t
li
G! Bloembakken als stille getuigen...
jaar
TEXELSE COURANT
De strijd
aatste jaren van de oorlog,
Duitse legerleiding besefte
Ij de strijd aan het verliezen
am de hoeveelheid vesting-
langs de Atlantische
drastisch toe. Hitler had in
is 1942 opdracht gegeven
bouw van 15.000 nieuwe
en bunkers, die bestand
in zijn tegen tank- en luch-
llenen gasdicht waren. Be
let deze taak werd de
•ation Todt, een staatsbou-
rneming die alleen verant-
ng schuldig was aan de
zélf en voor haar werk ge
naakte van aannemers en
of dwangarbeiders uit
itte gebieden. De organisa-
est alle bouwwerken com-
net camouflage, inwendige
en meubilair (Schlüssel-
opleveren.
Texel, waar de grote Duit-
memers „Wayss und Frei-
„Reinecke" actief waren,
k/ net hulp van Texelse onde-
IJ mers naarstig gebouwd.
1942 waren op Texel aan
uwwerken 8 Duitsers en
tl lederlanders bezig. Bij die
n waren geen dwangarbei-
aldus Bartels en Kalkman in
Nederlands laatste slagveld.
it eind van de oorlog ston-
het eiland, verdeeld over
ertig stellingen, ongeveer
unkers, variërend van de
paardestal tot de grootste
Jtskazemat. Hiervan waren
113 van gewapend beton
JT ens van vestingdeskundige
A Gerrits). De grootste bun-
iplexen waren zonder twij-
zwaarbewapende marine-
jen bij De Krim en paal 9 (de
i en Zuid-Batterij) en de ma-
f htafweer bij Loodsmans-
n Mok. De eerste twee
kustbatterijen, die het Mo-
het Marsdiep en het Eier-
Gat bestreken. Vanaf de
Batterij kon bovendien
landinwaarts worden gevuurd; de
Zuid-Batterij werd kort na het be
gin van de Dag der Geboorte voor
dat doel geschikt gemaakt. De
doeltreffendheid van deze opstel
ling hebben Texelaars en Geor-
giërs aan den lijve ondervonden.
Van een behoorlijke omvang -
maar geringer bewapend - waren
eveneens de landmachtcomplexen
bij vliegveld Vlijt, de vuurtoren en
Texla. Op dit laatste complex
stond ondermeer een commando
post, die dienst deed als telefoon
centrale. Van dit type bunker zijn
er in Nederland slechts twee ge
bouwd. Daarnaast waren over het
hele eiland verspreid grotere en
kleinere stellingen te vinden, bij
voorbeeld de zoeklichtopstelling
bij het Zodenvlak.
Grote oppervlaktes besloegen ook
complexen met vreedzamere doel
einden, de woonoorden bij Gerrits-
land en het Turfveld.
Ook de zogeheten Stützpunkte,
de bekende bunkers op het strand,
vormden een onderdeel van de At-
lantikwall. Deze kazematten wer
den gebouwd op de scheiding van
duin en strand en waren bedoeld
voor de directe verdediging van in
strategisch opzicht minder belang
rijke kustgedeelten. Voor dit doel
werden ze uitgerust met anti-
tankgeschut. Dit geschut stond
In tegenstelling tot het Texels
Fanfarekorps heeft de Christe
lijke Muziekvereniging „Excel
sior" uit Oosterend geduren
de de oorlogsjaren niet door
gespeeld. Zij weigerde zich
aan te sluiten bij de nationaal-
socialistische Kultuurkamer
en aanvaardde alle daaraan
verbonden consequenties. De
muziekinstrumenten werden
verstopt. In juli 1945 werden
de repetities hervat (Texelse
Courant, 14-7-'45).
De Willem de Zwijgerlaan werd weer gewoon Wilhelminalaan, het Texels Fanfarekorps
was druk bezig een programma met vaderlandse liederen in te studeren en de Zwalu
wen werden opgeroepen harder te trainen om geen flater te slaan in de wedstrijd te
gen de Canadese bevrijders. Het leven hernam langzaam zijn normale vlucht.
Langzaam, want tezelfdertijd maakte commandant der NBS en waarnemend burge
meester W. N. Kelder de Texelaars erop attent dat het nog steeds streng verboden -
want levensgevaarlijk - was strand en duinen te betreden: „...er liggen ook landmijnen
op plaatsen die niet door borden en draad zijn aangegeven." Later, in de zomer die
volgde op de dagen na de bevrijding, kwam de voor velen teleurstellende mededeling
dat van zonnen op het strand dat jaar nog geen sprake kon zijn: „Badlustig Texel zal
het voorshands met het Texelstroombad bij Ceres moeten doen."
Er waren echter altijd nog waaghalzen die het betredingsverbod in de wind sloegen
en zich toch in de duinen ophielden. De Texelse Courant van 11 augustus 1945 wijst
erop „dat men ogenblikkelijk op het bevel van den schildwacht moet blijven staan. Er
wordt geschoten, als men zich niet aan de sommatie door den schildwacht houdt."
Deze mededelingen vonden hun oorzaak in het feit dat de Duitse bezetter met name
de westkust van het eiland gedurende de oorlogsjaren had voorzien van steeds zwaar
der wordende versterkingen. Hoewel al veel werk was verzet, waren nog niet alle mij
nenvelden opgeruimd, bij dorpen en in weilanden lagen blindgangers en ook op andere
plaatsen waren granaten, geweren en munitie achtergebleven.
niet recht op zee gericht, maar
vuurde in de lengterichting van het
strand. Op Texel stonden deze
„steunpunten" ondermeer bij De
Koog en paal 15. Het verdedi
gingswerk bij Jan Ayeslag stond
bij Texelaars bekend als de Chine
se Muur, een bijnaam die te dan
ken was aan het feit dat de twee
bunkers die hier stonden door een
muur met elkaar waren ver
bonden.
Vrijwel alle complexen waren om
geven door prikkeldraadversper
ring en al dan niet actieve
mijnenvelden. Om het complex
Texla lag een tankgracht. Deze
was zo breed dat ze op luchtfoto's
van de Geallieerden te zien was.
De bunkers daarentegen waren
dermate goed gecamoufleerd, dat
ze vanuit de lucht opgingen in het
omringende landschap.
Het mag geen wonder heten dat
de Texelaars er in de eerste zomer
na de bevrijding niet in slaagden al
deze oorlogsherinneringen uit het
landschap te verwijderen. Sterker,
nog tot het eind van de jaren tach
tig werd groot materieel ingezet
om korte metten te maken met de
betonnen bouwwerken. Met
pneumatische hamers, dynamiet,
In de Texelse Courant van 30
juni 1945 roept waarnemend
burgemeester Ir. F.L.A. Maan
dag iedereen die betrokken is
geweest bij de bouw van mili
taire werken op zich te mel
den op het raadhuis.
n<te 31 „Tobruks" (tweemansbunkerszijn blijven staan. Bijvoorbeeld deze, in
gchter De Koog.
stalen kogels en bulldozers ging
men de gevaartes te lijf, niet alleen
om de sporen van het verleden uit
te wissen, maar ook omdat door
duinafslag ondermijnde bunkers
gevaar opleverden voor strandgan-
gers. De Texelse Courant nam in
1953 in dit verband duidelijk stel
ling. Onder de kop „Opblazen die
levensgevaarlijke bunkers" schrijft
de redactie: „Daarom ons uitdruk
kelijk advies: Blaasze op! Niet
morgen, maar vandaag nog! Dan
is De Koog niet alleen deze gevaar
lijke dingen kwijt, maar bovendien
twee obstakels, die het natuur
schoon nu niet bepaald verho
gen!"
Zo werden de Noord- en de Zuid-
Batterij gesloopt, nadat hetcom-
plex bij Texla al direct na de oorlog
als eerste met de grond gelijk was
gemaakt. De vele kleinere bunkers
langs en op het strand (de Stütz
punkte) „liepen" door de voortdu
rende kustafslag langzaam de zee
in. Een aantal hiervan werd opge
ruimd, andere liggen inmiddels ki
lometers uit de kust.
Commotie ontstond toen Staats
bosbeheer begin 1986 het plan
lanceerde de bunkers van de
luchtdoelbatterij Loodsmansduin
onder te graven, met het oogpunt
de duinen in de oorspronkelijke
staat te herstellen. De gebouwen
op dit complex - in de volksmond
het bunkerdorp genoemd - werden
van 1945 tot 1954 gebruikt als
noodwoningen, daarna deden ze
geruime tijd dienst als - zeer popu
laire - vakantiehuisjes van cam
ping Loodsmansduin. In het begin
van de jaren tachtig werden ze
tenslotte geheel buiten gebruik
gesteld en dichtgemetseld. Inmid
dels was echter een nieuwe gene
ratie opgestaan - met minder
directe herinneringen aan de oor
log -, die tot schrik van velen de
bunkers was gaan beschouwen
als monument en pleitte voor be
houd. De Stichting Menno van
Coehoorn maakte zich er sterk
voor het complex op de provincia
le monumentenlijst geplaatst te
krijgen, om de gebouwen te kun
nen restaureren. Ondanks de pro
testen zette Staatsbosbeheer het
plan door. Als argument werd aan
gevoerd dat de betonnen en
bakstenen onderkomens vervuil
den, vernielzucht aantrokken en
door de vele gaten en kuilen een
levensgevaarlijk speelterrein vorm
den voor kinderen. In oktober
1986 verdween het complex, na
gedeeltelijk te zijn gesloopt, onder
een dikke laag zand.
Toch zijn er over het hele eiland
nog objecten te vinden die herin
neren aan de Tweede Wereldoor
log. Niet alle bunkers zijn onder de
slopershamer terecht gekomen of
onder het zand verdwenen. De be
kendste voorbeelden zijn onge
twijfeld de inmiddels ondergegra
ven maar nog steeds zichtbare te
lefooncentrale bij Texla, de beton
nen bunker tegenover het
vliegveld en de vele gemetselde
ondergrondse garages aan het
Gerritslanderdijkje in het bos. Min
der bekend is dat alle zestig bun
kers van dit (woon)complex nog
intact zijn, zij het dat de meeste in
middels onder de grond zijn ver
dwenen.
Daarnaast ontdekt een oplettend
oog ook kleinere, minder opvallen-
De termen „bunker" en „ka
zemat" worden door elkaar
gebruikt. Feitelijk gaat het hier
om hetzelfde begrip; wat de
Duitsers bunker noemen,
heette in het Nederlands al
voor de oorlog kazemat. Deze
wat verouderde term wordt in
kringen van vestingdeskundi
gen vooral gebruikt voor ver-
dedingswerken waar geschut
staat opgesteld. Het is uit den
boze om in de nabijheid van
kenners vooroorlogse Neder
landse vestingwerken aan te
duiden met de term bunker.
DINSDAG 25 APRIL 1995
Kort na de oorlog legde Jan de Waal voor
de Texelse Courant een fase van de onder
gang van de Noord-Batterij vast. De bun
kers lagen al deels op het strand en
*21 april: De beschietingen
van de vuurtoren gaan onver
minderd door, waarbij de kap
haalde lijk wordt geraakt. En
kele granaten slaan in de bo
venste verdieping in. Door
uitputting en een gebrek aan
watervoedsel en munitie
wordt de positie van de Geor-
giërs steeds hopelozer.
22 april: De verdedigers van
de vuurtoren geven zich over,
waarna ze worden afgevoerd
naar het erf van hoeve Buiten
zorg, waar de Duitse Kom-
mandantur is gevestigd.
Tientallen Georgiërs moeten
zich uitkleden en hun eigen
graf graven. Tenslotte worden
ze er door de Duitsers in ge
schoten.
's Middags begint de bezetter
een zogeheten zuiveringsac
tie, die zo'n vier dagen zal du
ren. In een lange linie trekken
Duitse soldaten vanaf de
Cocksdorp zuidwaarts het
eiland over. Geschoten wordt
op elk bouwsel waar zich mo
gelijk Georgiërs verborgen
houden. Velen van hen weten
te overleven door zich terug te
trekken in de duinen ten noor
den van De Koog en rond de
Slufter. Door mijnenvelden te
verleggen, weten ze te berei
ken dat geen Duitse patrouille
zich meer in deze gebieden
durft te wagen. Geholpen
door Texelse burgers ontsnap
pen ook andere Georgiërs aan
het executiepeloton. Kelders,
hooiklampen en regenbakken
dienen als toevluchtsoord.
Ook na 5 mei heerst er geen
werkelijke vrede op Texel.
Schietpartijen tussen Georgi
sche en Duitse soldaten doen
zich met regelmaat voor. Tot
en met 20 mei - wanneer de
Canadezen eindelijk voet aan
wal zetten - vallen er aan bei
de zijden doden.
de sporen uit het verleden. Zo wa
ren de betonnen ringen die her en
der als bloembak dienst doen, de
len van eenmansbunkers. Een
schuttersput werd versterkt door
er drie van deze ringen in neer te
laten. Veel van deze bunkers zijn in
de vijftiger jaren gesloopt of dicht
gegooid, omdat er nogal eens een
schaap in viel.
Voor sommige erfscheidingen in
de omgeving van Den Burg is ge
bruik gemaakt van onderdelen van
zogeheten mijnstoelen. Deze ston
den in grote hoeveelheden op het
strand om landingen van de Geal
lieerden te bemoeilijken. Zes be
tonnen palen vormden samen een
tetraëder (regelmatig viervlak),
waarop een lahdmijn werd be
vestigd.
Hoewel sinds de eerste naoorlog
se zomer duizenden kogelhulzen
en granaten verzameld en onscha
delijk gemaakt zijn, treffen wande
laars nog vrijwel maandelijks
explosieven aan in duinen en op
stranden. Tot slot vormen ook de
talrijke kogelgaten, gescheurde
muren en kapotte tegels in diverse
gebouwen stille getuigen van de
Russenoorlog en in de Wilhelmina
laan staat de laatste civiele ruïne
van Nederland. Zij blijven herinne
ren aan de dagen van de opstand,
die zoveel leed met zich mee
brachten.
Voor sommige erfscheidingen in de omgeving van Den Burg, is gebruik gemaakt van on
derdelen van zogeheten mijnstoelen.
