nZondag van 11.00 tot 17.00 uur:
IIIOZ en RIN laten zien hoe
pannend wetenschap is
ED, MQERPAC 11 OKTOBER 1990TEXELSE COURANTPAGINA 7
£sf len medeorganisator van de open dag) Gerard Nieuwland aan de speciale microscoop waarmee hij protozoên (eencellige diertjes)
tjdeert.
Je zich ooit afvraagt wat er nu precies gebeurt in het Neder-
nds Instituut voor Onderzoek der Zee in 't Horntje, moet zon-
■g a.s. niet thuisblijven. Het NIOZ houdt dan open huis en
ent zich in om te laten zien hoe boeiend en veelzijdig het zee-
verzoek is dat hier wordt verricht Tal van medewerkers van
if oceanografische instituut zijn al weken bezig om er iets heel
leressants van te maken, ook voor mensen die nooit iets met
itenschappelijk onderzoek te maken hebben gehad.
groot wetenschappelijk bedrijf is met
maar liefst 170 vaste medewerkers.
Dat zijn niet alleen „biologen", maar
bijvoorbeeld ook geologen, analisten,
oceanografen, bankwerkers, timmer
lieden en instrumentmakers. Daar
naast zijn in het instituut altijd wel
tientallen studenten, stagiaires en
gastmedewerkers uit binnen- en bui
tenland actief.
Het NI0Z is ondergebracht bij de Ne
derlandse Organisatie voor Weten
schappelijk Onderzoek en doet in
beginsel overal op aarde onderzoek,
dus niet alleen Noordzee en Wadden
zee maar ook de Noordelijke en zuid
elijke Atlantische oceaan, het
Zuidpoolgebied, het Caraïbisch ge
bied, Indonesië, de Noordwestelijke
Indische oceaan, Korea, China, Thai
land en Mauretanië.
Naast omvangrijke laboratoriumfacili
teiten op Texel beschikt het NIOZ
over diverse kleine en grote schepen
waaronder de Tyro en de Tydeman
die op de oceanen worden gebruikt,
terwijl in samenwerking met andere
landen onderzoek wordt gedaan van
af de grote ijsbreker Polarstern in An
tarctica.
Het onderzoek is verdeeld over diver
se afdelingen zoals fysische oceano
grafie, chemische oceanografie en
zeevervuiling, mariene geologie en
geochemie, biologie van bodem, wa-
r NIOZ is met het enige instituut
kop deze dag publiek binnen zijn
flen haalt. Onder het motto „We
lschap op zicht" doen zo'n 90
>ea, sterrenwachten, universiteiten
|onderzoekinstituten hetzelfde. Dat
~Kurt ter afsluiting van de jaarlijkse
Ijonale Wetenschapsweek, bedoeld
Iwetenschap en „gewone men-
1" dichter bij elkaar te brengen.
'NIOZ deed daar nog niet eerder
imee. Het is voor het eerst sinds
«3lf jaar dat het instituut open
s houdt.
Veelzijdig bedrijf
zijn maar weinig Texelaars die zich
"seren dat het NIOZ feitelijk een
ter en kustgebieden en beleidsgericht
wetenschappelijk onderzoek. Hulpaf-
delingen maken de uitvoering van dat
onderzoek technisch mogelijk: de
haven- en vaartuigendienst, werktuig
bouw, instrumentmakerij en electroni-
ca voor de ontwikkeling van
apparatuur, rekenafdeling, redactie,
reprografische afdeling en een biblio
theek. De resultaten van de onder
zoekingen worden afgedrukt in
publicaties en rapporten waarvan er
bijvoorbeeld in 1988 124 verschenen.
Toegankelijk
De NlOZ-mensen willen het publiek
wat laten proeven van de activiteit
die door al die afdelingen wordt ver
oorzaakt. Hoewel niet alle vormen
van onderzoek zich lenen voor pre
sentatie, zullen toch tal van leuke
wetenschappelijke demonstraties en
shows gegeven worden.
Aan de hand van een programma
boekje met plattegrond kunnen de
bezoekers een keus maken of syste
matisch alles aflopen. Daarbij is men
niet alleen welkom in practisch de
hele benedenverdieping van het
NlOZ-gebouw, maar ook bij het ver
derop gelegen RIN-gebouw, de instal
laties en de havenfaciliteiten.
Lezingen
Ter gelegenheid van „Wetenschap op
zicht" geven drie prominente NIOZ-
onderzoekers lezingen in de blauwe
zaal, oftewel het grote auditorium.
Om 13.00 uur houdt Peter de Wilde
een verhandeling over zijn experimen
ten in nagebootste Noordzeebodems.
Daarbij gaat het om de effecten van
(overmatige) algengroei op bodemdie-
ren. Uit vergelijkingen tussen deze la
boratoriumproeven en de echte
Noordzeebodem wordt informatie ver
kregen over het functioneren van het
bodemleven in de Noordzee.
Zeevogelspecialist Kees Swennen
houdt om 14.30 uur een lezing over
de Eidereenden in de Waddenzee,
waarbij de vraag aan de orde komt
of er voor deze vogel, de grootste
consument van bodemdieren in de
Waddenzee, nog wel voedsel genoeg
is.
Om 16.00 uur tenslotte geeft Han
Lindeboom een verhandeling over de
effecten van de visserij op het leven
in de Noordzee. Lindeboom heeft re
centelijk in visserijkringen veel op
schudding veroorzaakt met zijn
voorstel om delen van de Noordzee
voor de visserij af te sluiten.
Films
In dezelfde blauwe zaal worden twee
films vertoond. Om 11.15, 13.30 en
15.00 uur de 45 minuten durende
documentaire „Het land houdt niet
op waar de zee begint", over de
Snellius-expeditie in Indonesië waarin
het NIOZ een belangrijk aandeel had.
Om 12.15 en 16.30 uur de door het
NIOZ zelf gemaakte film „Dieren van
het wad", een twintig minuten du
rende rolprent over het dierenleven in
de Waddenzee.
Op vertoon van de consumptiebon
die ze bij de ingang hebben gekregen
kunnen de bezoekers in de kantine
koffie, thee of frisdrank krijgen. In de
kantine ligt ook een collectie schel
pen, waarmee de kinderen een leer
zaam spelletje kunnen doen.
Zolang de voorraad strekt kan bij de
ingang ook het boek „In dienst van
hoe speciale apparatuur voor het zee-
onderzoek wordt ontworpen en ge
bouwd. Onder andere worden een
printontwerpcomputer en apparatuur
voor programmering van intelligente
controleapparatuur getoond.
Natuurlijk is het permanente mu
seumgedeelte van het NIOZ ook
open. Onder andere wordt hier met
foto's de geschiedenis van het insti
tuut in beeld gebracht. Bovendien
wordt hier een (door Videolux ge
monteerde) film vertoond over de
Epos-expeditie in Antartica.
Veel belangstelling zal er ongetwijfeld
ook zijn voor de electronenmicro-
scoop. Men eigen ogen kan men kij
ken naar objecten die tot 20.000
keer worden vergroot
Dan is er de „Fractal"-demonstratie
die laat zien hoe ingewikkelde struc
turen bij het leven in zee door een
voudige processen worden
voortgebracht.
De bezoekers kunnen verder de vier
grote zeeaquaria (elk 3 m3) bekijken.
Twee bakken bieden huisvesting aan
grote en kleine Noordzeedieren en in
de twee andere zitten respectievelijk
subtropische en tropische dieren.
Het is mogelijk van grote afstand
troebelheid en temperatuur van zee
water vast te stellen. Dat gebeurt on
der andere met satellieten volgens
een systeem dat remote sensing
heet. Dit wordt gedemonstreerd met
de satellietontvanger waarover het
NIOZ beschikt. Allerlei vissen en an-
windmolen van het NIOZ valt veel in
teressante informatie te krijgen. On
der de noemer „Energietechniek" ziet
men iets van het meet- en regelwerk
van de molen. Ook over de klimaat
beheersing in het uitgestrekte NIOZ-
complex, de verlichting, de koel- en
vriesruimtes en de nieuwe digitale te
lefooncentrale wordt informatie ver
strekt.
Zo zijn er nóg twintig demonstraties
en presentaties, zodat men al gauw
een paar uur zoet is. Een greep:
Met een stereomicroscoop kan men
foraminiferen zien, microscopische
diertjes die een kalkhuisje hebben zo
dat hun resten in de zeebodem be
waard blijven.
Met een lichtmicroscoop en een tv-
camera wordt een beeld op een mo
nitor gezet dat vervolgens met een
beeldanalyseprogramma wordt be
werkt, zodat de afzonderlijke deeltjes
in verschillende grootteklassen kun
nen worden onderverdeeld.
Met de autoanalyser worden voe
dingsstoffen zoals fosfaten en nitra
ten met grote precisie geanalyseerd.
Ook wordt gemeten hoe de opname
van koolzuurgas uit de atmosfeer
door de oceaan zich voltrekt. Een an
dere meetdemonstratie heeft betrek
king op natuurlijke en
verontreinigende metalen in zeewater,
organismen en bodem. Ook ziet men
hoe gehaltes PCB en pesticiden in
water en bodem worden aangetoond.
Er is ook een demonstratie die duide
lijk maakt voor welke problemen vo-
VETE1SC1AP
WEEK
-V
Laboratoriumassistent Jeroen de Jong bezig met het bepalen van sporenmetalen in de ..clean air room" van het NIOZ. In de monsters, onder an
dere afkomstig van een diepte van 5000 meter in de oceaan, kunnen metalen nog worden aangetoond als per liter één nanogram dat is een
miljardste gram) aanwezig is.
dere zeedieren worden getoond in de
stand die is verzorgd door de Helder-
se NlOZ-afdeling, die de taak heeft
studiemateriaal (onder andere van de
visserij) aan te kopen.
entmaker Herman Boekei met een container die voor diepzeegebruik was ontworpen en daarom een enorme druk moest kunnen
en. Bij een proef in een hogedruktank in het Franse Brest bleek het ding te zwak te zijn. Bij een druk van 748 bar werd de twee centime-
stalen wand ingedeukt. Op de achtergrond het computergestuurde freesapparaat, waarmee onderdelen van meetinstrumenten worden
digd
de verwondering" in ontvangst wor
den genomen tegen inlevering van
een bon die is afgedrukt in de spe
ciale „Wetenschap op zicht"-krant.
Deze krant is of wordt als bijlage op
genomen in onder andere de Volks
krant en het maandblad „Kijk". De
(gratis) krant is ook verkrijgbaar bij
VVV-kantoren, openbare bibliotheken
en de deelnemende instellingen. Het
boek gaat over wetenschap in het al
gemeen en bestaat uit interviews
met onderzoekers.
Tournee
Vervolgens kunnen de bezoekers een
rondgang maken langs de diverse
wetenschappelijke attracties die spe
ciaal voor deze gelegenheid in elkaar
zijn gezet.
Aan het begin van de tournee is een
stand van EcoMare, waar informatie
wordt gegeven over dit centrum voor
Wadden en Noordzee en waar onder
andere videobeelden worden
vertoond.
De wijze waarop vervuilende stoffen
zich in de Noordzee verspreiden
wordt duidelijk gemaakt met een
computer. Op het beeldscherm ziet
men hoe snel en langs welke routes
bijvoorbeeld gifstoffen die uit de ri
vieren komen, worden getranspor
teerd.
De bezoekers kunnen zich een indruk
vormen van het NIOZ onderzoekvaar-
tuig voor de Noordzee dat volgend
jaar in gebruik genomen wordt. In de
betreffende stand staat een model
met tekening. Videobeelden laten de
modelproeven zien die met het ont
werp zijn uitgevoerd.
Op de afdeling electronica is te zien
Stand nummer 14 geeft informatie
over het visserijonderzoek van het NI
OZ in verleden, heden en toekomst
De pijlen volgend en de trap afdalend
komen de bezoekers bij demonstra
ties en apparatuur in de timmerwerk
plaats van het instituut. Ook in de
onderhouds- en constructiewerk
plaats is van alles te zien; men kan
er vrij rondlopen. In de instrument
makerij wordt een computergestuur
de freesmachine gedemonstreerd. In
de grote loods van het NIOZ worden
diverse lieren getoond en meerdere
water- en bodembemonsteringappara-
ten, waaronder exemplaren die ge
schikt zijn om in de diepzee te
worden gebruikt. Er is onder andere
en zeer geavanceerde bodemlander
bij, een soort robot die neergelaten
op de bodem van de diepzee auto
matisch en geprogrammeerd
zuurstof- en temperatuurmetingen
uitvoert, watermonsters neemt en fo
to's maakt. Ook een planktontorpedo
en een planktonrecorder waarmee
van verschillende dieptes plankton
monsters kunnen worden opgehaald,
staan hier te kijk.
Bij zijn grotere expedities maakt het
NIOZ gebruikt van laboratoriumcon
tainers die op de wal worden inge
richt en vervolgens kant en klaar aan
boord van de schepen worden gezet.
Enkele van deze mobiele laboratoria
zijn te bezichtigen.
Ook over de welhaast beroemde
gels (zoals de Kanoetstrandloper)
komen te staan als zij moeten eten
van het wad.
Aandacht wordt voorts gegeven aan
het kweken van zoöplankton, waarbij
groei en ontwikkeling van roeipoot-
kreeftjes (door de microscoop te
zien) wordt bestudeerd.
Ook gedemonstreerd wordt de flow-
cytometer, een met laserlicht wer
kend apparaat waarmee de kleinst
levende algen kunnen worden geme
ten.
De moeite waard zijn verder de unie
ke videobeelden van de Antarctische
zeebodem en de dieren die daarop
leven.
In een proefopstelling wordt het ef
fect nagebootst van het beruchte gat
in de ozonlaag op levende micro
organismen.
De bezoekers kunnen vrij rondlopen
in het aquariumgebouw, waar ook
van alles wordt tentoongesteld en
gedemonstreerd. Hetzelfde geldt voor
het haventerrein en de haven waar
onder andere de onderzoekingsvaar
tuigen Navicula en Aurelia zijn te be
zichtigen.
De bezoekers zijn dan in de buurt
van de Texelse vestiging van het
Rijks Instituut voor Natuurbeheer.
Men houdt zich hier bezig met het
onderzoek van de Waddenzee en
daarmee te vergelijken kustwateren
(estuaria). Dit onderzoek gebeurt met
modellen van ecosystemen die uniek
zijn in de wereld. Zondag zijn de on-
derzoekopstellingen te bezichtigen en
onderzoekers geven uitleg. Aandacht
wordt daarbij gegeven aan visziekten,
zeehonden, mosselbanken, de effec
ten van mosselen op de wadbodem
en kunstmatige kwelders.
