Friese zeerovers baanden de weg voor Den Hoorn De Jager en Kikkert spitten in historie ■TEXELSE^" COURANT1 Pré-historische hamer in bollenland Programma NK wielrennen: 'Conclusies werden flink aangevochten' Wielrennen Loodsen bevolkten verwoest kustdorp DINSDAG 25 AUGUSTUS 1998 dat er een nieuwe ster aan de hemel stondDaar heb je er weer één, dacht ik. Ik antwoordde wat kribbig, want ik was geloof ik net bezig een artikel te schrijven. Geeft u maar even de coördinaten, zei ik om er af te zijn. Die gaf hij prompt, dus hij wist er wel iets van. Nadat ik nog wat vragen had gesteld, werd die man boos: Waarom gaat u nu niet even kijken7 Bleek het toch echt waar te zijn. Er stond een heel heldere ster. die ik nooit eerder had gezien. Ik heb direct een fax naar Amerika gestuurd, maar daar hadden ze hem ook net ontdekt. Dat kan dus ook gebeuren Duinvalleien Het boek, dat is gericht op een breed publiek, vat bekende zaken samen, maar is voor een belangrijk deel ook gebaseerd op eigen onderzoek. Zo stond allerminst vast wanneer het Marsdiep doorbrak. Door aanwijzin gen te combineren, zijn Kikkert en De Jager tot de conclusie gekomen dat dit rond 1170 moet zijn gebeurd. Een belangrijk argument voor dit jaartal vormen de oude duinvalleien van Texels zuidpunt. 'Inde loop der eeu wen zijn regelmatig zandplaten aan Texel vastgegroeid. Onrust was de laatste in 1910. Straks, in het begin van de volgende eeuw, is de Ra zende Bol de volgende De geulen die deze platen van Texel scheidden, zijn nu duinvalleien. Zie bijvoorbeeld het Nattevlak en De Geul.' Het eerste dorp 'Van de laatste vergroeiingen is be kend wanneer ze tot stand zijn geko men. Toen we die eens nader bestu deerden, bleek dat daar steeds een bepaalde periode voor stond, van gemiddeld honderdvijftig jaar. Je kunt er vanuit gaan dat dat altijd zo is ge weest. Zo kun je dus uitrekenen wan neer de oudste duinvalleien nog zee waren en wanneer het Marsdiep moet zijn ontstaan. Toen we enkele jaren geleden met 1170 op de prop pen kwamen, werd dat jaartal stevig aangevochten, ook door de ROB Maar nu wordt onze vondst algemeen geaccepteerd. Dat is toch wel erg leuk.' Een extra argument voor hun theorie vonden De Jager en Kikkert in een enorm aantal vondsten op 't Hogetje, op de hoek Lagewegje-Rommelpot 'Het gaat om ongeveer duizend scherven, van aardewerk dat in over grote meerderheid te dateren is als twaalfde en dertiende eeuws kogel- potaardewerk. Het is met onlogisch te veronderstellen dat op die plek, op de westhelling van de Hoornder hoogte. het eerste dorp is ontstaan, het Cli/f. Dat moet langs een kreek van het Marsdiep zijn geweest. Aan het Mars diep zelf hebben de mensen waar schijnlijk niet gewoond Dat was te onveilig.' Den Horn Uit dezelfde periode dateert de Westerweg, van oorsprong een dijkje, dat door de bewoners van het Clijf werd aangelegd als verbinding met het al bestaande dorp De Westen. 'Je moet bedenken dat grote gebieden rond het huidige Den Hoorn toen zee waren. De polders ten zuiden van het dorp bestonden nog niet Diek werd aangelegd om land te winnen Dat was toen een soort dam in zee, zo als nu de dam bij De Cocksdorp.' Enige tijd lag de Hoornder hoogte aan zee. Maar rond 1290, een tijd van grote duinvorming (het Loodsmans duin ontstond in die tijd), werd het 'oude' Marsdiep aan de westkant af gesloten van de zee en bleef van de geul niet meer over dan een ondiepe baai, de Naai of denAndel. Het Mars diep verlegde zich in zuidelijker rich ting. Veel bewoners van het Clijf ver trokken en gingen op de landtong aan de andere kant van de baai wonen, direct aan het 'nieuwe' Marsdiep. Op die manier ontstond het kustdorpje Den Horn. 'Dat was met zo'n gehucht als je nu wel eens geneigd bent te veronder stellen Het lag heel strategisch, aan de ingang van de Zuiderzee. Er moe ten veel loodsen hebben gewoond. En er werd ongetwijfeld handel ge dreven Het is gevaarlijk om een schatting te maken, maar het zou ons niet verbazen als er zo'n vierhonderd mensen hebben gewoond.' Zeerovers Het dorp heeft maar ongeveer een eeuw bestaan. Waarschijnlijk in 1398, tijdens een oorlog tussen Holland en Friesland, landden er Likedelers. 'Een soort zeerovers, die een vrijbrief van de Friezen hadden om Hollandse doelen aan te vallen. Hun naam had den ze te danken aan het gebruik om hun buit gelijkelijk - geliek - onder de manschappen te verdelen.' De Friese 'marine' roofde Den Horn leeg en stak de huizen in brand. De bewoners sloegen op de vlucht en herbouwden hun stulpjes op de 'oude' Hoornder hoogte. 'We herden ken nu wel zeshonderd jaar Den Hoorn, maar dat is feitelijk met juist. Want op het Clijf lag nog steeds een klein dorpje, waar de mensen voorna melijk van de landbouw leefden. Maar ze zullen niet met veel geweest zijn. De vluchtelingen uit Den Hom waren in ieder geval invloedrijk genoeg om de naam van hun dorp mee te nemen en aan het al bestaande dorp te ge ven, dat in feite helemaal geen hoorn - of landtong - was. Dat was dan ook niet zomaar wat. Als het huidige Den Hoorn nog eens vergaat en de bewo- WESTEN HEMMER BOR CAMER SOUTEN ANDEEL HORN Een schetsmatige weergave van de toestand In het zuiden van Texel omstreeks 1350. Den Horn was een bloeiend kustplaatsje. gelegen op een landtong ('hoornj Van het Ctijt werd alleen de westkant bewoond. De bewoners hadden een verbindlngsdijk met het dorp De Westen opgeworpende huidige Westerweg. Ten oosten van het Ctijt lag eveneens al een dijkje (nu Dlekj. Aan de westkust van het eiland tag Bor Camer (vlg. Bollekamer), een dorpje dat rond 1600 zou worden verlaten. Den Souten Andeel was sinds ongeveer 1290 - toen de geul in het westen verzandde - een getijdegebied, vergelijkbaar met de huidige Mokbaal De Hemmer was nog een kweldergebled. In de driehoek tussen het Clijf. De Westen en de duinen lag een onontgonnen poldertje. ners naar Den Burg vluchten, zal dat verricht, maar dat gebeurde met heel tenminste niet zomaar Den Hoorn gaan heten.' Hostiekelk Het boek van Kikkert en De Jager eindigt bij de stichting van Den Hoorn 'Wat daarna is gebeurd, is door an deren al goed opgetekend. Het had weinig zin dat nog eens over te doen De schrijvers hebben zich echter niet al te strikt aan hun eigen uitgangspunt gehouden Zo valt te lezen hoe het dorp De Westen rond 1500 onder het duinzand verdween. En van na het ontstaan van het Den Hoorn is ook de scherf die Kikkert eens vond in de buurt van zijn eigen huis. De Mienl. Een buitenkansje voor de kenner van oud aardewerk, die net als vaker be schikbare kennis en eigen onderzoek op vaardige wijze combineerde. 'Het is waarschijnlijk een scherf van een hostiekelk. Ik vond dat ding tus sen een enorme hoop puin, waarvan de oudste spullen uit 1580 waren en de jongste van rond 1820. Ik kwam erachter dat het afval afkomstig was van een stuk land naast het Hoorn der kerkje. Nog tot 1820 stonden rond de kerk huisjes. Wegens grote ar moede zijn die in die tijd afgebroken. De huurder van het land - Cornells Duinker, een voorvader van moeders zijde - moest van dat puin af en liet het naar een ander stuk land van hem brengen, waar ik het later dus vond. Het is niet onlogisch aan te nemen dat die hostiekelk bij de bestorming in 1571 door de Watergeuzen is kapot geslagen en toen de kerk later werd schoongemaakt tussen het andere puin is beland.' Oud hoefijzer Ronduit fascinerend zijn enkele vond sten van veel ouder datum, die dui delijk maken dat al ver voor het ont staan van het dorp mensen op het zuidelijk deel van Texel woonden In 1964 vond Willem Kikkert een Gallo- Romeins hoefijzer uit circa 200, waar schijnlijk van het paard van een Friese herder. 'Het heeft jaren bij mij diepgaand Hier en daar zijn grondboringen verricht, maar het grootste deel van het eiland hebben de onderzoekers niet meer dan door gewandeld. Die terp kwam nu pas! aan het licht, omdat het sinds men senheugenis grasland was geweest. Op oude kaarten hebben we gezien dat de grond zo'n 1.60 meter boven NAP lag. In de nabije omgeving moe ten nog andere hoge plaatsen zijn geweest. Als je daar gaat ploegen, loop je kans nog veel meer te vinden Uniek Geregeld krijgen De Jager en Kikkert het commentaar dat hun onderzoek eigenlijk vooral belangwekkend is voor Hoornders. 'Onterecht', vinden ze 'Zuidelijk Texel is een uniek stukje Nederland. Dit is niet alleen interes sant voor Hoornders, net zomin als de geschiedenis van de hunnebedden alleen leuk is voor Drenten Er zijn maar drie klifs in Nederland met als achterland een stuwwal, of op z'n Texels geest Behalve Den Hoorn zijn dat het Rode Klif in Gaasterland en Ooster- en Westerklief op Wieringen. En een gebied waarin zandbanken worden gevormd die later weer ver groeien met de kust. dat is helemaal uniek. Dat zeggen we echt met om ons eigen dorp te verheerlijken Het stemt wel eens melancholiek dat het hen waarschijnlijk niet gegeven zal zijn de hele historie van Den Hoorn en omgeving te ontrafelen De Jager: 'Daan Welboren vroeg ons vier jaar geleden al of we een boek wilden schrijven. Ik ben bij dat we dat toen niet hebben gedaan. Dan hadden we een hoop gegevens niet gehad. Als we nog twee jaar hadden gewacht, zouden we wéér heel nieuwe dingen hebben gevonden Het werk gaat steeds maar door Dat is het lot van de geschiedschrijver Er wordt nu wel eens meewarig gedaan over Van der Vlis, omdat er fouten zouden staan in zijn 'f Lant van Texsel. Maar laat hij maar eens opstaan, de Texelaar die doet wat Van der Vlis allemaal heeft gedaan.' Historisch spel Het boek van De Jager en Kikkert wordt vrijdagavond 11 september of ficieel gepresenteerd, nadat in het Een scherf van een hostiekelk - met een afbeelding van de 'Deugd' mogelijk in 1571 kapotgeslagen door de Watergeuzen. op zolder gelegen. Ik heb het nooit weggegooid, omdat ik wel zag dat het geen modern hoefijzer was Pas kort geleden heb ik er navraag naar ge daan. Het is het enige hoefijzer uit die tijd dat in het noordwesten van Neder land is gevonden. Voor zover bekend, natuurlijk, want misschien zijn er wel mensen die er nietsvermoedend één aan de muur hebben hangen.' Vuisthamer Twee jaar geleden vervoegde De Jagers kleinzoon Frank Groeskamp zich bij zijn opa, omdat hij tijdens het rooien van bollen op land van Axel Lap onder De Dennen een opmerke lijk stuk steen had gevonden. 'Het lag zo lekker in zijn hand, zijn rechter hand. Bijzonder was ook dat de grond van de plek waar hij het vond veel donker was dan de zandgrond in de buurt. Willem is er gaan kijken en vond er duizenden scherven, uit aller lei tijden.' Het vervolg was sensationeel De steen bleek een primitieve vuist hamer te zijn, van zo'n drieduizend laar oud En de grond was zo donker omdat het om een terp ging, van zo'n tachtig meter in doorsnee, die tijdens de ruilverkaveling was afgegraven 'Op die terp hebben duizenden jaren lang mensen gewoond. Onbekende geschiedenis, tot nu toe. Dat is niet zo vreemd, want de ROB heeft in de |a- ren zestig wel onderzoek op Texel Hoornder kerkje een herdenkings-" dienst rond zeshonderd jaar Den Hoorn is gehouden. In het dorpshuis kunnen kopers hun exemplaar laten signeren door de schrijvers. De vol gende dag wordt op de plaats waar tegenwoordig op 30 april de meierblis wordt ontstoken - en waar vroeger Den Horn lag - een historisch spel opgevoerd door leden van toneel vereniging De Vriendenkring, dat gaat over de verwoesting van het oude dorp. De schrijvers zijn er nauw bij betrok ken Kikkert omdat hij als oude toneelrot de scènes schreef en de regie voert. En De Jager? Ik maak mijn debuut als toneelspeler. Ze zochten nog iemand die de baljuw kon spelen. Een nogal onaange name, autoritaire persoon. Dat leek me wel wat Het boek van Kees de Jager en Willem Kikkert heet voluit Van het Clijf tot Den Hoorn: De geschiede nis van het zuiden van Texel, van de oudste tijden tot de verwoesting van Den Horn en het ontstaan van Den Hoorn. Het telt 184 bladzijden, wordt uitgegeven door Nauta Boek en kost bij voorintekening (tot 1 september) bij één van de Texelse boekwinkels ƒ45,-. Na verschijning kost het boek ƒ59,50. VERVOLG PAGINA 1 Zaterdag 29 augustus: tijdrit 40 km Start en finish: jachthaven Oudeschild Keerpunt: paal 33 (Vlieland-boulevard) Vertrek 1e deelnemer 13 00 uur Aankomst laatste deelnemer: ca. 16.00 uur Zondag 30 augustus: wegwedstrijden Start en finish: Schansweg (bij Panorama) Heren 50 t/m 59: start 10.00 u finish 11.32 u Heren 60+ start 10.03 u finish 11.14 u Heren 16 t/m 22: start 11.45 u finish 13.13 u Dames: start 11.48 u finish 12.59 u Heren 40 t/m 49: start 13.25 u finish 15.04 u Heren 23 t/m 39: start 15.15 u finish 17.34 u is, het is eigenlijk wel zo leuk als je kunt vertellen hoe het wél is.' Kikkert begon zich in te lezen en was in 1989 zover dat hij voor de Histori sche Vereniging een 'verantwoord verhaal' voor het themanummer over Den Hoorn kon schrijven. Ongeveer tegelijkertijd kwam oud-Texelaar Kees de Jager in beeld, die niet zo lang daan/oor als hoogleraar sterren kunde aan de Rijksuniversiteit Utrecht met emeritaat was gegaan 'Ik heb altijd interesse gehad voor de ge schiedenis van dit gebied Ik ben dan wel opgegroeid in Den Burg, mijn ouders waren Hoornders en mijn vrouw en ik kamperen al zo'n veertig jaar op Loodsmansduin. Het mooie vind ik dat je de geschiedenis kunt teruglezen in het landschap. Hier is een dijkje, daar loopt een oude kreek.' Toen zijn dochter Els als redacteur van dorpsblad De Hoornder vroeg of De Jager af en toe eens over de ge schiedenis van het dorp zou willen schrijven, aarzelde hij echter. 'Vier of vijf keer, dan houdt het wel op, dacht ik. Zó veel wist ik er nu ook niet van.' Hij vroeg advies aan de Historische Vereniging en werd in contact ge bracht met Willem Kikkert 'Nu heb ben we zo'n zeventig tot tachtig afle veringen geschreven. En het einde is voorlopig nog met in zicht.' Geheim nummer De samenwerking verliep uitstekend, met een logische rolverdeling. Kikkert is als ingezetene de man die het grootste deel van het veldwerk voor zijn rekening neemt, voor De Jager gaan als bekend geleerde de deuren van de deskundigen gemakkelijk en snel open. Dat bleek al in de begin periode van hun gezamenlijk onder zoek. Toen Kikkert de hulp wilde in roepen van een bepaalde hoogleraar, kreeg hij constant nul op het rekest. 'Via zijn uitgever lukte met. En als ik zijn secretaresse aan de telefoon kreeg, was hij er nooit. Hem thuis bellen kon zomaar met en dan had hij óók nog een geheim nummer Toen Kees mijn brief verstuurde, had hij binnen een week antwoord', vertelt Kikkert geamuseerd. De Jager: 'Het zou met zo mogen zijn, maar ik kan me er wel iets bij voor stellen. Ik werd ook regelmatig bena derd met de meest vreemde vragen. Dan wens je wel eens met rust gela ten te worden.' Nieuwe ster Hij schiet in de lach: 'Ik werd eens gebeld door een man die beweerde Talenten fl team van 't Pruttelhuus is *fia van der Vis kandidaat voor taille. Een jaar geleden was hetzelfde parcours de snelste s bij het open Noordhollands Menschap. Ook op zondag be- 2II lot de favorieten in de ®oers Tot dusver hebben zich s#i|f rensters ingeschreven, ::»ie Kim Kooger uit Den Burg 'fempioene van 1994, Monique Stralen uit Hippolytushoef. Huiven hoeven niet moederziel "rondjes te draaien, want ook de M6tfm 22 jaar bevinden zich op parcours Deze klasse is even- s"ogvri| dun bezet, maar afge- weekend kwamen er weer "aanmeldingen bij. De Texelse -"Robert Jan Appel, Jan Dan- Ricardo de Graaf (allen Fiets "alploeg) en Roel Bakker (Rab- «|n zeker niet kansloos. Mie-team heeft met Jan Zijm, ■"Appel, Jacco Vinke en Jan ■evengoed nog een sterk kwar- 2] krijgen concurrentie van o a. "Jachthuis, waarbij de tweeling f" Robert Bakker samen met uier Richard een supertrio vor- ■De andere teams zijn PTT Post, Fietsende Vissers TX 1, Ho- Wenbos, Langeveld de Rooy, "elhuus en Rab Betoncentrale. vtstgenoemd team klimt direc- Jan Jacob Rab weer op het le zadel om zijn persoonlijk re en vorig jaar te verpulveren. Keihebber Rab speelt achter de ""en een belangrijke rol bij het hient. Eén van zijn leveran- HBI Deuren en Kozijnen, fun- ''Is hoofdsponsor van deze NK "IWielercomité Texel. land de overkantse elite te weerstaan. Van 60-plusser Dik Haker mogen geen wonderen worden verwacht en ook Jan Zijm en Theo Boom krijgen het zwaar in de sterke categorie 40- 49. Alleen Jordy Vinke moet in staat wor den geacht om bij de heren 23-39 met succes een gooi naar het rood-wit- blauw te doen De kopman van de Bauknecht-Bouwcenter Rab formatie zal in de wedstrijd vermoedelijk alleen van ploeggenoot Marten Visser enige steun kunnen krijgen. De andere Texelse renners gaan waarschijnlijk ten onder in het geweld, tenzij ze deze dag boven zichzelf uitstijgen. Rugnummers Het thuispubliek kan daarbij een handje helpen. De Texelse rijders hopen uiteraard op veel supporters langs de kant. Als de Hogeberg in een Texelse Alpe d'Huez verandert, zou hen dat een geweldige moraal geven. De wedstrijden zijn zondag gratis te bezoeken. Parkeren kan op een wei land van J J Zijm aan de Leemkuil (niet bereikbaar via de Schansweg) Wie de wedstrijden goed wil volgen, kan het beste een programmaboekje (met rugnummers van deelnemers) kopen Deze zijn voor een rijksdaal der aan het parcours verkrijgbaar Kluif Texelaars zullen zondag '"kluif krijgen om op eigen ei- Het wielerpeloton, gevolgd door wedstrijdleider en jury, snelt de Schansweg af. Een beeld dat zondag vele malen te zien zal zijn. De toeschouwer links is oud-notaris Boswijk, die nu als lid van het wielercomité bij de organisatie is betrokken. (Fotoarchief Texoiso courant) nHoorn en de zee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, jwenlang was een groot deel van de bewoners direct afhan- ijkvan het water, was het niet van de scheepvaart dan wel pie visserij. De vroegste voorloper van het huidige dorp werd jroin aan een baai van het Marsdiep gebouwd. Toen die jilslibde, verlieten de bewoners hun huizen om die aan de iiegde' zeearm te herbouwen. 'Dat is de rode draad in ons tf,stellen Cornelis (Kees) de Jager en Willem J. Kikkert, wier M Clijf tot Den Hoorn over twee weken in de boekhandel 'Als de kust zich verlegt, dan vertrekken de mensen.' ^en denkt de geschiedenis van ton wel in grote lijnen te ken- Generaties vissers, jutters en El loodsen dankten hun brood stee De gerestaureerde huis de Herenstraat, het hoge duin tWilteweg en de naam van de «jen twee restaurants herin- ■og aan die bloeitijd. ;'SS0 vertrok de laatste loods uit ie, nadat de Rede van Texel rit kort daarvoor gegraven Sollands Kanaal aan betekenis sloren. Noodgedwongen leg- Hoornders zich daarna toe op lapenhouderij en later ook op embollenteelt. Pas sinds en- tanma geleden de aantrek- Bracht van het strand bij paal 9 nte groeien (lees het toerisme m); kan met enig recht worden «rd dat Den Hoorn wéér leeft fszee mensen die deze geschiedenis en buitenstaander vertellen, si- li het ontstaan van de band tus- Den Hoorn en de zee in de ze- endeeeuw. Begrijpelijk, want in Giuden Eeuw' zag het voor de Texelse kust soms zwart van de VOC-schepen die op gunstige om standigheden lagen te wachten voor hun reis naar Indie. Menig Hoornder zal zich inderdaad verhuurd hebben als loods, om zijn klanten langs de ge vaarlijke (Haaks)gronden te leiden, 'Maar Den Hoorn is al veel langer een loodsendorp', beweren De Jager en Kikkert. 'Al vanaf het ontstaan in 1398. En daarvóór woonden al lood sen in Den Horn, het verwoeste kust dorp dat we nu Ouwe Hoorn noe men.' College Een interview kun je het onderhoud met de auteurs eigenlijk niet noemen. Eerder een college, waarin De Jager (77) en Kikkert (63) beurtelings het woord nemen, moeilijke redenerin gen verduidelijken en zonodig op el kaar terugvallen. 'Het klikte meteen tussen ons', zeggen ze er zelf over. 'We vullen elkaar aan. En we hebben maar weinig woorden nodig om el kaar te begrijpen Los van elkaar begonnen ze ooit hun onderzoek, ieder vanuit zijn eigen achtergrond. 'Mijn grootvader Japie van Nan, was de eerste amateur-ar cheoloog op het eiland', vertelt Kikkert 'Op aanwijzing van prof. dr. A.E van Giffen, hoofd van de ROB (de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek), heeft hij in de ja ren dertig een terp afgegraven langs de Westerweg, in de buurt van Elizabeth Hoeve Daar zijn toen alle maal scherven gevonden uit de pe riode tussen het begin van de jaartel ling en het jaar 900. Dat trok veel aandacht en viel bovendien samen met het begin van het Texels Mu seum. Een deel van de scherven werd toegevoegd aan de collectie opgezette vogels van meester Kraai. Van jongsaf heb ik daar veel van ge hoord. Mijn vader had eigenlijk de zelfde inslag. Hij was met daadwer kelijk actief als archeoloog, maar wat hij vond, bewaarde hij wel. De liefde voor de geschiedenis, en met name voor keramiek, is me met de paple pel ingegeven.' Scheepvaartmuseum Begin jaren tachtig werd in het toen malige Scheepvaartmuseum een ten toonstelling ingericht met de naam 'Den Hoorn, 1000 jaar aan het Mars diep'. 'Een leuke tentoonstelling, maar die jaartallen waren een slag in de lucht. Ik heb dat toen niet tegen de mensen van het museum uitgespro ken Je kunt wel zeggen hoe het met swnwerking tussen Willem Kikkert (links) en Kees de Jager verliep uitstekend. (Folo Joop Rommets)

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 1998 | | pagina 5