Texel wil archeologische
vondsten VOC terug
Hans Eelman wil
opgravingen wad
zelf ter hand nemen
Als eerste varend het PEN-bassin in
TöWBN-DORlE, DOT 1*1
WRRR OOK, HET IM
KOOPZON DRG>
15.000 voorwerpen nu in depot Lelystad
TEXELSE J
COURANT
car moon
Modern times
Bedrij vig heicl
'Bevoegdheid naar gemeente'
Museumrapport
Koopzondag
Marieke van Eist
neemt afscheid
van Burgwal 37
Groen
Zwart
Groeibriljant of Texelse variant?
VRIJDAG 22 DECEMBER 2000
listorische voorwerpen, met
lame uit de tijd van de Verenigde
lost-lndische Compagnie (VOC),
lie uit de Waddenzee zijn opgedo-
;en en nu in een depot in Lelystad
ijn opgeslagen, moeten terug
laar Texel. Die wens spraken
ludeschilders woensdagavond uit
jdens het jaarlijkse overleg rondje
iet het college van b en w. De
emeente en het Maritiem en
uttersmuseum ondernemen her-
ieuwde pogingen om het spul
aar Texel te krijgen. Liefst binnen
nee jaar, want dan staat de viering
an 400 jaar Oudeschild en VOC op
et programma.
o'n 15.000 voorwerpen van histori-
che waarde hebben duikers van het
lederlands Instituut voor Scheeps
n Archeologisch Onderzoek de af-
elopen tien jaar opgedoken uit
sheepswrakken ten oosten van
ludeschild. 'Vermoedelijk ook uit de
laria, het schip van dichter annex
ider Roemer Visscher dat, samen
iet 43 andere tijdens een vliegende
lorm in 1593 verging, al zeggen de
'etenschappers dat dit nog niet be
lezen is', aldus amateurduiker Hans
lelman, van wiens schip de vijftien
(uikers tien jaar lang gebruik maak-
in. Met de zomerse duikactiviteiten
|jn volgens Eelman in totaal een slor-
e miljoen gulden per jaar gemoeid
n deel van de opgedoken voorwer-
n is tentoongesteld in het
iheepvaartmuseum in Amsterdam
daarna in Assen. Maar al enige tijd
worden de spullen bewaard in een
depot van het Nederlands Instituut
voor Scheepsarcheologisch Onder
zoek in Lelystad. Ofschoon ze daar
in glazen vitrines liggen opgeslagen
en zijn te bezichtigen door iedereen
die dat wil, zint deze situatie veel
Texelaars niet.
Doorn in oog
'Het is ons een doorn in het oog',
benadrukte wethouder Nel Eelman
haar wens om de spullen op Texel te
krijgen. Net als museumdirecteur
Benno van Tilburg heeft ze hiertoe
inmiddels contact opgenomen met
het NISA. Het kunnen lenen van de
spullen, zoals nu op bepaalde condi
ties het geval is, gaat Van Tilburg niet
ver genoeg. 'We streven naar een
Texelse dependance van het NISA,
waarin we de spullen kunnen opslaan
die op de Rede zijn opgedoken. We
willen een gebouw nabij het museum
er speciaal voor inrichten, een filiaal
waarin de beleving onder water cen
traal staat en dat wordt ingericht met
archeologische voorwerpen Met
mediatechnieken kunnen we de
Rede van Texel nabootsen, waarbij
de bezoeker een echte storm mee
maakt en met een schip naar de bo
dem van de zee zinkt.'
Kwetsbaar
'Een dependance op Texel? Daar
voelen we weinig voor', reageert J.
Morel, directeur van NISA. 'Voor het
conserveren van spullen die uit zee
zijn opgedoken komt meer kijken dan
je denkt. We doen er daarom inten
sief onderzoek naar. De spullen zijn
kwetsbaar en moeten onder be
paalde condities worden opgeslagen
en regelmatig gecontroleerd Het is
niet van: stop maar in een doos en
klaar. We werken aan een kwaliteits
systeem, wat onder meer inhoudt dat
de spullen toegankelijk moeten zijn,
dus via een databank opvraagbaar.
Gegevens, zoals documentatie en
filmmateriaal, en de spullen worden
bij elkaar opgeslagen. Ik kan me
voorstellen dat een museum met op
die hele handel zit te wachten. Bo
vendien zijn de spullen rijks-
eigendom. Maar op basis van een
uitleencontract stellen we de voor
werpen wel beschikbaar aan musea,
mits de omstandigheden het daar
toelaten. Dus geen lekkage of on
juiste temperatuur Als die in orde zijn
lenen we spullen uit voor een termijn
van vijf jaar. Daarna bekijken we de
gesteldheid van het materiaal en als
die het toelaat verlengen we de pe
riode. Maar het blijven rijks
eigendommen.'
'De spullen liggen daar goed', bena
drukt ook Hans Eelman. 'Je moet niet
alles naar Texel willen slepen. Ze heb
ben daar een gebouw staan van veer
tig miljoen gulden. Benut de kennis
en de middelen die ze daar in
Lelystad ter beschikking hebben. En
laat zij het wetenschappelijk onder
zoek doen. Haal hier alleen de spul
len naar toe die je wilt exposeren. Dan
kun je ook nog eens wat afwisselen.'
RHt<X*iQOti cunies
mateurduiker Hans Eelman heeft
amens de Stichting Behoud Erf-
oed Texel (i.o.) bij de gemeente
en (voorlopige) vergunning aan-
vraagd om opgravingen te kun-
en verrichten in ongeveer twee
erkante kilometer in de Wadden-
ee. Eelman loopt daarmee voor-
it op een wijziging van de Wet op
Ruimtelijke Ordening en de
lonumentenwet inzake arche-
logiebeleid. Op basis hiervan kan
gemeente opgravings-
evoegdheid verlenen, om te voor
omen dat scheepsrestanten op
e Rede van Texel door erosie of
ndere natuurlijke krachten verlo-
:n gaan.
Is het aan staatssecretaris Rik van
sr Ploeg van Onderwijs, Cultuur en
letenschappen ligt, gaat het Neder-
ndse archeologiebestel op de
tiop. De verantwoordelijkheid over
archeologische waarden binnen een
bepaald gebied is volgens Van der
Ploeg het best op zijn plaats 'daar
waar de meeste ruimtelijke ingrepen
plaatsvinden. 'Daarom heb ik beslo
ten de gemeenten aan te wijzen als
vergunningverlenende instantie'. Ge
meenten moeten volgens Van der
Ploeg het behoud van archeologi
sche waarden afwegen tegen andere
maatschappelijke belangen. Hij rept
ook over het ontwikkelen van een
gemeentelijke archeologische
monumentenkaart waarop, behalve
bekende en gewaardeerde archeolo
gische vindplaatsen, ook gebieden
met een hoge of juist lage archeolo
gische verwachting en 'archeologie-
vrije' zones worden aangegeven.
Deze gegevens vormen volgens de
staatssecretaris 'input' voor het be
stemmingsplan buitengebied.
Om te benadrukken dat kennis niet
alleen voorbehouden is aan weten-
VERVOLG VAN PAGINA 1
tie over de Georgische Opstand van
st Luchtvaartmuseum worden on-
ïrgebracht. Het Luchtvaartmuseum
ordt niet als museum gezien, maar
een toeristische attractie. Het-
ilfde geldt voor de nieuwe jutterij bij
s Cocksdorp. Deze voorzieningen
)men dus buiten het gemeentelijke
useumbeleid van wethouder Nel
slman (CDA) te vallen en krijgen een
aatsje in de toeristische portefeuille
in wethouder Daan Schilling (Texels
slang).
Strikt Maritiem
mdat de musea zich moeten profi-
'en en elk een duidelijk afgebakend
iel van de Texelse cultuurgeschie-
ims moeten presenteren, is het vol-
ins de consultants beter dat het
aritiem en Jutters Museum afstand
set van de jutterscollectie en zich
illedig stort op het VOC-verleden,
i Reede van Texel, de visserij en de
iderwaterarcheologie. Een naams-
ifbetermg kan al meer duidelijkheid
iheppen: het Maritiem Museum
ixel. Er moet meer aan educatie
srden gedaan en het museum moet
:h meer als ondernemer gedragen,
irder moet er op het complex een
«delijker looproute worden aange-
acht. Het conflict met de jutters
)kt volgens de LAgroup teveel ener-
op waardoor deze belangrijke
ken in het slop zijn geraakt,
ora is volgens het rapport evenmin
n geschikte locatie voor de samen
voegde jutterij. Voor de beleving
h de bezoeker en het toenemend
lang van 'authenticiteit' - in deze
i van technologie en kunstmatige
i ievingen hebben mensen steeds
ser behoefte aan een 'echte' erva-
9 - is een plek aan zee sprekender
ti een boerderij in de polder, waar
lysieke relatie met het strandjutten
Kbreekt. 'Om van de collectie een
aantrekkelijke toeristische attractie
met nationale bekendheid te maken,
verhuist deze naar een nieuw onder
komen op een voor de jutterij typi
sche locatie; achter de duinen, vlak
bij het strand bij De Cocksdorp.' De
nieuwe attractie past ook goed in de
gemeentelijke lange-termijnplannen
om de noordpunt van het eiland toe
ristisch te ontwikkelen.
Reacties
Eerder stelde advocaat Peter Traudes
de STM namens de jutters ook al
voor om de héle jutterscollectie aan
Flora over te dragen en zich bij het
MJM in Oudeschild volledig te rich
ten op het maritieme verleden, maar
dat werd destijds door STM-directeur
Jan Kuiper resoluut van de hand ge
wezen. De jutterij is volgens Kuiper
voor het MJM wat de zeehondjes zijn
voor EcoMare: een publiekstrekker
die mensen over de streep trekt
waarna zij ook voor de rest van de
tentoonstelling zijn te interesseren.
Toch was Kuipers eerste reactie op
het rapport met afwijzend: 'Over ai-
les valt te praten.' Hij beaamde dat
tegenover het opgeven van de
jutterscollectie een flinke financiële
compensatie zal moeten staan
MJM-directeur Benno van Tilburg
reageerde in dezelfde trant. Namens
het Luchtvaartmuseum zei Gelein
Jansen dat men de Georgië-collec-
tie wel wilde afstaan, 'maar dan moet
dat nieuwe historische museum wel
op het vliegveld komen. De opstand
is nauw verbonden met Eierland en
de omgeving van het vliegveld.'
De betrokkenen hebben tot 15 januari
2001 de tijd een schriftelijke reactie
op het rapport in te dienen bij het
college, dat zich in dezelfde maand
over het rapport buigt, In februari zijn
de leden van de raadscommissie
Welzi|n en Onderwijs aan de beurt om
de groeibriljant al dan met bij te slij
pen. Tijdens de vergadering krijgen
insprekers de kans hun reacties mon
deling toe te lichten. De voltallige
gemeenteraad heeft op 13 maart het
laatste woord.
schappers en academici, onder
streept de staatssecretaris de onmis
bare rol van de amateur-archeologen.
'Zowel op het gebied van lokale en
regionale deskundigheid en
informatievoorziening, als bij de prak
tische uitvoering in het veld zullen zij
ook in het nieuwe stelsel hun rol blij
ven vervullen. Binnen het kwaliteits
systeem wordt hieraan nadrukkelijk
aandacht besteed.'
Reden voor Hans Eelman het college
te wijzen op de toekomstige plicht
van de gemeente om de eigen ar
cheologische bronnen te beheren. De
aanvraag komt nadat Eelman de ja
renlange samenwerking tussen hem
en het archeologische instituut heeft
afgebroken. De Texelaar ergerde zich
met name aan de wijze waarop be
paalde vondsten naar buiten werden
gebracht. Hij heeft vergunning aan
gevraagd voor een gebied van twee
vierkante kilometer, waarin volgens
hem twee VOC-wrakken liggen. In
totaal heeft Eelman er 75 gelokali
seerd. Zijn grote angst is dat ze door
ontzanding van het gebied, door
paalworm of door ijsgang, worden
beschadigd.
Als één van de oprichters van het
Maritiem en Juttersmuseum is het de
wens van Eelman, die in het verleden
al veel historisch waardevolle spullen
naar boven heeft gehaald, de voor
werpen te exposeren in het museum
in Oudeschild.
Zondag is het koopzondag in Den
Burg. Een aantal winkels zal dan tus
sen 11.00 en 16.00 uur geopend zijn.
Om 'andere leuke dingen' te gaan
doen, beëindigt Marieke van Eist
met ingang van 1 januari haar
werkzaamheden in Burgwal 37. De
vennootschap wordt ontbonden en
compagnon Ina Koorn-Boersen,
met wie ze het ontmoetings
centrum bijna vijfjaar geleden op
zette, zet de zaak (alleen) op de
vertrouwde voet voort.
Burgwal 37 is een opmerkelijk be
drijfje, dat Texelse kunstenaars van
uiteenlopend niveau de kans biedt
hun werk te exposeren in een 'eigen'
tentoonstelling. De belangstelling
daarvoor is groot, want wie zich nu
aanmeldt moet er rekening mee hou
den dat het vele maanden kan duren
voordat hij of zij aan de beurt is. Daar
naast heeft Burgwal 37 een flinke
kring van vaste klanten, die op ge
zette tijden binnenlopen voor een
praatje en een kopje koffie met door
de eigenaressen zelfgebakken appel
taart. In de begintijd zorgde dat wel
eens voor wrevel bij sommige
horecaondernemers, maar die is in
middels verstomd, wellicht ook door
dat veel bezoekers anders helemaal
niet naar een café waren gegaan en
Burgwal 37 dus met echt een concur
rent is.
'We hebben er altijd naar gestreefd
om een gezellige huiskamer te bieden
en ik denk dat we ons doel hebben
bereikt. We hebben veel vaste klan
ten, dat is waar. Maar er komen men
sen uit de hele wereld bij ons op be
zoek. Een jongen met een didgeridoo
uit Australië, bijvoorbeeld. Die is sa
men met zijn vriendinnetje drie keer
geweest en was laaiend enthousiast.
Toen hij weg ging. kregen we als af
scheid een plantje.'
Erg leuk vindt Van Eist ook de vele
contacten die er worden gelegd, ook
tussen de kunstenaars. Als voorbeeld
noemt ze de twee Texelse vrouwen
die iconen maken maar er nog niet
genoeg hadden om een hele tentoon-
Het afscheid roept 'gemengde ge
voelens' op bij de 56-jarige Van Eist.
'Ik verlaat de zaak met heel veel
goede herinneringen, maar ik wilde
gewoon wat meer tijd voor mezelf.
Sinds een tijdje woon ik samen met
Jan Koolhof (CDA-raadslid en
landbouwvoorlichter, red.), maar het
huis is nog één grote bende. Dat
moet eerst maar eens veranderen. En
er zijn nog veel meer leuke dingen te
doen, alleen en met z'n tweeën. Jan
gaat per 1 maart in de VUT en dan
gaan we gezellig samen op reis.'
Marieke van Eist (links) en Ina Koom werden gistermiddag door de leden van het Georgische ensemble Kereoni getrakteerd op een
privé-concert. Met dit cadeautje wilden ze de vrouwen bedanken voor de ruimte die zij in Burgwal 37 beschikbaar stellen om
Georgische kunstvoorwerpen en sieraden te verkopen. Het geld dat de muzikanten daarmee verdienen is een welkome aanvulling op
hun inkomen. Kereoni treedt 5 januari op in theater Klif 12 in Den Hoom. (Foto joop Romr*ts>
stelling mee samen te stellen. 'Ze
konden misschien samen wel expo
seren. We hebben ze eikaars tele
foonnummer gegeven en gezegd dat
ze maar wat moesten afspreken Met
succes, want de twee hangen begin
volgend jaar ieder vijf kunstwerken op
in het ontmoetingscentrum.
Een afvaardiging van de Watersport
vereniging Texel en de Stichting
Passantenhaven heeft dinsdag de
doorgang tussen de haven en het
PEN-bassin inofficieel geopend door
er - vermoedelijk als eerste - met het
rubberbootje 'Neptunus' doorheen te
varen. Toostend met champagne,
loeiend met een megafoon en
zwaaiend met vlaggen voeren de
pleziervaarders het bassingedeelte
binnen. De officiële opening van het
vernieuwde havencomplex is niet
eerder dan voorjaar 2001 voorzien.
(Foto Ban Bosch)
Redactioneel commentaar
Het door de consultants van de LAgroup geadviseerde vierde scenario
('De Groeibriljant') belooft op termijn een fonkelende toekomst voor de
Texelse musea en toeristische attracties. Maar nog afgezien van de grote
som geld die ermee is gemoeid (het rapport noemt helaas geen getal
len), zal er heel wat water door het Marsdiep moeten stromen en bij de
wijn gedaan moeten worden, wil dit scenario het richtsnoer voor het
nieuwe Texelse museumbeleid worden.
De jutters reageerden begrijpelijkerwijs enthousiast op het rapport: zij
moeten weliswaar verhuizen maar mogen hun activiteiten voortzetten
en krijgen de collectie van de 'vijand' uit Oudeschild als lucratieve oprot
premie mee. En dat terwijl hun voortbestaan een paar maanden gele
den nog aan een zijden draadje hing. Een nieuw onderkomen is boven
dien welkom omdat de jutters op Flora uit hun jasje zijn gegroeid. Wat
er met hun omvangrijke collectie oude tractoren moet gebeuren, is met
duidelijk. De vehikels behoren in ieder geval niet tot de corebusiness van
een jutterij, eerder tot die van het nieuw te stichten historisch museum.
Dat moet van het Luchtvaartmuseum op het vliegveld komen - in ruil
voor het afstaan van de expositie over de Georgische opstand - maar
het is zeer de vraag of de mensen van de Oudheidkamer en het Agra
risch en Wagenmuseum daarmee kunnen instemmen. Wat moeten oude
kostuums en boerenkarren nu op een vliegveld? Het is bovendien hoogst
twijfelachtig of deze musea, die vooral om vrijwilligers draaien, bereid
zijn zich door een professioneel management te laten leiden.
Al met al lijkt het rapport enerzijds een oplossing te bieden voor het jutte-
rijprobleem dat de aanleiding tot het onderzoek vormde, maar roept het
anderzijds veel vragen op en noopt het geadviseerde scenario tot ver
huizingen van collecties, discussies over nieuwe locaties, geldstromen
en tot ingrijpende reorganisaties, die op zich weer een rijke bron van
reuring kunnen zijn. Het maatschappelijke debat over de Joan Hodshon
bijvoorbeeld, kan weer in alle hevigheid losbarsten.
Het zou overigens typisch Texels zijn om met voor één bepaald, door
deskundige overkanters opgesteld scenario te kiezen, maar de vier op
ties heel eigenwijs door elkaar te husselen en met een eigen variant te
komen, zoals wethouder Nel Eelman al voorzichtig voorspelde. Het
goede aan de treurigstemmende ruzie om de juttersspullen en de Joan
Hodshon is in ieder geval dat het een gedegen rapport heeft opgele
verd dat dwingt tot het maken van heldere keuzen, leder jaar besteedt
de gemeente ruim vier ton aan de museumvoorzieningen en dat zal ai-
leen maar meer worden - juwelen zijn tenslotte duur. Het zorgvuldig
omspringen met belastinggeld én de betekenis van de musea voor de
eilandpromotie zijn te belangrijk om te volstaan met een hap-snap-be-
leid waar Texelaar noch toerist veel van begrijpt.
