Waarschuwing februariramp nog steeds van kracht
TEXELSE J couRANT
Boekje over de
watersnoodramp
VRIJDAG 31 JANUARI 2003
I953 is een jaartal dat in het collectieve geheugen staat gegrift:
je watersnoodramp. De stormvloed tijdens de rampzalige nacht
/an 31 januari op 1 februari zaaide in het zuidwesten van Ne
derland dood en verderf. Maar ook Texel werd zwaar getrof-
en. De dijk van polder De Eendracht bezweek en bij de snelle
nundatie die daarop volgde werd een ploeg dijkwerkers door
iet water verrast. Zes Texelse mannen verdronken.
Boerderij 'Irene' in de ondergelopen polder de Eendracht
je stormvloed overviel de Texelaars,
sliet zo gek. want de weersver
wachting van het KNMI voor zondag
februari gaf geen reden tot onge-
ustheid: wisselende bewolking, nu
sn dan gure buien en krachtige tot
stormachtige wind tussen west en
ïoordwest. Dat die krachtige wind in
Je loop van zaterdag 31 januari zou
aanzwellen tot een orkaan uit het
ïoordwesten, zag men met de toen-
nalige middelen, zonder weerfoto's
i/an satellieten et cetera, niet aanko-
nen.
In 1953 hadden de dijken lang met de
ïoogte die ze nu hebben. Met de vier
silometer lange dijk van de in 1846
jrooggelegde polder De Eendracht
was het niet best gesteld. Hi| was
aag, niet erg sterk, verkeerde in
slecht conditie en was bovendien be
sleed met een schrale, maar acht
sentimeter dikke laag klei. Het was
lekend dat de zeewering niet
jeugde, maar de eigenaren, de fami
lie Everts uit Brussel en Haarlem lie
ten na om de dijk te versterken. In de
247 hectare grote polder boerden de
familie Th. Rutten op hoeve 'Irene' en
J. van Strien op 'Zeeburg'. Verder
stonden er enkele huisjes. Toen op
zichter L. van Hoorn op zaterdag rond
18.00 uur bij De Cocksdorp pools
hoogte nam, leek het erop dat het
met de hoogwaterstand mee zou
vallen. Maar doordat de aanwakke
rende storm samenviel met springtij
ontwikkelde zich een rampzalig sce
nario. Om 19.00 uur was het water
met meer dan een meter gestegen.
Op dat moment besloot Van Hoorn
het dijkleger van de Dertig Gemeen
schappelijke Polders op te roepen.
De keur bepaalde dat alle mannelijke
bewoners van 18 tot 51 |aar bij drei
gend gevaar of een doorbraak kon
den worden ingezet.
Gewapend met zakken, schoppen en
lantaarns stonden om 20.00 uur op
de Eendrachtdijk 13 man op hun
post. Het water bleef stijgen, de wind
nam in kracht toe en ruimde boven
dien van west naar noord-noordwest,
met als gevolg dat de oostkust van
Texel na het eerste hoogwater te
maken kreeg met een flinke deining.
Om 10.30 uur werd bij De Cocksdorp
een hoogte van 3.32 meter boven
NAP gemeten. Langs vrijwel de hele
Texelse kust ontstonden kleine be
schadigingen boven de klinker-
glooiing. Om 23.00 uur werkten de
dijkwachten met man en macht om
de gaten met zandzakken te dichten.
Iets later bleek bij dijkpaal 38 een gat
in het buitenbeloop van de dijk te zijn
geslagen, dat geprobeerd werd te
vullen. Tussen 1.00 en 2.00 uur sloe
gen de golven bij Zeeburg over de
dijk heen. De situatie verslechterde
met de minuut. Tegen 5.00 uur werd
de di|k zó zwaar beschadigd, dat het
dichten van de gaten ondoenlijk was.
Later bleek dat de dijk op 116 plaat
sen was aangetast De buitenloop en
de kruin waren zwaar beschadigd, de
afbraak zette door en de dijk was red
deloos. Langer in de polder blijven
was onverantwoord en de bewoners
van de polder kregen het advies have
en goed in veiligheid te brengen.
Nadat al geruime tijd water over de
dijk stroomde brak de dijk zondag
morgen rond 8.15 uur, zo'n twee uur
na hoogwater, door. De golven sloe
gen ten oosten van hoeve Irene een
gapend gat van 120 meter in de dijk,
dat door de getijdewerking zou ver
breden tot 160 meter. De polder liep
vol water, met noodlottige gevolgen
voor een ploeg di|kwachten die nog
maar net in de polder was gearriveerd
om de vele gaten in de dijk te dich
ten. Het betrof mannen uit De Koog
en De Waal, die in de loop van de
ochtend met twee autobussen waren
aangevoerd. Eén daarvan reed door
naar hoeve Zeeburg. Door het slechte
zicht en de tamelijk grote afstand tot
de doorbraak, werd het gevaar te laat
opgemerkt. Toen men het onheil een
maal in de gaten had, vluchtten de
mannen met een door J. Bruin be
stuurde bus of te voet naar de
Eierlandse dijk. Het maaiveld in die
richting, speciaal een strook langs de
Eierlandse dijk, lag echter lager dan
de rest van de polder. Hier ontstond
een sterke stroming. Zelfs de bus die
op dat moment nog maar 100 meter
van de dijk af was, werd door het ra
zendsnel wassende water in de
naastliggend sloot gedrukt. De pas
sagiers moesten toen op eigen kracht
de dijk zien te bereiken. Zes mannen
slaagden daar niet in en zijn jammer
lijk, in het zicht van de veilige dijk,
verdronken. De zes slachtoffers wa
ren Willem Dijker (57 jaar), Redmer
IJska (56), Jan Koopman (48), Dirk
Kuip (36), Wieger Bernardus (34) en
zijn zwager Siebren Walsweer (23).
Vooral in De Waal was de verslagen
heid groot. Vier van de zes slachtof
fers - Dijker, IJska, Koopman en
Bernardus - woonden in Texels klein
ste dorp. Alle lichamen van de zes
konden in de week volgende op de
ramp worden geborgen, dat van de
jonge Walsweer als laatste.
Toen de dijk van De Eendracht was
bezweken, kreeg de lage en zwakke
binnendijk tussen deze polder en Het
Noorden het zwaar te verduren. Over
stroming van de duizend hectare
grote polder dreigde, maar het dijkje
hield het. Dat kwam mede doordat de
dijk van De Eendracht het pas begaf
toen het water alweer aan het dalen
was. Maar doordat de wind nadien
nog aanwakkerde, bleef de situatie
nog een aantal dagen dreigend. Uit
voorzorg bracht de gemeente op 4
februari 20 auto's bij elkaar om de
circa 70 inwoners uit Het Noorden in
geval van nood te evacueren. Bij de
dijk werd een brandweerwagen pa
raat gehouden, om bij dreigende
overstroming met zwaailicht en
loeiende sirene de polder door te ja
gen en het sein tot evacuatie te ge
ven. De inmiddels gearriveerde Na
tionale Reserve, later in de nacht
afgelost door militairen - hielp met het
versterken van de dijk met zandzak
ken.
Elders op Texel werd eveneens strijd
geleverd tegen het water. Spannend
was het bij gemaal de Schans, waar
het zaterdagavond niet lukte de
schuif dicht te krijgen. De sluisdeuren
waren door het water met geweld
naar boven gestuwd en het water
stroomde met enorme kracht in de
kolk en later over de rand. Na enige
tijd bezweek de zuidelijke kade en het
lukte niet de opening dicht te krijgen.
Men kwam op het idee stukken
spoorrails voor de sluis aan te bren
gen, die door aannemer Kees Drijver
werden aangevoerd. Aldus ontstond
een soort vlechtwerk, dat met zakken
met zand tegen een zeil werd afge
dekt. Hiermee werd voorkomen dat
het achterliggende land over
stroomde.
Ook het dijkvak ten oosten van
Bij het maken van deze terugblik
op de watersnoodramp is dank
baar gebruik gemaakt van de uit--
gave 'Door stormvloed over
mand', van de hand van his
toricus Will C. Thijssen uit Anna
Paulowna. Hij beschrijft de
watersnoodramp op Texel, de
nasleep daarvan en de gebeurte
nissen die tijdens de stormnacht
in de kop van Noord-Holland.
Thijssen schreef de uitgave in
opdracht van de vereniging
'Vrienden van de Hondsbos-
sche'. Het geïllustreerde herden
kingsboekje is te koop in het
Maritiem en Juttersmuseum en in
Tusse de Banke Tevens kan het
worden besteld bij het Hoog
heemraadschap Hollands Noor
derkwartier, postbus 850, 1440
AW Purmerend, tel. 0299-66300,
onder vermelding van 'Vrienden
van de Hondschbosche. Inclu-
sies verzendkosten is de prijs
€10,-.
Oosterend kreeg het zwaar te verdu
ren. De golven sloegen er zware be
tonnen platen uit de bovenkant van
de stenenglooiing en er was sprake
van ontgronding van het buitentalud.
Op sommige plekken werd de kruin
van de dijk over de volle breedte
weggeslagen. Het meest bescha
digde deel lag direct ten noorden en
ten zuiden van de Oostersluis. In 25
vakken met een totale lengte van 710
meter werden gaten geslagen. Door
dat de dijk direct naast de sluis door
weekt raakte, bezweek een deel van
het binnentalud, wat direct gevaar
opleverde. Bij Dijkmanshuizen sloeg
het water de betonnen platen even
eens op verschillende plaatsen weg.
Ook op het haventerrein in Oude-
schild moest worden ingegrepen. Om
20.00 uur stonden de kaden blank en
overal dreven kisten en vaten zee
waarts. De schotbalken waarmee de
coupure in de havendijk naast
'Havenzicht' was afgesloten lieten
water door. Mannen waren uren in
touw met het aanbrengen van zand
zakken tegen de balken, waardoor
het water bij de achterliggende hui
zen werd weggehouden. Schade was
er wel. Bij de visafslag waren 40 zak
ken zout in het water opgelost, uit de
schuur van De Wijn en van de werf
verdween hout en in het gebouw van
Teso was het een ravage. Het ergst
was de schade bij ondergelopen
graanhandel Keijser Co, waar de
machines door zout waren aangetast
en honderden zakken veevoer verlo
ren gingen. De TX 28 was op het nip
pertje aan wegdrijven ontsnapt. Het
schip lag nog met één draad vast en
kon dooreen Teso-sloep in veiligheid
worden gebracht.
Schade was er eveneens langs de
Noordzeekust, waar op het
Kogerstrand een paviljoen werd weg
gevaagd. Over een breedte van 25 tot
50 meter werd duin weggeslagen.
Tussen paal 12 en Den Hoorn was
zelfs een 'miniatuur-Slufter' ontstaan.
Ook op zee was de nood aan de man.
Ten zuiden van de Vliehors liep de
Duitse tanker Oder aan de grond. Het
1600 ton zware vaartuig was verloren
door een sleepboot en aanvankelijk
spoorloos verdwenen De Helderse
reddingboot Prins Hendrik was vele
uren in touw om het schip met zes
opvarenden te vinden, totdat deze
zondagmiddag dor de kustwacht van
Eierland werd ontdekt. Onder leiding
van schipper Jan Bakker ondernam
de Durper reddingboot Joan
Hodshon een poging om het schip te
naderen, maar wegens de barre om
standigheden moest de redding
poging om 9.30 uur worden gestaakt.
s Nachts brak het schip in tweeën,
waarbij de helften honderden meters
van elkaar dreven. De bemanning
had op het achterschip een veilig
heenkomen gezocht en werd door de
Prins Hendrik van boord gehaald
Gedenkwaardig is het bezoek dat
koningin Juliana en prins Bernhard
op vrijdag 13 februari aan Texel
brachten. De koningin kwam met de
veerboot, de prins arriveerde in een
door hemzelf bestuurde Beaver vlieg
tuig. Er werd een kijkje genomen bij
de zwaar beschadigde Oostersluis,
de enorme kustafslag bij de vuurto
ren en de doorgebroken dijk van De
Eendracht. Bij het gat was de konin
gin geruime tijd geanimeerd in ge
sprek met Jaap Boon. Van hem ging
het verhaal dat hij tijdens de storm
nacht met zijn jas een gat in de dijk
had gedicht, maar zelf houdt hij het
erop dat hij het kledingstuk is kwijt
geraakt. Hoe dan ook, aan het be
zoek van de koningin hield hij wel een
nieuwe jas over. Juliana had in Hotel
Texel een ontmoeting met de nabe
staanden. Om geld in te zamelen
voor het Nationale Rampenfonds gin
gen padvinders de deur langs. On
danks dat menigeen moeite had om
de jeugd veel geld mee te geven,
meldde de Texelse Courant dat de
actie al in enkele dagen 22.955,- gul
den had opgeleverd.
Net als in andere rampgebieden,
bleek tijdens de stormvloed dat men
sen en instanties niet goed waren
voorbereid op de catastrofe. Over het
algemeen was de coördinatie bij de
hulpverlening niet best. Mensen re
den achter elkaar aan en deden wat
met de beste bedoelingen goed leek.
De mannen die in De Eendracht in
actie kwamen moesten achteraf in
zien dat de vlucht vanaf Zeeburg naar
het verre Eierland het slechtste was,
dat ze hadden kunnen doen. Zeeburg
ligt in het hoogste deel van de polder,
waar het water met hoger dan een
meter had kunnen komen. Op de
zolder van de vrij degelijk gebouwde
boerderij hadden ze een veilig heen
komen kunnen zoeken en ook de
zeedijk zou in zuidelijke richting een
uitweg hebben geboden. Maar er
was niemand die zich dat toen reali
seerde. De ramp was voor de Dertig
Gemeenschappelijke polders en de
gemeente aanleiding een evacuatie
schema op te stellen, waarbij Texel in
gevarenzones werd opgedeeld. Als
gevolg van de geteisterde dijken be
stond de angst dat een volgende
stormvloed nog veel desastreuzer
gevolgen zou hebben. De ramp was
voor het gemeentebestuur aanleiding
geen particuliere bedijkingen meer
toe te staan. Ook moest het beheer
van de dijken worden overgedragen
aan het waterschap. Dit laatste liet
lang op zich wachten. In 1971 ging
het nieuwe Waterschap Texel van
start, waarin alle polders op het ei
land werden samengevoegd.
Als snel na de stormvloed werd een
aanvang gemaakt met het nood-
herstel van de dijken Particulieren
stelden zandzakken beschikbaar, de
gemeente Zaandam stuurde er nog
eens 50.000. Uiteindelijk werden er
100.000 geleverd. Dit gebeurde met
inzet van hulpkrachten van buiten
Texel, onder wie marinemensen uit
Den Helder, vrijwilligers (Indonesie-
veteranen) uit Sneek en arbeiders van
de Dienst Uitvoering Werken. Tot eind
oktober 1953 zijn medewerkers van
Provinciale Waterstaat op Texel, in
nauw overleg met het lokale water
schap, bezig geweest met het herstel
van de dijken. In 1953 kreeg De
Schans een nieuwe sluis. Het gat in
de dijk van de Eendracht, dat tot 1.20
beneden NAP was uitgesleten, werd
vanaf de noordkant gedicht met klei
van de Schorren en vanaf de zuidkant
met specie uit de polder zelf. Op 25
februari kwam de aansluiting tot
stand, waarbij Jaap Boon de drie
kleur hees. De Noorderdijk werd ver
zwaard, tot een kerende hoogte van
4.50 boven NAP. De jaren erna kwam
in De Eendracht weinig terecht van
landbouw. Het zout had had de grond
aangetast en de teelt van gerst werd
in het eerste seizoen na de ramp een
mislukking. Het tweede jaar konden
bieten worden geteeld en het jaar
erop lukte het ook weer met de aard
appelen.
In 1958 werd de Deltawet van kracht,
op basis waarvan de dijken naar vijf
meter boven NAP moesten worden
opgehoogd, ruim anderhalve meter
hoger dan het stormvloedpeil van
1953 Op Texel gebeurde dat het
eerst met de dijk van de Prins
Hendrikpolder, die overigens vrijwel
niet had geleden onder de storm
vloed Maar bij de aanleg van de veer
haven op 't Horntje in 1961 bleef een
kwart miljoen kubieke meter zand
over, wat resulteerde in het besluit om
de dijk van 'De Prins' het eerste te
verhogen. Maar de overige Texelse
dijken hadden voor de overheid geen
prioriteit.
Het leidde op 3 januari 1976 bijna tot
een tweede watersnoodramp. Na
een waarschuwing van de Storm
vloed waarschuwingsdienst werd al
vroeg in de morgen uitgebreide dijk
bewaking ingesteld. Om 5.30 uur
waren alle posten met in totaal 65
man bezet. De aanhoudende storm,
met uitlopers naar 13, zwiepte de zee
hoog op tot 3.12 meter boven NAP.
slechts enkele tientallen centimeter
lager dan in 1953. Om 19.00 uur was
het gevaar dermate groot dat de dijk-
wachters op de lagere dijk van De
Eendracht, waar de golven al over
heen sloegen, uit veiligheids
overweging werden teruggeroepen.
De situatie was toen zo dreigend dat
burgemeester W H Sprenger tot eva
cuatie van bedreigde polders be
sloot. 132 gezinnen, samen 450 per
sonen werden opgeroepen naar
hogere delen van het eiland te gaan.
Ze zochten een veilig heenkomen bij
familie of vrienden en in kerken wer
den evacuatieposten ingericht Toen
het water omstreeks 22.45 uur vol
doende was gezakt, mochten de
mensen naar hun huizen terug.
De bijna-ramp was voor de Texelaars
aanleiding niet af te wachten tot de
overheid in 1985 de Texelse dijken
zou verhogen. Er werd een dringend
beroep gedaan op Rijkswaterstaat
om de dijken te verhogen. Om de
noodkreet kracht bij te zetten, onder
tekenden 7.000 Texelaars een petitie.
Dinsdag 27 januari vertrokken meer
dan 1.100 Texelaars naar Den Haag
om te demonstreren. Om het protest
kracht bij te zetten waren 50 scha
pen, met reddingboeien om de buik,
meegenomen. Minister Tjerk Wester
terp van Verkeer en Waterstaat. De
minister zegde toe dat de
dijkverzwaring op Texel versneld zou
worden doorgevoerd. De voltooiing
van de dijkverhoging werd in 1981
gemarkeerd met een monument van
Harry Tielemans op de Waddendijk,
dat de door dijken beschermde oost
kant van Texel verbeeld. In de
negentiger jaren verstevigde Uit-
waterende Sluizen de dijk van de PH-
polder. Om dit te symboliseren
maakte Jan Wolkers het glazen beeld
'Tot hiertoe en niet verder'.Triest is dat
het tot twee keer toe werd vermeld en
dat nu alleen de sokkel nog overeind
staat.
Ook vijftig jaar na de stormvloed is de
(FoloJ C Brom)
waarschuwing van die februarinacht
nog altijd van kracht. Door de dijken
naar Deltahoogte te brengen en een
stevige duinenrij in stand te houden,
is de kans op een overstroming te
ruggebracht naar 1 op de 4000 jaar,
wat betekent dat de zeewering is
berekend op superstormen. Voor het
(denkbeeldige) geval dat het zeewa
ter toch door een buitendijk naar
dringt, houdt het dit jaar gefuseerde
waterschap Hoogheemraadschap
Hollands Noorderkwartier tussen
Oost en De Koog een secundaire dijk
in stand, die Texel in tweeën deelt.
Deze zeewering moet er voor zorgen
dat als één deel van Texel onder
loopt, het andere deel droog blijft.
Om in geval van calamiteiten te kun
nen optreden bestaat de Dijk-
werkgroep Texel, die rond de 40 le
den telt. Om zandzakken te vullen of
hand- en spandiensten te verrichten.
Ze wonen allemaal in het hoger ge
legen Den Hoorn en komen gemid
deld eens per jaar bijeen. Net als in
1953 staan er bij storm en ontij dus
nog altijd mensen klaar.
De Schanssluis met de overgelopen kolk. Dit punt werd direct versterkt. Links het elektrische gemaal.
(Foto. J.C. Brom)
De Tesobus die door het snelstromende water in een sloot naast de weg werd gedrukt.
De kade van de haven van Oudeschild verdween onder water
