Leven schilder, schrijver, beeldhouwer en dichter gerubriceerd
Boek brengt talenten
Jan Wolkers In beeld
feeI vlagvertoon op Rede van Texel
MMr
u
TEXELSE y COURANT'
-
-
-
T
De Duyfken op de Rede van Texel, kort voor het binnenvaren van de haven.
DINSDAG 30 APRIL 2002
tf op de achtergrond het schilderij van de Texelse Rede neemt de prins geschenken in ontvangst van dr. Peter Hollngworth, gouver-
r-generaal van het Australische Gemenebest. In het gezelschap ook Móxima, Hollngworths echtgenote en Henry Meljdam, loco-
nmissaris van de Koningin in Noord-Holland. (Foto Ben Koning)
t veel vlagvertoon voer de
yfken zondag de haven van
deschild binnen. Achterop wap-
rde de Australische vlag en de
de Nederlandse vlag van de Ze-
i Provinciën. De leeuw houdt
ren pijlen vast, de zeven vere-
|de Nederlanden. Ook de ge
ne Nederlandse vlag, al oogde
ze wat verschoten, maar zo zag
vlag er vroeger uit. Uiteraard de
ien/zwarte Texelse vlag, de
C-vlag en van de landen die de
yfken heeft aangedaan, zoals
stralië, Indonesië, Sri Lanka,
luritië, Zuid-Afrika, Azoren, Por-
lalen Engeland.
naam Duyfken is afgeleid van de
fdieNoach uitzond. Het was een
kenmngschip dat oceaanreizen
lest kunnen overbruggen, maar
(goed moest kunnen manoeuvre-
en geen al te grote diepgang
icht hebben. Het is getuigd met
em verhouding korte masten. De
yfken blijkt geen kopie van het
Nederlandse schip dat in 1595 als
eerste naar de Oost voer en die later
als de 'Overijssel' een tweede en
derde reis maakte. Op dat moment,
in 1601, voer namelijk een andere
Duyfken naar Indië. Dit schip maakte
enkele reizen om vervolgens de Ne
derlandse garnizoenen in het voor
malig Indië heen en weer te varen.
Het was in deze periode dat de
Duyfken in 1606 Australië heeft ont
dekt, hoewel de bemanning toen zelf
niet besefte dat het dit continent be
trof. Later is dat wel uit journaals ge
bleken. Deze ontdekking was de re
den dat deze Duyfken, de tweede
dus, als uitgangspunt voor de replica
is gebruikt. Bijzonder aan de bouw is
dat eerst de scheepshuid van het
schip werd gebouwd en daarna de
spanten erin zijn gezet, zoals ook
vroeger gebeurde. Bij eerdere repli
ca's verliep de bouw andersom. De
bouwers moesten zich redden met
beperkte middelen, want de originele
bouwtekeningen ontbraken. Ze
moesten zich baseren op het alge
mene beeld van de rompvorm uit die
tijd en schilderijen. 'Men bouwde op
het zicht', vertelt Meens Leenstra, die
als onderzoeker onder andere mee
werkte aan de bouw van de Batavia.
'De scheepsbouwmeester heeft een
beperkt aantal uitgangspunten, zoals
de lengte, de brede en de holte. Het
komt dus erg op het vakmanschap
aan. Het onderwaterschip was het
moeilijkste na te bouwen, want dat is
op prenten of schilderijen niet te zien.
Het deel dat boven water uitsteekt,
voldoet vrijwel exact aan de vroegere
vorm. Opvallend is de hoge achter
steven van het schip. Zo was er
ruimte voor accommodatie voor het
hogere personeel. 8i|komend voor
deel is dat als er teveel wind staat om
zeil te voeren, het schip uit zichzelf
met de kop in de wind gaat liggen.
Dat is een paar keer gebeurd. Een
paar maanden geleden, toen tijdens
een storm een miljoenenjacht voor de
kust van Portugal verging, liep de
Duyfken geen schrammetje op.
Dr. Peter Hollngworth, gouverneur-generaal van het Australische Gemenebest, feliciteert
de bemanning met hun succesvolle tocht.
Kijken naar de Duyfken
tigen door in de ochtenden bij een
lampenkappenschilder te werken.
Barnevelder
Dankzij zijn tekentalent weet hij in de
hongerwinter van 1944 graan en spek
voor het gezin thuis bij elkaar te
sprokkelen, door op de boerdenjen in
de omgeving de varkens en de
koeien te vereeuwigen. 'Menig var
ken waar ik tussen de bedrijven door
een tekening van maakte heeft dit
met een zij spek moeten bekopen.'
Hij toont een tekening uit zijn boek,
waarop een met rood krijt geschetst
varken staat. 'Nee, deze niet. Je kunt
tenslotte niet al je modellen opeten.
Ik zat een keer te tekenen en daar
komt zo'n Barnevelder voorbij. Ik zie
die kop nog zó voor me. Voor ze het
wist, zat ze in mijn tekenkist. Toen ik
die thuis opende, lag er een ei naast
haar En zo is het verder gegaan.
Naast al mijn werk lag steeds een ei.'
Na de bevrijding lifte hij met een rijks
daalder en tien scheepsbeschuiten
op zak naar Parijs om de schilderijen
van Renoir en Monet en de beelden
van Rodin in het echt te zien. Omdat
op de Haagse academie, waar hij
zich na terugkomst aanmeldde geen
plaats was op de schilderafdeling,
volgde hij de opleiding tot beeldhou
wer en zo werd onbedoeld een groot
beeldhouwer geboren, die al gauw de
eerste opdrachten binnenhaalde en
diverse prijzen en eervolle vermeldin
gen in de wacht heeft gesleept. Wol
kers voelt zich in de eerste plaats
beeldhouwer, daarna schilder en pas
dan schrijver Toch dankt hij zijn grote
bekendheid allereerst aan zijn literaire
werk.
Wethouder Pechthold beschouwde
de uitreiking van het eerste exem
plaar van het overzichtswerk van
Wolkers als beeldend kunstenaar als
een hoogtepunt in zijn carrière. 'De
eerste keer dat je hem in levende lijve
ontmoet, denk je dat je hem kent.
Knjg je een 'kijkje in de keuken', dan
moet je dat beeld bijstellen. Maar een
echt beeld van Jan Wolkers krijgen is
onmogelijk. Jan blijft verbazen. Als
bioloog, als natuurliefhebber, als
maatschappijcriticus, als kunstenaar.
Jan is sociaal en gastvnj en zijn kook
kunst is geweldig. Jans' werk heeft in
die vijftig jaar dat hij als kunstenaar
werkzaam is. een spectaculaire ont
wikkeling doorgemaakt. Toch blijft hij
herkenbaar, maar nooit voorspèlbaar.
Hij gaat mee met de tijd, maar is geen
volger. Hij blijft zoeken naar een eigen
wijze van uitdrukken.' aldus de wet
houder.
Cobra
De aanbieding van het boek is tevens
de opmaat naar een grote overzicht
stentoonstelling van zijn beeldend
werk in het Cobra Museum in
Amstelveen. Het museum heeft hier
voor de gehele bovenverdieping ter
beschikking gesteld. Curator
Vlasblom van bovengenoemd mu
seum toont de genodigden de ma
quette van de tentoonstellingsruimte.
In een chronologische looproute zal
de bezoeker straks door het verbeel
dend leven van Wolkers worden mee
gevoerd. De tentoonstelling loopt van
12 mei tot en met 28 juli. Openings
tijden: dinsdag tot en met zondag van
11 tot 5 uur.
Het boek Jan Wolkers, schilderijen,
tekeningen en beelden ligt vanaf he
den in de boekhandels voor de prijs
van €37,50. De luxe editie, waarin
een gesigneerde zeefdruk is opgeno
men gaat €165,- kosten.
Tekst Corrie Timmer
zijn tijdelijk atelier in de Reijer
ijserstraat vond vrijdag de feeste-
e presentatie plaats van het boek
n Wolkersschilderijen, tekeningen
beeldenHet is het eerste totaal
zicht van het werk van beeldend
istenaar Jan Wolkers. Het boek,
ikunstwerk op zichzelf, werdover-
ndigd door Alexander Pechthold,
isthistoricus en wethouder van
iltuur te Leiden. De aanzet tot dit
boek kwam door een artikel van de
journalist Paul Steenhuis, die in een
artikel in het NRC Handelsblad op
merkte dat het jammer was dat er
tussen alle kunstboeken geen kunst
boek van Wolkers was. Deze opmer
king werd door Waanders Drukkers in
Zwolle opgepakt en resulteerde uit
eindelijk in de uitgave die vrijdag
officieel het licht zag.
op zich sfeerloze ruimte van de
drijvenloods die Wolkers tijdelijk
eft gehuurd om zijn grote werken
kunnen laten fotograferen voor het
erzichtswerk heeft door het ten-
ongestelde materiaal een volledige
slamorfose ondergaan. Opvallend
ote, kleurige panelen kijken je van
b kanten aan. Door de strakke in-
ling van aan elkaar bevestigde vier-
nten, doen de werken in eerste in-
intie denken aan een plavuizen
loer Bij het dichterbij komen echter
Prdt je gegrepen door de uitstraling
ndeze pointillistisch voorgestelde
illenvelden. Uitgevoerd in acryl en
eop linnen. Het ritme van grotere
i kleinere stippen en streepjes is
msequent doorgevoerd met een
igelooflijke zelfdiscipline. In tegen-
Biling tot zijn werk uit eerdere pe
lden, dat veelal is uitgevoerd in be-
i Wolkers presenteert zijn nieuwe boek.
dekte aardetinten, komt hier de kleur
om de hoek kijken. Soms ingetogen,
dan weer knallend coloriet tegen el
kaar.
De kunstenaar Jan Wolkers kent in
zijn leven tot nu toe drie belangrijke
periodes, waarin hij zich grondig ver
nieuwde. Zijn eerste periode, tot zijn
vijfendertigste jaar, kan worden ge
kenmerkt als de figuratieve periode,
aanvankelijk in tekeningen en schil
derijen, later in beelden die vanaf
1954 voornamelijk in brons werden
uitgevoerd. Het is de relatie tussen
volume en ruimte die hem in deze
fase het meest bezighoudt. Hierna
laat hij de figuratie achter zich en gaat
abstracte objecten maken, vaak
reliefs van banaal materiaal zoals
koeienstront, de zogenoemde
strontpaintings (waarmee hij de be
kende Amerikaanse schilder en foto
graaf Andy Warhol vóór was), en af
val. Steengruis en ijzerafval in
combinatie met kunsthars, lood,
zand en hout. Midden in deze tweede
periode komt de schrijver Wolkers
naar voren. In 1961 kwam zijn eerste
verhalenbundel Serpentina's
Petticoat uit en een jaar later de ro
man Kort Amerikaans. Ook als schrij
ver was hij vanaf het begin zeer suc
cesvol. Zozeer zelfs dat hij door de
revenuen van zijn boeken in staat
werd gesteld zich als beeldend kun
stenaar volledig te ontplooien. Er was
ineens geld om voor duizenden gul
dens verf en ander materiaal te ko
pen. Hij hoefde niet steeds te expo
seren om zijn beeldend werk te
verkopen, geen concessies te doen
ter wille van de boterham. Aan de an
dere kant beïnvloedde zijn beeldend
werk ook weer zijn schrijven. Na een
dag handwerk in het atelier was de
geest fris om te schrijven.
In zijn derde periode, die rond 1987
aanvangt, verruilt Wolkers zijn ab
stracte stijl met de vaalbruine, vaal-
witte en vaalgrijze tinten voor kunst
die licht uitdraagt en transparantie.
Hij maakt dan veel glassculptures,
waarvan het Auschwitzmonument
met de gebroken spiegels in het
Wertheimpark te Amsterdam wel de
meest bekende is. Op de Waddendijk
alhier staat zijn glassculptuur Tot hier
toe en niet verder, dat hij maakte in
opdracht van het Hoogheem
raadschap van Uitwaterende Sluizen
in Hollands Noorderkwartier. Zijn
glassculptures zijn nogal eens het
doelwit van vandalisme. Voelt hij zich
daarin persoonlijk aangevallen? 'Ja,
dat wel. Maar het grote voordeel van
mijn werk is dat het hersteld kan
worden, er zijn overal mallen van. Stel
dat zoiets met het werk van Rodin
zou gebeuren. Een onvoorstelbare
ramp!'
De drie heel verschillende stijlen, die
het werk van Wolkers kenmerken,
hebben als overeenkomst de voor
keur van de kunstenaar voor het rus
tige. het sobere, het eenvoudige. In
zijn beeldend werk zoekt hij naar har
monie en rust. In tegenstelling tot zijn
literaire werk, waarin de emoties
meer naar voren komen. Eenmaal lie
pen de emoties zó hoog op dat de
Belgische douane een honderdtal
exemplaren van de roman Turks fruit
in beslag nam vanwege 'pornografie'.
De Nieuwe Gazet van 2 juni 1973
vermeldt: In verband met de
inbeslagneming aan de grenspost
Wuustwezel heeft de procureur des
Konings te Antwerpen medegedeeld
dat zulks op een vergissing berust. Hij
heeft dan ook aan de betrokken dien
sten bevel gegeven de bestseller
onmiddellijk weer vrij te geven.
Jan Wolkers, die op 26 oktober 1925
als derde in een gezin van elf kinde
ren te Oegstgeest wordt geboren,
was beslist niet voorbestemd om
kunstenaar te worden. Bij hem thuis
werd over kunst niet gepraat. Het
kunstenaarschap paste niet in het
streng calvinistisch arbeidsethos.
Wegens gebrek aan studiemotivatie
werd hij al vroeg van school gehaald
en aan het werk gezet in de winkel
van zijn vader. Hij wilde naar de HBS,
net als zijn vrienden, maar moest van
zijn onderwijzer, het hoofd der school
van de gereformeerde Leidsche
Houtschool naar de ULO, omdat naar
diens mening de HBS niet paste voor
een kind uit een middenstandsgezin
.Als de winkel van zijn vader ten ge
volge van de economische crisis
wordt opgeheven volgen nog ver
schillende baantjes, onder andere als
dierenverzorger op een laboratorium
van de universiteit van Leiden, als
tuinjongen bij een multimiljonair en
als jongste bediende op het
distributiekantoor te Oegstgeest. Als
kind tekende hij al veel, maar pas in
1941 kan hij een studie aan de
Avondtekenschool in Leiden bekos-
Jan Wolkers, aan het werk In zijn atelier.
