SjB
Polder voor de prins
een schip van bijleg
Welvaart PH te laat voor „De Zeevaarder"
Heden en verleden
smakelijk opgediend
:#SÉr JÉfc
COURANT
Boek Van de Prins geen kwaad":
TFXFT FF n VRIJDAG 16 AUGUSTUS 1996
bij Zeewijk kon na de eeuwwisseling met Arie Koopman, August Boon. Biem Lap en Simon Lap.
zocht door markante persoonlijkhe
den uit de polder, zoals Teun en
Willem Zegel, Freek Dijksen en
Kasse Beumkes Beumkes mocht
zich overigens geen inwoner van de
Prins noemen, verweet Dijksen zijn
tijdgenoot ooit Dat gebeurde toen het
er op aankwam wie de oudste inwo
ner van de polder was. Beumkes
woonde namelijk bij 't Horntje, dat
bekend staat als de Kattenpolder
Dijksen schreef geschiedenis door in
z'n boerderij eens een televisie te la
ten installeren, terwijl hij geen elektri
citeit in huis had. „Kan ie dan niet op
gas7", bakte hij de verkoper een
poets
Komvisserij
De ruilverkaveling in de vijftiger jaren
betekende voor de Prins niet zo'n
grote ingreep als op het oude land.
Uitzondering was het nieuwe pcjder-
gemaal, waardoor de afgetopte mo
len bij de sluis uit het landschap ver
dween.
De toegenomen vruchtbaarheid van
het polderland maakte akkerbouw en
de lucratieve teelt van bloembollen
mogelijk. Vooral tulpen, gele kro
kussen en hyacinten bleken er goed
te gedijen
In de PH-polder huisden ook verschil
lende komvissers, zoals de families
Gieles, Beumkes, Leijen, De
Puijsselaar en Dogger, die eind vo
rige eeuw als molenaar naar de pol
der kwam. De haringvissserij leverde
hen tot in de dertiger jaren een goed
belegde boterham op, maar na de
aanleg van de Afsluitdijk verdween
deze vis. De jacht in de polder is nog
steeds voor een deel in handen van
de familie Dogger „Ik schoot het haar
van z'n donder zei Cees Dogger,
toen een haas eens ontsnapte aan
z'n dubbelloops..
Veerhaven
De verplaatsing van de veerhaven
van Oudeschild naar 't Horntje begin
zestiger veranderde het beeld van de
polder ingrijpend. De smalle Hoofd
weg werd tot brede Pontweg ge
maakt. Met het duinzand dat vrijkwam
bij het graven van de veerhaven werd
de dijk in de PH-polder als eerste op
Texel op Deltahoogte gebracht De
inham bij Ceres, een populair strandje
onder Texelaars, werd toen rechtge
trokken. Plannen voor een groot ho
tel in het nieuwe poldertje gingen niet
door Met het resterende zand uit de
haven werd het brede kanaal dat
werd gegraven bij de aanleg van de
dijk in de vorige eeuw gedempt. Hier
door verloor Texel een uitgestrekte
ijsbaan die vooral tijdens strenge
winters erg in trek was
Bron: Van de Prins geen kwaad
snel mogelijk te verkopen In 1853
besloot de prins hier daadwerkelijk
toe, maar Kikkert wist hem toch te
bewegen met te verkopen De slechte
resultaten bleven, anders dan de
prognose van Kikkert, echter voortdu
ren.
Later werd het akkerland in de polder
omgezet in grasland, en werd de
schapenhouderij de hoofdmoot.
Vanaf dat moment ging de groei
kracht van de polder vooruit. Door de
schrale grond te bemesten met
guano of beendermeel werden de
oogsten beter.
Polder verkocht
Veel heeft prins Hendrik met aan
deze vooruitgang gehad Toen hij in
1879 vrij onverwacht overleed, werd
de gehele polder openbaar verkocht.
Voor ƒ112.125,- werd het land eigen
dom van de Belgische baron Adrien
Francois Constantme Ladislas
Goffinet, die ook belangen had in
Eierland Hij stelde de Texelse han
delaar in granen, kunstmest en geld
J E Winkler aan als administrateur
Dankzij de aanwending van kunst
mest stegen de opbrengsten in de
PH-polder en groeide de veestapel.
Goffinet liet er verschillende boerde
rijen bouwen die door pachters wer
den gerund.
Prins Hendrik de Zeevaarder (tS20-tB79), naar wie de PH-polder m IB46 werd ver-
noemd.
In 1905 ging de polder opnieuw on
der de hamer. Voor 120.000,- werd
Simon Bregman, makelaar in
Schagen, de nieuwe eigenaar. Stukje
bij beetje verkocht hij de polder in de
jaren daarop aan de boeren
Door de geleidelijke verkoop ontstond
de behoefte aan een eigen water
schap, dat in 1910 officieel werd op
gericht De ingelanden hadden alle
maal stemrecht en kwamen
doorgaans op gemoedelijke toon bij
een Eerst in Hotel Den Burg en later
in Loodsmanswelvaren. De lange,
kwetsbare dijk kostte heel wat centen.
geld dat eigenlijk niet bijeen kon wor
den gebracht door de boeren. Bij 't
Horntje was de dijk het meest kwets
baar Er moest regelmatig strijd met
het zeewater worden geleverd. Zo
was de bevolking in 1890 veertien
dagen en nachten in touw om de dijk
met 23.000 zandzakken te dichten
De afvoer van het regenwater was
een ander probleem. Bij windstil weer
draaide de molen niet. Dijkgraaf
Pieter Dumker wist de ingelanden
rond 1913 toch te overreden de wa
termolen te vervangen door een
motorgemaal. Het bleek een flinke
verbetering.
De komvissers Dogger van De Sluis halen de vangst aan boord icuiecw rrocOogtavi
Saamhorigheid
Niettemin leefde menig boer en arbei
der in de polder beneden de
armoedegrens en moesten lange
dagen worden gemaakt. Een bittere
tegenvaller voor landbouwers die met
hoge verwachtingen naar de Prins
waren gekomen. Menigeen hield het
hoofd met boven water Sommige
boerderijen verwisselden deze eeuw
wel tien keer van eigenaar.
De saamhorigheid in het dunbevolkte
buitengebied was echter groot On
danks verschillen in geloof, stak men
als de nood aan de man was de han
den voor elkaar uit de mouwen. De
zuinige poldermentaliteit weerhield
de ingelanden er niet van tijdens de
vergaderingen van het waterschap
ter afsluiting een krentenbol te nutti
gen. De bijeenkomsten werden be-
je PH-polder wordt jaarlijks meer en meer eene zeer bezwa-
ride lastpost; en indien alles op Texel zoo financieel vooruit-
•31 ware het welligt wenschetijker dat het bij de reeds nu voor-
dóe stormen, onder de golven werd bedolven. "Aldus schreef
i.schatkistbewaarder van prins Hendrik in 1863 weinig lovend
trde eigendommen van de prins op Texel. De ..Texelsche
Kuan Polder", zoals de Prins Hendrikpolder wel werd ge-
0d, was een schip van bijleg voor de man naar wie het
bied m 1846 werd vernoemd.
ai alle duidelijkheid het droog-
i=gde gebied tussen 't Horntje en
oude land van Texel werd met
pioemd naar prins Hendrik van
tklenburg-Schwerin (1876-1934),
echtgenoot van koningin Wilhel-
B, maar naar prins Hendrik de
naarder (1820-1879), de jongste
ïivan koning Willem II en Anna
stowna
daarvoor, in 1630, verzocht dijk-
al Ele Jansz de Staten van Hol-
ii en Westfriesland de schor- en
jonden, inclusief de drie
asbollen. te mogen bedi|ken Hier-
isniets terecht gekomen.
I746 vroegen Maarten Dekker uit
t Hoorn en zijn zwager Claas
[dander octrooi aan voor de
Sjkmg van Hoornenburg, ook wel
tl Kattenpolder genoemd „Een
en gewigtige onderneming",
Ide het Texelse gemeentebe-
len De aspirant-bedijkers von-
iten kapitaalkrachtige deelgenoot
Utrechtse koopman Huijbert van
In september 1769 werd de dijk
de duinen van 't Horntje tot de
landsche Zeedijk en de Schilder-
voltooid De grond werd
«veld en er werd een polderhuis
Euwd.
Hoornder kil
^november 1769 werd het gebied
ilfen door een stormvloed. Op de
«aar de sluis had gestaan, was
gat ontstaan, dat de naam
iderkil kreeg. In dat gedeelte
de dijk een stuk landinwaarts
Ijd, waardoor er een grote inham
tornenburg ontstond,
en|»Wer was verdeeld in 264 per
en werd vermoedelijk droog-
aden door twee kleine watermo-
Er werd graan geteeld en
stfaen gehouden.
Arte Cornelisz. Lap. de beroemde
zeeloods uit Den Hoorn.
moesten de koeien in een stal in Den
Hoorn tot die tijd bij hoog water over
eind komen...
Prins Hendrikpolder
Een nieuwe poging om het verdron
ken land, nu als Prins Hendrikpolder,
te bedijken verliep anderhalve eeuw
geleder) niet veel beter dan de eerste.
Pieter Langeveld, koopman en wet
houder op Texel, notaris Johannes
Ludovicus Kikkert (1810-1878) en zijn
kandidaat-notaris Joan Reinier
George Coninck Westenberg namen
het initiatief. Op 6 juli 1846 verleende
ZKH prins Hendrik der Nederlanden
toestemming dat de polder zijn naam
zou dragen De drie concessiona
rissen verkochten aandelen aan Dirk
Lap, de zeeloods Arie Lap (1800-
1850), Biem Lap en Martinus Lange
veld.
De dijk liep in een andere richting dan
die van de voorloper Hoornenburg.
De polder kreeg een oppervlakte van
493 hectaren. Het gebied werd inge
deeld in 22 kavels. Het niveauverschil
lirenc/ffrr den Berger getekende kaart uit 1771 van polder Hoornenburg, de
ïr van de PH-polder.
1784 was Cornelis de Graaf
zsafrendtioenn de polder Dedirec-
w echter met tekort geld over
ig voor een goed beheer. On-
<e ff grote inzet van De Graaf raakte
jfeffWerin verval. Op 11 december
««sloeg het noodlot toe. De polder
I -ffiaeen zware storm onherstel-
techadigd.
Koeien overeind
ezJf top der jaren knaagde de zee
verder aan de lange uitloper
^zuidoostelijk deel van Texel.
'ig ging door tot de huidige dijk
'OZ-poldertje.
iruari 1825 brak de dijk door
binnenste begrenzing van
inburg vormde Het zeewater
tot aan De Koog Het zou
1825 duren eer de dijk werd
Volgens de overlevering
tussen het hoogste punt bij de
Griedijk en het laagste bij de sluis
bedroeg circa twee meter.
Ruw poldervolk
Tegenslag en ondeskundigheid teis
terden de werkzaamheden. Het werk
werd met openbaar aanbesteed,
maar samen met een onderbaas en
voldoende arbeiders zelf uitgevoerd.
Er werden 450 putjongens in dienst
genomen, de meesten uit Sliedrecht.
Ze woonden en leefden in rieten hut
ten. In Den Hoorn sprak men er
schande over het ruwe poldervolk Bij
een storm op 2 en 3 september werd
de zeewering over een lengte van
„achthonderd ellen" weggeslagen.
Kikkerts verzoek aan de Staat om
hulp was tevergeefs.
De tegenslag was voor de investeer
ders reden hun aandelen zo snel
mogelijk van de hand te doen Eén
van de kopers was jonkheer Pieter
Adriaan Reuchlin (1803-1868), die
samen met twee verzekeringsmaat
schappijen waarvan hij directeur was
18 van de 60 aandelen kocht.
Reuchlin was burgemeester van Tiel
en bekleedde daarnaast nog tal van
hoge functies
Alexander
De overige aandelen kocht prins
Alexander (1818-1848) Deze zoon
van kómng Willem II verkeerde in
zwakke gezondheid Om te herstellen
van longtuberculose reisde de prins
met het marinefregat Prins van
Oranje naar Madeira Hij werd bege
leid door zijn jongere broer prins
Hendrik De Zeevaarder. Deze oranje
telg was een bekwaam officier, die in
heel wat kritieke situaties zijn manne
tje stond Hij stond bekend als een
eerlijk en hartelijk mens. Aan boord
bevond zich ook de beroemde zee
loods Arie Cornelisz. Lap, die had
geïnvesteerd in de polder.
Een Edele daad
Het was op die reis, dat prins
Alexander interesse kreeg om in de
PH-polder te investeren. De prins
bood hulp aan mede-initiatiefnemer
Lap, die door zijn investering in de
polder in financiële problemen was
gekomen. Dat laatste althans, wil het
gedicht Een Edele Daad van G L
Toekamp Lammers uit 1883 laten
geloven. Het gaat over de reis naar
Madeira. De zeeloods genoot onder
de prinsen een deskundige reputatie.
Tijdens eén van de reizen vroeg prins
Hendrik aan zijn jonge officieren om
door middel van hun instrumenten te
bepalen wanneer men het vaderland
in zicht zou krijgen. Hij vroeg het
zelfde aan Arie Lap. Toen die een tijd
aangaf die juist bleek te zijn, schijnt
Hendrik te hebben geroepen: „Smijt
die dingen maar overboord, ik geloof
je instrumenten met meer
Leningen
Alexander besloot met alleen de vijf
aandelen (waarde ƒ2 500,-) over te
nemen, maar nam alle resterende 42
waardepapieren Het verblijf op
Madeira heeft de prins overigens met
mogen baten Op 20 februari 1848
overleed Alexander op dertigjarige
leeftijd.
Prins Hendrik erfde de 42 aandelen
met een gezamenlijke waarde van
ƒ17.500,-. Op kosten van de prinsen
mede-eigenaar Reuchlin werd een
tweede poging om de polder in te dij
ken met succes hervat
De inpoldering en verkaveling had de
prins tot dan handen vol geld gekost.
De uitgaven waren in september
1849 opgelopen tot ƒ251.364,87 Hij
moest er leningen voor afsluiten. In
1848 werd de eerste boerderij in de
PH-polder gebouwd. Alexander-
hoeve werd gesticht op kosten van
prins Hendrik en vernoemd naar zijn
vroeg gestorven broer. Boerderij
Capmos Burg, gefinancierd door
Reuchlin, verrees een jaar later
De polder werd regelmatig getroffen
door kleine of grote natuurrampen
een te koude winter, een nat voorjaar,
een droge zomer of een zware storm
die de dijk ondermijnde. Het grootste
probleem was echter de zoute grond.
Hierdoor was de vruchtbaarheid mi
nimaal. Het was dus jarenlang kom
mer gn kwel in de PH-polder. In de
periode tot prins Hendrik in 1879
overleed, was er slechts éen jaar met
een batig saldo. Dat was in 1873
340,71
Fraaie voorspiegelingen
Administrateur voor de prins, notaris
Kikkert, probeerde het verlies zo veel
mogelijk goed te praten Van
Wickevoort-Crommelin, schatkist
bewaarder van de prins, prikte ech
ter door de „fraaie voorspiegelingen"
van Kikkert heen en adviseerde de
prins de eigendommen op Texel zo
Uit „gezonde nieuwsgierigheid" was
Timmerman op het idee gekomen
een jubileumboek te maken. .Ik
kende een hoop verhalen, zonder er
het fijne van te weten Het 150-jarig
bestaan was een goede aanleiding
om die verhalen vast te leggen. Ik
vond dat het moest gebeuren en
voelde dat ik als broodschrijver en
oud-polderbewoner de aangewezen
persoon was."
Met zijn plan stapte Timmerman naar
de feestcommissie en vervolgens
naar zijn werkgever, drukkerij/uitge
verij Langeveld de Rooy. Timmer
man besloot het boek zélf uit te ge
ven, om optimale vrijheid te hebben.
Met sponsorgelden en subsidies
maakte hij de financiering rond. Een
belangrijke besparing vormde de hulp
van LenR-collega en polderbewoon
ster Tryntsje Postma, die in haar vrije
tijd al het zetwerk uitvoerde Het boek
werd gedrukt bij LenR
Voor de presentatie van het boek, dat
in de winkel ƒ39.90 kost, heeft auteur
Will Thijssen een primeur bewaard
Vrijdagavond tijdens de reünie zal hij
onthullen hoe hoeve Capm, waarover
allerlei verhalen in omloop zijn, aan
zijn naam komt.
Frans Hopman
.X-bBBWP.
Aanvulling
Beide auteurs schrokken aanvanke
lijk, maar al gauw bleek dat ze elkaar
prachtig aanvulden. Thijssen dook als
historicus nauwgezet in allerlei ar
chieven en naslagwerken om de ge
schiedenis van de PH-polder zo exact
mogelijk in beeld te brengen Timmer
man daarentegen had meer oog voor
de ontwikkelingen in deze eeuw en
de hedendaagse bewoners. Als jour
nalist pakte hij de onderwerpen op
meer anekdotische wijze aan.
Thijssen „Door eikaars werk te le
zen, werd het geheel beter Van
Dit traaie schilderij van Ad Blok van der Velden siert de omslag van het boek ..Van de Prins geen kwaad Het kleurrlike werkstuk,
een gezicht op de PH-polder, diende vijftig jaar geleden als jubileumgeschenk bij het 100-jarig bestaan
Met hun boek „Van de Prins geen
kwaad" hebben Will Thijssen en
Gerard Timmerman de Prins
Hendrikpolder een prachtig ver
jaardagscadeau gegeven. De twee
schrijvers zijn er in geslaagd he
den en verleden van de polder en
bewoners op boeiende, afwisse
lende en prettig leesbare wijze op
papier te zetten. Het boek wordt
vrijdagavond 23 augustus gepre
senteerd tijdens de reünie en is
vanaf dat moment zowel op het
feest als in de Texelse boekhan
dels te koop.
In het voorjaar van 1995 kwamen
Thijssen (55) en Timmerman (34) bij
toeval aan de weet dat ze onafhan
kelijk van elkaar met een boek over
de Prins Hendrikpolder bezig waren
Timmerman, journalist van de Texel
se Courant en oud-polderbewoner,
kwam tijdens naspeuringen voor zijn
jubileumboek in contact met de
Texelse boerderijdeskundige Elly
Mast omdat hij meer wilde weten over
de geschiedenis van hoeve Capni
„Dan moet je m'n neef hebben, want
die is bezig met een onderzoek over
de PH-polder", tipte zij
Die neef was Wil Thijssen uit Anna
Paulowna, eerst geschiedenisleraar
aan het Johannes College en thans
plaatsvervangend rector en directeur
financiën van het Etty Hillesum Col
lege in Den Helder. Thijssen kwam in
1987 tot de ontdekking dat zijn
betovergrootvader op hoeve Capm
woonde en één van de eerste land
bouwers was in „De Prins" Een his
torisch gegeven dat hem dermate
aansprak, dat hij besloot een boek
aan de poldergeschiedenis te wijden.
Gerard heb ik geleerd om zo leesbaar
mogelijk te schrijven Timmerman
Thijssen wees mij erop alle gege
vens extra goed te verifiëren. Steeds
maar weer nagaan of het wel klopte
wat er werd beweerd
„Feiten moet je nooit voor zoete koek
aannemen", verklaart Thijssen. .Je
moet de bronnen controleren. Zo heb
ik vastgesteld dat de hoofdstukken
over de PH-polder en Hoornenburg in
't Lant van Texsel van Van der Vlis
niet compleet en op onderdelen on
juist zijn
Archieven
Thijssen ploos met alleen de PH-ge-
schiedenis uit. maar haalde ook de
historie van de polder Hoornenburg
boven water Deze voorloper van de
PH-polderwas in 1769 drooggelegd,
maar in 1792 weer ondergelopen.
Thijssen reisde hiervoor meermalen
naar het Rijksarchief in Haarlem.
Daarnaast was hij bijna kind aan huis
in het Koninklijk Huis Archief in Den
Haag, achter paleis Noordeinde
Daar worden ondermeer de briefwis
selingen tussen notaris Kikkert en
prins Hendrik bewaard De historicus
zag er niet tegenop om zelfs voor de
verificatie van één enkel feitje een
dag heen en weer te reizen.
Thijssen heeft een jaar „gebuffeld"
om zijn aandeel rond te krijgen „Ach,
met druk op de ketel komt het tenmin
ste wel af. Het onderzoek heeft er niet
onder geleden, want er is weinig tot
mets blijven liggen.Zelfs kwam hij er
tijdens het onderzoek achter dat hij
Texels bloed in de aderen heeft!
Anekdotes
Timmerman schat dat hij er de afge
lopen anderhalf jaar 750 a 1.000 uren
in heeft gestoken. Als mede-organi
sator van het feest kwamen daar nog
vele uren bij Hij interviewde talrijke
boeren en vissers, dook in het Water
schap-archief en verzamelde allerlei
anekdotes en oude foto's.
„Uit het archief van Jac Schraag heb
ik de veldnamenkaart van de PH-pol
der, die met in zijn boek stond, gekre
gen. Om de ontbrekende veldnamen
in te vullen ben ik alle boeren langs
geweest Dan raak je aan de praat en
komen er allerlei verhalen los Bijna
altijd bleken in de oude foto-albums
wel kiekjes te zitten die voor het boek
bruikbaar waren."
ij
