'umult over bel neemt zorgen over scheepswrakken niet weg
Als een tijdcapsule
bevroren in het zand
taxi
7
axichauffeurs balen van 'taxispringers' en agressie
standplaats
'Het probleem zit in die piek van drie uur'
TEXELSE
COURANT'
Wat ik zeggen wou...
Bollenschuur
Giro 37071
VRIJDAG 9 AUGUSTUS 2002
nu en dan geeft de bodem van de Waddenzee opmerke-
bodemschatten prijs. Zoals de eeuwenoude bel die dins-
werd opgedoken. Een gebeurtenis die de vinder, het
jerlands Instituut voor Scheeps- en onderwater Archeo-
ie (NISA) landelijke publiciteit opleverde. Maar de opwin-
g over de historisch waardevolle vondst ten spijt, bestaan
ook vee zorgen over de archeologisch schatten in de
ddenzee. Ze worden nog dagelijks ondermijnd door schu-
d zand en knagende paalworm.
ateurduikers Hans Eelman en
Duinker uitten hierover al eer
hun zorgen en vorig jaar pleit-
burgemeester en wethouder bij
Rijk voor meer steun voor het
oud en onderzoek naar VOC-
andere wrakken. Er wordt te
mg gedaan met de historie die
de Texelse kust ligt, zei
nan in de Texelse Courant van
ugustus 2001. 'Het enige dat
NISA met de door ons gevon-
scheepswrakken (Rob en Le
ed.) doet is er vijfduizend zand-
es overheen gooien. Logisch
it anders halen de kotters hun
en eraan open. Alles wat ze
len gaat in zwarte, dichte do-
dat soort opmerkingen trap je
it Vos, hoofd van het archeologi-
duikteam van het NISA, op zijn
Dat over die spullen die in kis-
worden opgeborgen, dat is één
e leugen. Neem bijvoorbeeld hét
e onderzoek, dat over het wrak
de Scheurrak. Daarover hebben
een hele grote tentoonstelling
aakt. Die hebben we destijds in
geheel in bruikleen aangeboden
het museum in Oudeschild. Maar
lilden het met hebben. Waarom9
/eet het niet. Het heeft wel in
sterdam en Assen gestaan. Het
zien van wat wij opduiken maakt
werk juist legitiem. En we vinden
leuk om dit soort dingen te tonen,
is echt niet zo dat al de spullen
we opduiken in een kist in het
uefin Lelystad verdwijnt, ledereen
nieuwsgierig is, mag hier op het
Z'savonds een kijkje komen ne-
om te zien wat we hebben op-
ofcen. In Lelystad hebben we een
depot, iedereen mag komen
en. Alles is toegankelijk, we gaan
■rekken over collecties niet uit de
Maar we zeggen wel: als we iets
en water halen, dan nemen we
lerantwoordelijkheid op ons, die
ïtuit de weg gaan. Iets tentoon-
lenop dat moment slecht is voor
«ioud van het betreffende voor-
dan doen we dat met. Vorig jaar
JedeTX 10 "Emmie" van Boom
orbeeld een kist met zwaarden
'so water. Benno van Tilburg vroeg
direct om advies. "Hoe moet ik
aanpakken?" Ik heb hem gezegd
tojop dat moment de verantwoor-
jk.heid had over de conservering,
heeft het museum in Oudeschild
irvoor geen afdeling, dus zou het
een conserveringsbedrijf moe-
Ik denk dat zo'n proces een jaar
islag neemt. Ik zei hem dat dat -
commerciële basis - tienduizen-
guldens, misschien wel een ton
kosten. Nu liggen de zwaarden
steeds in een bak water. Daar-
gaan de zwaarden weliswaar
niet verder achteruit, maar het ligt er
nauwelijks beter dan op de zeebo
dem. Esther Banki, de huidige direc
teur van het Maritiem en
Juttersmuseum: 'Die kapmessen
moeten inderdaad nog worden ge
conserveerd of gerestaureerd. Maar
hoe weet ik nog met precies Ik heb
er met Alfons Boom over gesproken,
maar we zijn er nog niet uit. Het kost
inderdaad veel geld en ik weet nog
met hoe we het rond moeten krijgen.'
Vos: 'Wij hebben voor dat soort werk
gespecialiseerde mensen zitten We
doen het met om winst te maken,
maar proberen op efficiënte wijze zo
goed mogelijk werk af te leveren. We
proberen zo verantwoord met
gemeenschapsmiddelen om te gaan
Zo hebben we toch dingen boven
gehaald, geconserveerd en tentoon
gesteld waar heel veel mensen ple
zier van hebben Navraag bij het
MJM leert dat er wel een klein deel
van de geëxposeerde zaken bij het
NISA vandaan komen, maar dat het
merendeel van de spullen door ande
ren is ingebracht
Veilig
Het aan de oppervlakte komen van
de kapmessen en de wrakken is het
gevolg van de voortdurende
ontzanding in de Waddenzee. Die
wordt veroorzaakt door de stroming
na de aanleg van de Afsluitdijk, waar
door het Burgzand, dat drie mijl ten
noordoosten van Oudeschild ligt,
steeds dieper wordt. Het NISA heeft
in een aandachtsgebied van 2000 bij
1500 meter in de loop der jaren elf
wrakken in kaart gebracht. Vos: 'We
hebben maatregelen genomen om
ontzanding op die plekken tegen te
gaan. Met duizenden zandzakken en
fijn gaas. Het werkt, want de plekken
die wij beschermen zijn nog oké,
maar daar waar we dat niet hebben
gedaan, is sprake van achteruitgang,
Er ligt bijvoorbeeld het scheepswrak
De Rob, door Hans Eelman destijds
gemeld. Die hebben we in 1987 af
gedekt. Dat werkte prima. Twee an
kers die niet onder de afdekking zijn
geraakt, staken toen soms wel en
soms niet boven het zand uit. Nu ste
ken ze bijna twee meter uit de bo
dem. Zoveel zand is er inmiddels
weg. Ook een rij spanten vlak er
naast, die een klein stukje uit de bo
dem stak, is met afgedekt. Nu steekt
er nog steeds een klein stukje uit de
grond, alleen de bodem is wel twee
meter verdiept. Een groot deel van de
scheepsconstructie is weg. De hele
bodem is omlaag gegaan, maar alles
onder die afdekking van ons zit vei
lig. Een ander wrak in zo'n
ontzandingsgebied dat wij twee jaar
geleden hebben afgedekt, steekt nu
al een aardig eindje boven de zeebo
dem uit. Het gaas houdt zand vast en
ken heel gericht welke objecten iets
zeggen over het schip. Waar ging het
heen, waar komt het vandaan, hoe
leefden de mensen aan boord, wat
was de interactie tussen de sche
pen? We bekijken het in z'n complete
context. Als we luizenkammen aan
boord vinden, soms met de luizen er
nog in, dan zegt dat iets over de
mensen aan boord. Dat geldt ook
voor matrassen waarop mensen heb
ben geslapen. Daar zitten ook aller
lei beestjes in. Aan de hand van bot-
materiaal kunnen we zien hoe oud
deze persoon was, welke ziektes of
belastingsafwijkingen ze hadden.
Wat we ook willen weten zijn de
merkteken is weggeslepen. Wat deze
bel zo spectaculair maakt is de ver
melding van het jaartal, de naam en
de plaats. Dat is in de archeologie
heel waardevol. Een jaartal is belang
rijk. Dan kunnen we dingen nap
luizen. De naam en herkomst van het
schip bijvoorbeeld Over de schip
breuk is waarschijnlijk corresponden
tie gevoerd, want mensen wilden hun
geld terug. Er zijn waarschijnlijk
rechtszaken gevoerd, etc Het pro
bleem is dat met alle archieven be
waard zijn gebleven. Als dat wel het
geval is. moet je nog zien uit te vin
den waar de betreffende informatie
zich bevindt. Want veel archieven zijn
steengoed uit Duitsland, uit gebied
Westerwald bij Keulen, wat is af te
leiden uit de blauwe versiering De
kurk zat er nog op en de inhoud,
waarschijnlijk olijfolie of iets derge
lijks, gaan we in het laboratorium
analyseren. We vonden in dit wrak
maar een paar intacte kruiken, want
veel aardwerk ligt aan stukken. Tij
dens zo'n schipbreuk ging het enorm
tekeer
De lading in het schip was met com
pleet. Vos: 'Wel verklaarbaar, want als
de wind na zo'n ramp ging liggen,
dan werd het ruim doorgaans leegge
haald. Alles van waarde verdween.
Wat we terugvinden zijn doorgaans
Arent Vos. hoofd van het archeologisch duikteam van NISA. met de bel. 'Het gaat ons om
de informatie die de gevonden spullen opleveren.(Foto Gewo r.mmemun.
- wat minstens zo belangrijk is - het
houdt de paalworm tegen. Want als
er geen hout uit de bodem steekt,
komt die paalworm er met in.'
Het probleem volgens Vos is dat er in
de Waddenzee heel veel wrakken
zijn, maar dat er in héél Nederland
maar één archeologisch duikteam is
dat zich professioneel met wrakken
bezig houdt 'Bovendien: als er in
Maastricht een Romeinse brug wordt
gevonden, moeten we daar ook
heen, net zoals er in Zeeland een
schip of een verzonken nederzetting
wordt aangetroffen. Dan gaan we
daar ook heen. Dus als we geen tijd
hebben om van een wrak op een
bepaald moment veel werk te maken,
dan dekken we het af, zodat de ach
teruitgang op zijn minst wordt ver
traagd. We nemen echter wel be
paalde maatregelen, zoals monsters
van het hout, om het bouwjaar van
het schip te bepalen En we zoeken
gidsfossielen, zoals aardewerk of
pijpjes van klei, waaruit we de datum
van de schipbreuk kunnen bepalen
We kijken naar de functie van het
schip, waar het heen ging en waar het
vandaan kwam.' Zo weten we op dit
moment over elf schepen in de Wad
denzee al aardig wat
Geld
'Als een gemeente of een universiteit
besluit om er een paar miljoen voor
uit te trekken, dan kan er meer wor
den gedaan. Probleem is echter dat
scheepsarcheologie met zo heel een
voudig is. Het vereist kennis, vaardig
heden, organisatie en logistiek. We
zijn hier met acht duikers op 10 juni
aan de slag gegaan en werken door
tot 30 augustus. We kunnen hier vrij
eenvoudig en goedkoop aan de slag
en we hebben hier bij het NIOZ een
hele mooie stek, waardoor onze
verblijfskosten worden gedrukt. Het
team heeft de beschikking over ver
schillende containers Daarin kan het
materiaal worden opgeslagen en
overnacht het duikteam. We werken
met een ofshore schip van Rederij
Waterweg. De huur daarvan is zó
vriendelijk, dat dit bedrijf in feite een
sponsor is.'
Voor het vinden van de wrakken
wordt de zeebodem in kaart gebracht
met sonar. Vos: 'Als we voor het eerst
duiken, dan zie je alleen wat hout uit
de bodem steken. Soms hebben
amper een meter zicht, dus veel zie
je met. We zwemmen dan wat rond
zo'n wrak om er een beetje vertrouwd
mee te raken. Dan slaan we
roestvrijstalen spijkers in het wrak,
die worden genummerd. We meten
de afstanden en krijgen zo een beeld
van het schip, de verhoudingen en de
richting. Andere duikers tekenen en
filmen de constructie. Met een meter
zicht kunnen we best goede beelden
krijgen. We nemen monsters van het
wrak, zodat we de bouwdatum kun
nen bepalen. We nemen echt met
meteen al het materiaal mee dat we
vinden Het gaat ons om de informa
tie die de spullen opleveren. We kij-
handelsbetrekkingen, de bouw
methodes, de organisatienetwerken,
de afnemers en noem maar op.'
Lelystad
'Ik begrijp dat Texelaars zoveel mo
gelijk archeologische vondsten op
het eiland willen houden. De scheep
vaart is natuurlijk ook van groot be
lang geweest voor het eiland, dat van
de late Middeleeuwen tot en met de
achttiende eeuw een grote rol heeft
gespeeld in de totale Nederlandse
handel. Maar Texel moet zich ook
realiseren dat het niet zo'n voorname
rol had kunnen spelen als er geen
Amsterdamse kooplieden of Zaanse
scheepsbouwers waren geweest,
producenten en afnemers en noem
maar op. In de archeologie gaat het
om de hele samenhang, met alleen
om Texel. Daarom is het met vanzelf
sprekend dat spullen die hier worden
gevonden ook óp het eiland thuisho
ren.'
Zo gaat de bel eerst naar de afdeling
conservering in Lelystad. 'Waar
schijnlijk hoeft er weinig aan te ge
beuren, maar het moet wel gedaan
worden door vakmensen. Daarna
komt hij beschikbaar voor de musea,
want daar hoort hij nu thuis. Eerst
hangen we hem in ons eigen mu
seum in Lelystad, want daar tonen we
altijd de zaken waarmee we bezig
zijn. En daarna is hij beschikbaar voor
bruikleen. We moeten zien te regelen
dat hij dit najaar of de komende win
ter in Oudeschild komt te hangen.
Het nationale beiaard- of klokken
museum heeft me gisteren gebeld.
Ook zij willen hem dolgraag tentoon
stellen.'
'We gaan natuurlijk onderzoek doen
naar deze bel. De vraag is: wie was
de opdrachtgever. Het feit dat de klok
hier is gevonden kan haast niet an
ders betekenen dan dat het een bui
tenlander is geweest. Anders zou de
klok wel met een binnenvaartschip
zijn vervoerd.' Vos wijst op een ovaal
op de bel (cartouche), met een blanco
inhoud. 'Ik heb er met een kenner van
carillons over gebeld en die vertelde.
"Dit wordt nooit gegoten met een
blanco cartouche." Hij denkt dat het
Een pas gevonden kruik, gemaakt van steengoed uit Duitsland, uit gebied Westerwald bij
Keulen.
met geïnventariseerd en dus moeilijk
toegankelijk.'
Het aardewerk dat in hetzelfde wrak
is gevonden is moeilijker te dateren.
Hij grijpt een kruik. Het waren eigen
lijk de conservenblikjes van toen. Ze
werden gebruikt voor de opslag van
olijfolie of ansjovis, typische
massaproducten Alleen de inhoud
zegt iets over waar het vandaan
kwam, of waar het naar toe ging. Aan
deze kruik is meer te zien. Hij is van
de simpele gebruiksvoorwerpen.
Navigatieinstrumenten, mesjes, res
ten van boeken, bijbels of almanak
ken, een oven, touw, zeildoek, blok
ken, persoonlijke zaken. Voor ons zijn
ze van belang om meer over het
schip aan de weet te komen. In feite
is het hele schip, de uitrusting, met
alles dat erbij hoort in één moment in
het zand bevroren, als een soort tijds-
capsule Een bron van informatie.'
Gerard Timmerman
is een jaarlijks terugkerend
bleem in De Koog. Mensen die
taxistandplaats links laten lig-
en gewoon een taxi opwach-
langs één van de uitvalswegen,
gemeente vindt dat de taxi's
en moeten stoppen op de taxi-
ndplaats. Taxichauffeurs op hun
irt, zeggen dat dat soms ge-
on niet mogelijk is. Een nachtje
Dishoogte nemen bij de taxi-
ndplaats.
teen rechts gaan de handen om-
>9 langs de kant van de weg. Een
dje in een taxi rondom De Koog
d meteen dat het vervoersmiddel
*ild is om drie uur 's nachts. 'En
valt het nu nog mee', vertelt de
bestuurder die graag anoniem wil blij
ven.
Meerdere kleine groepjes uitga
anders wenken de taxi als hij langs
rijdt. Een persoon maakt serieus aan
stalten voor de wagen te springen,
maar doet toch snel weer een stap
terug. De andere personen houden
het bij het maken van stopbewe
gingen 'Het valt enorm mee van
avond', herhaalt de chauffeur na twee
keer een rondje om het dorp. 'Het is
nu rustig. Soms gaat het er veel an
ders aan toe. Dan springen ze echt
voor je wagen om je tot stoppen te
dwingen. En wat moet je dan? Je
moet met het lef hebben om iemand
aan te rijden, want jij bent verant
woordelijk.' Een collega valt hem bij.
'Als ze voor je taxi springen, stappen
ze gewoon in en dan krijg je ze er ook
niet meer uit. Als je het probeert, heb
je een hok vol herrie.'
Het springen voor de taxi en een toe
name van agressie zijn twee punten
waar de chauffeurs dit jaar veel over
last van zeggen te ondervinden.
Vooral de agressie is volgens hen
baten uit zou stijgen. Bij dat bedrijf
waren toen al aan drie taxi's vernie
lingen geweest. 'Er zijn vaak vecht
partijen', zegt de chauffeur. 'En de
indruk bestaat dat de combinatie van
drank en pillen regelmatig voorkomt.
Als je een avond flink gedronken
hebt, heb je hem rond drie uur wel
zitten. Maar nu komen ze soms nog
lossen het onderling op zonder mot
te krijgen.
Langs de Pontweg voorbij Paultje
Patat en langs de Boodtlaan voorbij
Le Berry staan rond half drie nog niet
veel mensen. Voorbij Paultje Patat
staat zelfs niemand. Wel begint het
drukker te worden in de Dorpsstraat.
Tegen kwart voor drie is er ook meer
toegenomen. De taxibedrijven dien
den daarover in juni al hun zorgen in
bij de gemeente Taxi 312000 dreigde
na 2.00 uur niet meer op De Koog te
gaan rijden als de schade boven de
bidplaats aan de Nikadel
'roto Gorord Timmerman)
helemaal overactief de taxi in en dan
willen ze nog van alles doen.'
Mensen die terug moeten naar de
dorpen of de recreatieplaatsen zijn
volgens de chauffeurs vooral dege
nen die de taxi's onderweg tot stop
pen dwingen. 'Van de jeugd van
Kogerstrand heb je geen last. Die
loopt wel. Het zijn de mensen die te
rug moeten naar bijvoorbeeld De
Cocksdorp, Den Burg of Oudeschild.'
Volgens de chauffeur zijn het meestal
Texelaars die de problemen veroorza
ken. 'Vooral mensen tussen de twin
tig en de vijfentwintig', zegt hij. 'En
soms jongeren van een jaar of vijftien,
maar die willen dan even flink doen.'
Rondhangen
Een tijdje rondhangen bij de taxi
standplaats biedt een aardig inkijkje.
Tegen tweeën is het er nog rustig en
hoeven mensen er niet te wachten.
Dat blijft ongeveer zo tot kwart over
twee. In de Dorpsstraat is het onder
tussen ook vrij rustig. Alleen voor de
Metro en Le Berry is het druk op het
straat. Drie dorpswachten staan
naast elkaar toezicht te houden.
Na kwart over twee verandert de si
tuatie bij de standplaats. De eerste
wachtenden verschijnen, terwijl de
taxi's allemaal vertrokken zijn voor
een ritje. Als er een nieuwe verschijnt,
ontstaat er even onduidelijkheid tus
sen twee groepjes over wie er nou in
aanmerking komt voor de wagen. Ze
volk bij de taxistandplaats. Een paar
vrouwen met een moeilijk startende
auto krijgen allerlei opmerkingen te
verduren van een groep jongens
'Kom op, we gaan met z'n allen in de
Seat' wordt er meermalen luid geroe
pen. Als de wagen eindelijk aan de
praat is, gaan de dames er rap van
door. Bij sommige wachtenden
steekt de eerste irritatie op. Zeker bij
degenen die er al even staan en zien
dat zojuist gearriveerde mensen pal
bij de ingang van de standplaats een
taxi aanhouden en meteen weg zijn.
Twee |ongens besluiten mobiel een
taxi te bestellen. Met ongeveer een
kwartier moet er één komen, laat de
een de ander na het telefoontje we
ten. Bij één van de bushaltes tegen
over de standplaats belt een tweetal
eveneens mobiel een taxi. De taxi
chauffeur zegt even later dat het he
lemaal geen zin heeft om te bellen.
'Moet je maar eens zien', zegt hij,
terwijl hij de standplaats oprijdt. Di
verse handen gaan weer omhoog.
'Vertel mij maar wie ik eruit moet pik
ken. Kan jij het zien?'
Echt druk is het met te noemen bij de
standplaats na drieén. Vraag en aan
bod zijn duidelijk uit balans, maar er
staan ook weer geen drommen men
sen. De bussen van Connexxion
(richting Den Burg) en de Metrolijn
van Hans de Ridder (richting De
Cocksdorp) die bij de bushaltes stop
pen nemén ook aardig wat volk mee.
Het lost het tekort aan taxi's op de
standplaats echter niet op. Er blijft
veel volk staan. Agressie blijft op dat
moment afwezig. Veel aandacht gaat
uit naar een jongen die op het dak van
het urinoir is geklommen. Zijn vrien
den dagen hem uit omlaag te sprin
gen. Een moment lijkt hij serieus een
sprong te maken. Een andere jongen
doet ondertussen verwoede pogin
gen zijn persoonlijk record 'meeste
aantal boeren in een minuut' te ver
beteren.
Politie
Politie en dorpswacht zijn rond dneèn
met aanwezig bij de taxistandplaats.
Volgens groepschef Jan Pluimert van
de politie op Texel kwam dat door het
opstootje in de Dorpsstraat waarbii
twee mensen gearresteerd moesten
worden. Hij wijst erop dat de politie
geregeld langsrijdt en toezicht houdt.
'Maar je moet het ook inschatten. Als
het rustig is. hoef je er met altijd te
staan. Dan kan het ook tegen je wer
ken.' Pluimert heeft de indruk dat het
de laatste drie, vier weken rustiger is
geworden bij de standplaats. 'In het
voorseizoen was er wel veel overlast.
De aanwezigheid van de bussen
helpt ook. Soms stond anders de
hele Nikadel vol.'
Een woordvoerder van de gemeente
heeft de indruk dat de bussen helpen
de piek weg te nemen. 'Ze nemen
een extra groep mensen mee.' Hij
erkent dat het moeilijk is maatrege
len te nemen tegen mensen die bui
ten de standplaats een taxi te pakken
proberen te krijgen. 'Probeer ze alle
maal maar eens naar de taxistand
plaats te laten gaan. Maar we probe
ren het te verbeteren.' Recentelijk
stuurde de gemeente nog een brief
naar de taxichauffeurs. Burgemees
ter Geldorp riep hen daarin op de
taxistandplaats te gebruiken en het
vervoer vanaf daar te laten plaatsvin
den.
Volgens de taxichauffeurs blijft dat
moeilijk als mensen voor de wagen
springen. De inzet van de bussen is
volgens hen ook niet de oplossing
van het probleem. 'Het haalt een
druppel van de gloeiende plaat', zegt
de chauffeur 'Maar het probleem zit
hem in die piek van drie uur. Dat wil
len ze maar niet snappen. Als ze die
sluitingstijd zouden oprekken naar
vier uur, zou het al de helft schelen.'
Jeroen van Hattum
I <1B dc mUcTK
Beste Hoornders. In de Texelse Cou
rant las ik van jullie actie tegen de
plannen om bij Den Hoorn in polder
De Naai een bollenschuur te bouwen.
Heel goed. Bollenschuren zijn tegen
woordig bijna zo groot als een
vliegtuighangar en veelal van meta
len platen opgetrokken. Foeilelijk. Dit
stukje is alleen bedoeld om jullie een
steuntje in de rug te geven. Houden
jullie je poot stijf Ik kan me niet voor
stellen dat de provincie Noord-Hol
land hier zijn fiat aan geeft. De con
structie dat mevrouw Lap een eigen
bedrijf begint is zeer doortrapt. Als dit
lukt op deze manier er een bollen-
loods neer te zetten dan is het hek
van de dam en zal deze truc her en
der navolging vinden. Succes met
jullie actie.
Arnold Gronert
Petten
WIJ GELOVEN
www.legerdesheils.nl
