V-U
(rijgsmacht pronkt op
zolder Gerrit Gerrits
Rel-landschap Donatus
krijgt brede steun
wmmm
Bonte verzameling uniformen
TEXELSE^" COURANT
Bedrijvig heid
ichine voorkomt
gproblemen bij
tende stucadoor
Texelse Big Band
in De Worsteltent
OINSDAG 30 JUNI 1998
eerste
uit handen van Dick Oudendi
ene kant een grenadier, verderop een huzaar en daar
jlornaat de gele rijders. Stuk voor stuk fier in de houding in
■Iteloze pakken, met blinkende knopen en glimmende laar-
Een collectie uniformen van het vaderlandse leger die zelfs
Nederlandse begrippen ongekend is. De meer dan vijftig
Wliek aangeklede militairen van de landmacht, van gene-
5 lol Jan Soldaat, zijn eigendom van verzamelaar Gerrit
nis uit Den Burg. Pronkstuk is een museumopstelling rond
voormalige buurman Jan Bakker, luitenant-kolonel bij de Mi-
Administratie, beter bekend als De Luitenant.
isverzamelt al vanaf 1971 uni-
:(i, toen hij op de rommelmarkt
Sterdam niet voorbij kon gaan
■erijasie en broek van een offi-
lltben er zomaar mee begon-
taarom weet ik met eens Ik heb
sstals hospik bij de huzaren wel
Arm aangehad, maar het deed
ie niets. Ik denk dat het vooral
tuirman Bakker is gekomen,
rder andere administrateur was
tvierde regiment veldartillerie in
Opzijn uniformen na is alles be-
d gebleven." Gerrits kreeg de
mm bruikleen en maakte er in
kapkamer een waar museum
Dit bureau heeft hij bijvoorbeeld
e!e militaire carrière achter zich
esleept, lot 1947 in Den Haag
wat er op ligt is authentiek.
uiilaire loopbaan van Bakker
yiverschillende zwart/wit-foto's.
rzie je hem als majoor in 1940.
aar bij z'n afscheid in 1947, als
aal Berghuis hem de orde van
jeNassau opspeldt."
Landmacht
de uniformen rond Bakker in
teken van de administratieve
i de collectie op zolder biedt
toni overzicht van de verschil-
ttaderlandse krijgsonderdelen
enameling dateert van ergens
rond 1880tot 1940. Gerrits:Voor die
tijd is eigenlijk niets meer te begaan.
Je kan wel eens een jasje of een pet
op de kop tikken, maar compleet krijg
je het nooit. En na die tijd krijg je de
Canadese en Engelse uniformen.
Ook wel interessant, maar dat is een
heel ander verhaal. Ik hou het bij de
vaderlandse landmacht."
Imponeren
De geüniformeerde poppen komen
bijkans tot leven als Gerrits zijn ver
halen begint af te steken. ..Het dra
gen van mooie uniformen werd inge
voerd in de tijd van Napoleon. De
hoge pluimen, veren, paarden
staarten, blinkende helmen en beren
mutsen waren totaal ongeschikt om
oorlog te voeren, maar alleen be
doeld om de tegenstander te impone
ren De opzichtig gekleurde unifor
men zijn prachtig, maar ze vormen
een schietschijf voor de vijand. Na de
boerenoorlogen van 1900 en de Bal
kanoorlogen ontdekte men de nade
len van de pracht en praal en staken
de Europese legers zich voor het
eerst in camouflagepakken. Neder
land stapte in 1912 over op het leger-
grijs. Bepaalde kleuren zijn nog wel
gebleven, bijvoorbeeld de kraag en
de mouwomslagen, in de kleuren die
in de oude uniformen voorkwamen."
„Bijvoorbeeld deze grenadier, die
meer op een sovietgeneraal lijkt dan
op een gewone soldaat, had ook ge
kleurde mouwomslagen en gouden
knopen Deze pet mocht hij eigenlijk
niet op. Er was namelijk een speciale
verordening dat de lagere rangen,
korporaals en soldaten geen
onderofficierspet mochten dragen.
De grenadiers waren echter gelegerd
in Den Haag en liepen maar wat
graag rond in mooi uitgaanstenue.
Zo'n uniform gaf aanzien Het spreek
woord was bijvoorbeeld: geen betere
vrijer dan een gele rijer. Een dame
was vroeger maar wat trots op zo'n
verkering. Vroeger liepen de officie
ren in het openbaar allemaal in uni
form. Tegenwoordig kijkt men er heel
anders tegenaan Je ziet ze er haast
niet meer in."
Toeters en bellen
„Gele rijders waren onze mooiste
soldaten. Officieren in ceremonieel
tenue Die hadden zes paarden mei
een kanon erachter. Voor die tijd kon
den ze zich razendsnel verplaatsen.
Het was overigens met het pak waar
mee ze het veld ingingen. Zo gauw
het oorlog was gingen deze toeters
en bellen er af." „Tijdens de Eerste
Wereldoorlog, toen ons land neutraal
was, maar wel gemobiliseerd, ver
dween al het moois binnen de kort
ste keren van de uniformen. Al het
rood werd grijs, alleen de biezen ble
ven nog over. Gouden knopen wer
den donker. De lange broek werd
vervangen door de beruchte poeties,
de zwachtels die ze van de Engelsen
hadden afgekeken. Alleen de Britten,
die ze gebruikten tegen het onge
dierte in de koloniën, maakten ze van
tricot dat rekte, maar het laken van de
Nederlanders veerde niet Het was
vreselijk onpraktisch en onnodig."
„Decoraties uit de tijd van Napoleon
zijn gebleven, zoals de fourragères,
de snoeren over de schouder. De
oorsprong van deze versierselen
vergt enige uitleg. Fourage betekent
eten. De bereden troepen haalden
hooi voor de paarden, die ze met
touw op een grote bos achter op het
paard bonden. Later kwamen deze
strengen aan het uniform te hangen,
ze kregen kwasten en kleuren ter
decoratie Deze luitenant van de hu
zaren van de cavelarie heeft een
giberne, dat is een tasje voor muni
tie Maar hij heeft helemaal geen ge
weer. En hier zitten de ruimnaalden,
wapend was. Daarvoor hadden de
hoger rangen alleen een sabel, maar
daar kon je niets mee. Deze had een
revolver. En een stormdolk voor het
gevecht in de loopgraven plus het
gasmasker en de helm. Dit toont dus
echt dat Nederland zich aanpaste
aan de oorlogsvoering. Ze waren
vooral gelegerd aan de Brabantse
grens."
Poef
Gerrits scharrelde de collectie bijeen
op beurzen, veilingen, via handelaars
en ruilen met college-verzamelaars.
Deze epauletten van een adjudant
in Den Helder. Eén van m'n allerlaat
ste aanwinsten is een blauwe
huzarenpels De cavalaristen van de
landmacht droegen zo'n dubbel-
gevoerde winterjas tot 1940 Het
hoefde niet, maar als je geld genoeg
had, dan mocht het wel
Welvaart
Het chauvinisme van de militairen
blijkt soms uit details. „De administra
teurs bij de jagers mochten een zilve
ren jachthoorn op de kraag. Deze
administrateur van de luchtvaart
afdeling heeft maar een zilveren pro
peller op z'n uniform gezet. Er staat
Uniformen-verzamelaar Gerrjt Gerrits in de museumopstelling rond buurman Jan De Luitenant Bakker.
voor het doorsteken van het zundgat
van het kanon. Dat is wel leuk, maar
de cavalerie heeft nooit kanonnen
gehad Het is dus van anderen afge
keken."
Stormtroepen
„Het pak van de luitenant van de
stormtroepen tijdens de Eerste We
reldoorlog is een voorbeeld van één
van de eerste officieren die echt be-
van koningin Wilhelmina lagen laatst
op een veiling Nu is dit uniform com
pleet. Dit pak van een eerste luitenant
van de jagers, die het staatshoofd in
1940 beschermde, is bij de vuilnis
gevonden Die lieden hebben hard
gevochten. Het uniform van Foppe
van Heerwaarden, de smid uit de
Molenstraat, zat als vulling in een
poef. Hij was voor 1900 korporaal van
de vestingartillerie op het fort Erfprins
nergens dat zoiets mag."
Aan maten van de uniformen van
vroeger, vooral rond het middel, is te
merken dat de welvaart is toegeno
men. ..Dit uniform van de gele rijders
wordt nu nog gedragen. Rond het
middel krijgen ze de jas niet dicht en
de borst moeten ze vullen met hand
doeken Het is een hele kunst om aan
geschikte poppen te komen. Om een
en ander toch te laten passen, plaats
ik het bovenlichaam van een jongens
pop van 18 jaar op de benen van een
volwassene en andersom Dan kan ik
er weer twee in het pak steken."
Infanterist
Uiterst gewild onder verzamelaars is
het Nederlandse mfanterie-uniform
van grove stof. ,,Heel moeilijk aan te
komen. De soldatenpakken zijn in
1940 in beslag genomen door de
Duitsers. Ze gingen naar concentra
tiekampen en naar de Ostlegionen.
Dan ging de staande kraag eraf en
kwam er een liggende voor in de
plaats De knopen met de Neder
landse leeuw werden grijze
Wehrmachtknopen. Het is dus moge
lijk dat er nog Georgiërs in oude Ne
derlandse infanterie-uniformen heb
ben gelopen Aan deze jasjes is niet
meer te komen Ze zijn duizenden
guldens waard. Het is oppassen,
want er zijn volop vervalsingen in
omloop."
Soms zit het tegen. „Ik ben al tien jaar
op zoek naar een zeldzame broek
van een hospitaal-geëmployeerde uit
1913, waarvan ik de jas en pet wél
heb. Zondag lag ie op een beurs. Al
leen, ik was er niet. Zo'n hobby heeft
z'n grenzen aan tijd en ook aan
ruimte."
Smetteloos
Tot voor kort was de waardevolle
collectie wat stiefmoederlijk onderge
bracht op de zolder aan De Zes.
Dankzij een ingrijpende verbouwing
en de bouw van een grote dakkapel,
kregen de manschappen de ruimte
Het resultaat mag er zijn. Het kleur
rijke regiment oogt smetteloos. De
soldaten staan opgesteld in een de
cor van rood/wit/blauw. Op een pro-
iFoKGe'a'HT^msrmitni minente plek staat dé soldaat van
1940. „Want per slot van rekening
moest die jongen het helemaal alleen
opknappen
Gerrits beschouwt zijn verzameling
niet als een museum dat openbaar
toegankelijk is. Wie nieuwsgierig is
kan, op afspraakwel een rondleiding
krijgen. Dat kost niets. Het enige dat
Gerrits vraagt is een handtekening in
het gastenboek.
varingen positief. Hij heeft de ma
chine al ingezet bij o.a. de Gollards en
Rab, waar liefst 1100 m2 wand moest
worden bestreken. 'We kunnen nu
grotere klussen binnen een bepaald
tijdsbestek afwerken, concludeert
Oudendag
Zijn zoon Raymond behaalde in juni
het ondernemersdiploma van het
LIOS (Landelijk Instituut Opleiding
Stucadoors). Hij mag nu voor zichzelf
beginnen, maar dat is hij (voorlopig)
niet van plan Het stucadoorsbedrijf is
een zaak van de familie: ook moeder
Ida werkt volop mee Zij doet met al
leen de administratie, maar hanteert
als het zo uitkomt ook de spuit Ove
rigens betreurt Dick Oudendag het
dat er op Texel niet meer jonge
stucadoors zijn. 'Wij zijn een leer
bedrijf, ik zou graag jongeren willen
opleiden.'
Door verandering van de Mede
dingingswet is stucadoor tegenwoor
dig een vrij beroep Vestigingspa
pieren zijn niet meer nodig Om
klanten toch enige zekerheid te ge
ven, heeft de organisatie van erkende
stucadoors- en afbouwbedrijven een
garantiecertificaat in het leven geroe
pen. Aangesloten bedrijven geven dit
aan de klant na afronding van de op
dracht De stucadoor garandeert dat
het stucwerk voldoende gehecht blijft
en is uitgevoerd volgens de regels en
met geschikte materialen. Als binnen
sdoorsbedrijf Oudendag gaat
in lijd mee. Onlangs kon aan
Texelse klant het eerste
'liecertificaat worden uitge-
'e behaalde de nog maar 23-
i Raymond Oudendag zijn
inemersdiploma. Samen met
"ïder Dick zette hij nóg een
vooruit: ze schaften een ma-
san, waarmee de gipsmortel
Msch op de wand wordt
ïht.Zo wordt het werk fysiek
bf zwaar. Ook kunnen ze nu
'topdrachten aannemen.
ichine kostte me zestien rug
baar bespaart ook twee rug-
sgt Dick Oudendag veelbete-
4 Oftewel een forse
rang, maar gunstig voor de
dheid van beide stucadoors
;l bet een verbetering van de
'somstandigheden betreft, ont-
alTexelse bedrijf een subsidie
fader van de Arbo-wet
wven nu niet meer telkens op
bapje te balanceren met een
Wsmortel. Bovendien werkt dit
beller, terwijl de kwaliteit gelijk
aldus Oudendag
b'kort moesten de stucadoors
aspoeder zelf met water mixen
substantie (mortel) handmatig
"anden aanbrengen. Een tijd-
jen zwaar karwei, dat door de
6 machine uit handen wordt
"en Zakken gips worden nu in
Whler gestori, waarna het poe-
"Ikmatig omlaag trilt. Nadat het
bl water heeft vermengd, wordt
a ee" slang gelijkmatig op de
gaspoten Ook kunnen er vloei-
■i mee worden aangebracht,
stvrij stalen apparaat is ont-
door een oud-stucadoor uit
lar
1,3 Oudendag zijn de eerste er-
xdOudendag doet poeder in de trechter van de machine, terwijl zijn vader Dick de
9 Op de muur spuit. (Foto Frans Hopman)
Belangrijkste doel is het water in
het gebied beter vast te houden,
waardoor de groeiomstandig-
heden voor de agrarische gewas
sen worden verbeterd. Tegelijker
tijd wordt aan natuurontwikkeling
gedaan, omdat de aan te leggen
flauw hellende oevers van de
waterpartijen bestaansmogelijk
heid bieden voor tal van wilde
planten.
Hoewel het om particulier terrein
gaat, zullen belangstellenden in de
toekomst welkom zijn in het nieuwe
landschap. Er wordt voor hen een
speciaal pad aangelegd. Ook is het
de bedoeling informatie te geven
over het rel-gebied door middel van
vijf laar gebreken optreden, zullen die
kosteloos worden verholpen (tenzij
wordt aangetoond dat het gebrek
geen verband houdt met het werk)
Dick Oudendag reikte in juni zijn eer
ste garantiecertificaat uit Dat ge
beurde bij de familie P. Rood in 't
Horntje, waar de woonkamer en keu
ken van nieuw witpleisterwerk zijn
voorzien.
Het waterschap heeft medewerking
toegezegd. Het project past ook in
het Provinciaal Waterhuishoudings
plan Bij de aanleg zal daarom waar
schijnlijk gebruik gemaakt kunnen
worden van provinciegeld. De ge
meente ziet het ook zitten. Wethou
der Peter Bakker heeft het contact
tussen initiatiefnemers en de provin
cie tot stand gebracht Ook heeft hij
professor Han Brezet van de TH
Delft benaderd om de grondwater
metingen die aan het definitieve plan
vooraf moeten gaan in handen te
geven van een groep studenten
Begrensd
Veel boeren moeten nog wennen
aan het idee dat een waterschap
met alleen bezig is met het droog-
houden van het land maar zich ook
inspant voor natuurwaarden door te
zorgen dat het niet tè droog wordt.
Ongerust hoeven zij over de ontwik
kelingen op Donatus met te zijn,
want het project wordt zodanig op
gezet dat de „vernatting binnen de
grenzen van Donatus blijft
Op Texel worden steeds meer pro
jecten uitgevoerd waarbij ..natuur
lijke" waterafvoeren werden ge-
creeerd. Het begon bij de Pontweg
ten zuiden van Bosch en Zee. Later
kwam er een daarmee in verbinding
staande duinrel bij Die werd aange
legd op het terrein van het Maarten
huis tussen Ruyslaan en Bosrand-
weg Staatsbosbeheer voerde
inmiddels in De Dennen het
Tureluurproject uit en gaat nog deze
zomer volgens een vergelijkbaar re
cept verder bij het Alloo aan de
Ruyslaan Direct daarop volgt het
project Ploegelanden. waarover het
overleg met de omwonenden nog
gaande is. Er zal een keus uit di
verse varianten worden gemaakt.
Het meest ingrijpend is het plan om
alle sloten in het gebied te dempen
en te vervangen door één duinrel.
Mogelijk zal ook het terrein tussen
Pelikaanweg en Maartenhuis nog bij
deze natuurbouw worden betrok
ken. Door het koppelen van deze
gebieden ontstaan één lange duin
rel. die volgens Staatsbosbeheer
uniek is in Nederland.
Nog meer
Het Donatus-project staat daar los
van, al zijn de doelstellingen onge
veer hetzelfde. Dat geldt ook voor de
stuwwalrel die waarschijnlijk bij de
Pontweg ter hoogte van Den Burg
komt Hier bevindt zich water van
hoge kwaliteit, afkomstig uit de heu
vel (een zg. stuwwal uit de ijstijd) ter
plaatse
Daar blijft het niet bij want er zijn tal
van waterrijke situaties op Texel die
voor verbetering en verfraaiing in
aanmerking komen. De wijze
waarop de sloot bij de Ferrever aan
de Emmalaan is vergraven tot een
soort beek met leuk begroeide
oevers heeft de geest van menige
bestuurder rijp gemaakt voor meer
van dergelijke ingrepen Wethouder
Bakker zou graag zien dat er wat
gebeurt met de grote vijver bij de
Elemert en de slootjes er omheen.
Het conceptplan voor Donatus is
ontworpen door het adviesbureau
SteenGoed van Ir Jan Steenis uit
Schagen, medewerker van het
waterschap Hollands Kroon Hier
gaat het om het beter benutten van
het water dat afkomstig is uit de bij
Den Hoorn liggende keileemrug.
Thans wordt dit water in de natte tijd
van het jaar grotendeels afgevoerd
naar de tochtsloot en wordt uiteinde
lijk via de gemalen in zee uitgesla
gen. terwijl er 's zomers een tekort
is. Door buffervoorzieningen, stu
wen en gedoseerde afvoer moet dit
veranderen, wat onder andere zal
blijken uit een meer stabiele grond
waterstand.
De Texelse Big Band verzorgt zon
dag vanaf 15.00 uur een optreden in
restaurant De Worsteltent in De
Dennen Bij mooi weer wordt buiten
gemusiceerd De toegang is gratis
Een paar honderd meter ten oosten van Sint Donatus. ligt tussen de Hoornderweg en de schapenboet een laag stuk land. het restant
van een dijkdoorbraak Deze „dobbe" zal worden uitgegraven en In combinatie met een stuk moeras een rol spelen bij de
waterbuffering. In de boet komt een expositie met uitleg over de stuwwalrel.
Het ziet ernaar uit dat in de loop van volgend jaar kan wor
den begonnen met de aanleg van een stuwwalrel op de
landerijen van hoeve Sint Donatus bij Den Hoorn. Be
staande sloten worden vergraven, gedempte kolken wor
den weer opengemaakt, een voormalige dijkdoorbraak
wordt geschikt gemaakt als waterbuffer en de afvoer van
water op de bestaande tocht van het waterschap wordt
regelbaar.
een eenvoudige tentoonstelling in
een schapenboet aan de Hoornder
weg. Die informatie is zelfs essen
tieel want het gaat hier om een
pilot-project" dat als voorbeeld en
ervaringsmodel zal dienen voor
soortgelijke ontwikkelingen elders
op Texel
uit de stuwwal afkomstige water loopt nu nog via rechte sloten (voorgrond) ongehinderd in de brede tocht. Straks komt hier een
ecostuwdie er in combinatie met buffermogeli/kheden voor zorgt dat dit water wordt opgespaard voor droge perioden
(Foto's Harry de Graaf)
