uit Den Burg
heeft maandag tijdens een wedstrijd
in Alkmaar van de technische kap
persclub een derde prijs gehaald. Er
deden zo'n tien kappers aan mee.
Haar model was Bianca Geus.
Hot porceleinen luxe theekopje, de bronzen vijzel, de lege fles en de ..pittensnuiter" ven brons
komen ook uit de ..Texelstroom IV".
Zondag werd in Hoofddorp voor de
zevende maal de Golden Tulip-loop
üeorganiseerd. Er waren diverse af
standen mogelijk: 3, 10 en 20 kilo
meter (trimlopen), er was ook een
ZO kilometer KNAU-wedstrijd. (300
KNAU-lopers en 500 trimmers).
Het parcours voerde langs de start-
et landingsbanen van Schiphol. Het
was ee mooi parcours maar doordat
men op open terrein liep werd het
erg zwaar vanwege de wind (6 7).
Zo'n 70% werd tegen de wind in ge-
'open en slechts 30% voor de wind.
Ricard Stevens liep mee met de drie
kilometer voor de jeugd. Hij werd
werde (van de tachtig) in 11 minuten
et 6 seconden. Richard is na een
lange tijd (blessure) weer bezig om
,eru9 te komen. Hardloper Theo Fran-
chimon en wheeler Arco de Graaf
waagden zich aan de twintig kilome
ter KNAU-wedstrijd. De wheelers
startten tien minuten eerder dan de
hardlopers Direct na de start werd
een kopgroep gevormd met zes Ne
derlandse wheelers en twee Belgi
sche. Na tien kilometer reed Kees
rjan Breukelen alleen op kop met
daarachter twee Belgen, Arco en
vrouwelijke wheeler Jeanette Jansen.
Na
ongeveer zestien kilometer was
et de Belg Georges van Damme die
e 'mding overnam van Van Breuke
en. De uitslag werd: 1. Georges van
tmmme (B) 55.23; 2. Kees van Breu-
en (Ned) 56.06; 3. Stany Apper-
munt (B) 56.29; 4 Arco de Graaf
(Ned) 56.54.
Theo Franchimon liep mee met de
twintig kilometer KNAU-wedstrijd,
waaraan ook de complete atletiektop
van Amsterdam-Aalsmeer-Hoofdorp-
Haarlem-Zaandam enzovoort deel
nam. De start was snel. Franchimon
wist de eerste vijf kilometer het tem
po goed bij te houden, maar daarna
moest hij lossen. Op dat moment lag
hij op een twintigste plaats. Doordat
men de laatste zes kilometer voor de
wind had wist Franchimon nog vijf
plaatsen op te schuiven en eindigde
hij op een verdienstelijke vijftiende
plaats met voor deze omstandighe
den een knappe tijd van 1 uur 10 mi
nuten en 35 seconden. De nummer
één Jan Zethof van A.A.C. (Amster
dam) noteerde een tijd van 1 uur 5
minuten en 27 seconden.
De organisatie van de zevende Gul
den Tulip-loop was perfect. De whee
lers kregen een auto met een tijdklok
en begeleiding van politiemotors. In
de meeste wedstrijden missen ze
dat. Aanstaande maandag gaat Theo
Franchimon naar de Paaspolderloop
te Nieuwe Niedorp (2e Paasdag),
start om 11.00 uur afstanden 5 en 10
kilometer. Wie mee wil kan bellen, er
zijn nog een paar plaatsen vrij in de
auto, telefoon 14749 na 19.00 uur.
Van 17 tot 21 april wordt weer de
jaarlijkse Emmabloem-collecte gehou
den. Een derde van de opbrengst is
bestemd voor de tuberculose
bestrijding en tweederde gaat naar
hulpartikelen van het Rode Kruis.
van. Daarnaast ga ik bij die sport-
duikers langs om de spullen die zij
thuis hebben op dezelfde manier te
inventariseren. We vragen de men
sen of ze vrijwillig mee willen wer
ken aan het onderzoek. Het is niet
zo dat we hun spullen houden. Het
is volledig hun eigendom. Ze krijgen
alles keurig terug, ook de kostbare
zaken".
Huiverig
Kleij heeft al drie duikers bezocht,
die graag medewerking verleenden.
Hij kan zich wel voorstellen dat an
deren er huiverig tegenover staan.
„Dat is echt niet nodig. Ik teken de
vondsten alleen maar, voor de rest
gebeurt er niets mee. De tekeningen
worden later wel gepubliceerd in
een rapport, maar dat is alleen om
de leeftijd van een wrak mee aan te
tonen". Behalve de twaalf oude
wrakken liggen er andere slachtof
fers van rampen op de betreffende
strook zeebodem. „Er ligt nog een
restant van een vliegtuig en een
stalen kottertje uit deze eeuw. Dat
is allemaal niet archeologisch. De
periode van de zeilvaart, die duurde
tot ongeveer het midden van de ne
gentiende eeuw, is voor ons van
belang. De stoomvaart is natuurlijk
ook zeer interessant, maar er is
geen geld om dat ook nog eens te
onderzoeken. Het gebrek aan geld
bepaald eigenlijk hoever een onder
zoek loopt. Een stoomschip uit bij
voorbeeld 1830 wordt natuurlijk wel
meegenomen, maar een trawler uit
1900 niet. Dat is misschien wel
weer leuk uit volkskundig oogpunt,
maar dat kunnen wij allemaal niet
doen".
Toestand
Maar enkele van de twaalf oude
wrakken zijn door WVC-
medewerkers bezocht. De sportdui-
kers hebben de andere gemeld.
Door met hen te praten hoopt Kleij
achter de toestand van die scheeps-
resten te komen. ,,Het gaat er niet
alleen om of er nog lading inzit,
maar ook hoe het erbij ligt. Door
verandering van stroming komen
wrakken soms vrij, maar dan kun
nen ze in een paar jaar weggesla
gen zijn. We willen vaststellen hoe
hard ze achteruit gaan".
Kleij heeft al enige zeer bijzondere
vondsten onder handen gehad.
„Eén van de duikers, Jac Betsema,
had een vergane kist met tin, waar
een grote klisteerspuit inzat. Dat
gebruikten ze vroeger aan boord,
als ze niet konden poepen. Dan
spoten ze zich vol olie. Kennelijk
was dat toen een probleem. Aan
boord van de „Amsterdam" is ook
zo'n ding gevonden. Ze kregen na
tuurlijk niet zulk best eten".
Chirurgijnskist
In de overblijfselen van de kist za
ten ook nog vijf flesjes en zes zalf
potjes. Het was duidelijk een 18e
eeuwse chirurgijnskist. „Het leukste
is dat in één van de flesjes nog een
soort olie zat. Ik heb het naar een
laboratorium gebracht, waar het
wordt geanalyseerd. Men denkt dat
het boterzuur is, één of ander medi
cijn uit die tijd".
Het eerste damesteam van
Smash'68 won met 0-3 de uit
wedstrijd tegen Gruma Seahawks 2.
Het tweede team verloor echter
kansloos van Seahawks 3.
De lengte van de aanvalsters van
Smash gaf in de uitwedstrijd tegen
Gruma Seahawks uiteindelijk de
doorslag. Door goed aanvalsspel van
Majanca Trap en Margo Wieringa
werd de verdediging van Seahawks
steeds voor onoplosbare problemen
gesteld. De eerste twee sets werden
dan ook gemakkelijk gewonnen, 9-15
en 4-15. De derde set gaf waar
schijnlijk door vermoeidheid wat meer
problemen, maar door sterk blokke
ren van Jolanda Mets en Miep
Speets en het goede werk van de
spelverdeelsters Etty Daalder en Ine
ke Witte werd het toch nog een be
nauwde 13-15 set overwinning. De
heren van Tevoko hadden een gemak
kelijke wedstrijd tegen Nieuwediep 1
en zorgden dan ook voor een regel
matige 3-0 overwinning. Mooie
hoogstandjes werden hierbij echter
afgewisseld met domme fouten, wat
niet veel goeds belooft voor de top
per tegen Harpoen, a.s. donderdag.
De dames van Tevoko kunnen hun
Op de rede
De twaalf schepen die in vroeger
tijden voor de kust van Texel zijn
vergaan, lagen waarschijnlijk alle
maal op de rede. „De Texelstroom is
met zijn 25 meter diepte waar
schijnlijk de beste haven uit die tijd.
Archeoloog Piet Kleij uit Wormer is voor één jaar gestatio
neerd bij het Maritiem- en Juttersmuseum in Oudeschild. Hij
inventariseert vondsten van duikers uit een bepaald gedeelte
van de Waddenzee, waar in ieder geval twaalf oude wrakken
zijn gelokaliseerd. Het ministerie van WVC heeft hem aan
gesteld en zijn werk is een voorbereiding op de mogelijke
stichting van een archeologisch depot op het eiland.
„Dit is een proefproject. Het hangt van de regering af of het
wordt voortgezet", aldus Kleij.
Archeoloog Piet Kleij meet een Spaanse olijfc
Een andere interessante vondst be
stond uit tachtig flessen. „Er werd
altijd gezegd dat een bepaalde vorm
van een fles ook een tijdsaandui
ding was, maar nu blijkt dat in één
lading drie vier verschillende vor
men flessen voorkomen, waarvan
de vroegste altijd werd gedateerd
op 1680 en de laatste op 1800. En
het is een schip uit 1740...."
Voedselresten
De gebruiksvoorwerpen die op de
zeebodem zijn gevonden, vertellen
iets over het leven uit die tijd.
„Voedselresten een aangekoekte
uik. voordat hij hem tekent er beschrijft.
is een kanon gehaald dat is geda
teerd op 1632. „Dat is het mooie
bronzen kanon dat in het museum
is te zien. Ze kwamen niet zoveel
voor. Brons was vrij duur en het
werd op gegeven moment vervan
gen door ijzer. Alleen ter hoogte
van het kompas had een schip toen
nog bronzen kanonnen, omdat het
ijzer voor afwijkingen van dat kom
pas zorgde. Er zijn met zoveel bron
zen kanonnen gemaakt. Ze werden
altijd zeer fraai versierd, in tegen
stelling tot de ijzeren".
Veel musea streven naar een collec-
op een jaar. Er staan soms merkjes
op, dat is natuurlijk het mooiste".
Het zijn breekbare dingen, dus aan
boord van een schip gingen ze niet
lang mee. Vandaar dat de exempla
ren die nog intact worden gevon
den, vrij precies aangeven in welke
tijd het schip is vergaan. Er is be
kend dat matrozen aan boord van
VOC-schepen alleen al twaalf pijpen
meenamen voor de heenreis. Die
duurde zes maanden. „Een kanon
uit 1638 kan wel honderd tot twee
honderd jaar mee, dus het schip
waar het op wordt gevonden kan
wel veel ouder zijn. Door zoiets
kunnen archeologen aardig in de
war worden gebracht. Nee, zo'n lul
lig pijpekopje is betrouwbaarder".
Uit het 78e eeuwse wrak ..Texelstroom IV". een zogenaamde Baardmankruik, een (volle) fles
wijn. een waskaars, een pijp en een patroonhouder voor rollen kruit met kogels.
pannen geven een goed beeld. Er
staat in geschriften wel wat over de
eetgewoonten, maar wat in de boe
ken van een schip staat komt vaak
niet overeen met wat men werkelijk
kreeg. Vooral bij de Oost-Indische
Compagnie gebeurde dat. De kapi
tein kreeg geld om eten van te ko
pen, maar hoe minder hij daaraan
uitgaf, hoe meer hij in zijn eigen zak
kon steken".
Alle wrakken die bij WVC zijn ge
meld krijgen een naam. Het exem
plaar waar de kist uitkwam wordt
„Texelstroom IV" genoemd. Kleij da
teert het op ongeveer 1730 1740.
De „Texelstroom III" is uit de 19e
eeuw en uit de „Burgzandnoord III"
tie met één exemplaar van alle ka
nonnen die zijn gemaakt. Een
zeldzaam bronzen kanon is voor zul
ke instanties een gewild object.
„Voor het publiek is het ook leuk,
want brons blijft goed. IJzer valt
gauw uit elkaar".
Voor het vaststellen van de leeftijd
van een scheepswrak zijn gebruikte
pijpekoppen de beste vondsten. „Er
is in Leiden door iemand ontzettend
veel onderzoek naar pijpen verricht.
Hij heeft lijsten gemaakt hoe men
ze kan dateren en die zijn zeer
nauwkeurig, zeg maar tot op tien
twintig jaar en sommige zelfs tot
Daar lagen soms wel honderdvijftig
schepen tegelijk. En als er dan een
storm uit de verkee rde hoek kwam
gingen er vaak meerdere naar de
kelder. De eerste sloeg van de an
kers en knalde op de tweede en zo
ging dat verder". Op het bewuste
stuk liggen dus veel meer dan
twaalf wrakken, maar omdat het
zo'n getijde-gevoelig gebied is zijn
de meeste resten verborgen onder
het zand. „En als ze tegen elkaar
zijn stukgeslagen liggen de restan
ten vaak verspreid over een groot
gebied. Dus het kan zijn dat ik
vondsten moet inventariseren die
niet bij één van die twaalf wrakken
horen. Dat maakt het werk wel in
gewikkeld. Daarom is het juist zo
nuttig dat de mensen die erop heb
ben gedoken me vertellen hoe het
er beneden uitziet".
Piet Kleij hoopt dat hij nog voorwer
pen onder handen krijgt die wijzen
op een wrak uit de zestiende eeuw.
„Het zou machtig zijn als er nog
zo'n zeldzaam geval wordt ontdekt.
Het kan natuurlijk dat in een ge
sprek met een duiker wordt gezegd:
ja wacht eens, er was nog een én-
der wrak....
Piet Kleij (28) kwam enige jaren ge
leden al op Texel als vrijwillig duiker
voor WVC-archeoloog Thijs Maarle-
veld Hij hielp mee bij de onderzoe
ken aan de wrakken in het
Scheurak en het Molengat. Kleij
studeerde archeologie met als spe
cialisatie aardewerken gebruiksvoor
werpen. „Maarleveld zocht iemand
om op Texel een inventarisatiepro
ject te doen van 1 maart 1990 tot
1 maart 1991. Hij kende mij, ik had
natuurlijk al eerder voor hem ge
werkt. Ik was net afgestudeerd, dus
het kwam allemaal mooi uit".
Kleij werkt drie vier dagen op
Texel en de rest van de tijd op het
hoofdkantoor in Alphen aan de Rijn.
„Daar typ ik alle gegevens in de
computer en zet ik de tekenignen in
de inkt".
Aan de Waddenzee wil men een
„acheologische waardebepaling"
geven. Dat wil zeggen dat de wrak
ken die er liggen moeten worden
geinventariseerd, om aan te geven
hoe belangrijk ze zijn voor de arche
ologie. Omdat dit een hele klus is,
is eerst een klein proefgebied afge
bakend voor de kust van Texel, van
't Horntje tot Oost. In dit gebied lig
gen twaalf interessante scheepsw
rakken en aan de hand van de
vondsten probeert men onder ande
re de leeftijd van deze wrakken vast
te stellen.
Een groot deel van de vondsten be
vindt zich in het museum, maar ook
bij sportduikers thuis ligt het nodige
materiaal. „Ik werk alles wat in het
museum in depót ligt door. Ik be
schrijf het en maak er een tekening
