Gedetineerden ondergebracht in barakkenkamp bij vliegveld
J
Stilzwijgen heerst over
gebeurtenissen op De Vlijt
Houten Mosquito stortte neer bij De Geul
JmMIM
c
c
m
c; r
MSÈÊmê
WOENSDAG 4 MEI 2005
TEXELSE JQ
COURANT'
Kort na de bevrijding in 1945 werd
in het Duitse bunkerdorp tegen
over het vliegveld een barakken-
lamp ingericht voor het onderbren
gen van politieke delinquenten,
zoals de officiële term luidde. Hier
mee werden mensen bedoeld die
zich om welke reden dan ook aan
de kant van de Duitsers hadden
geschaard en nog tot 1944 landver
raders werden genoemd. De in het
kamp gedetineerden werden te
werk gesteld bij boeren om deze te
helpen bij oogstwerkzaamheden.
Veel mensen weten van het be
staan van het kamp en kunnen zich
de groepen tewerkgestelden in
herinnering roepen, maar kamp De
Vlijt was een gesloten, afgezon
derde gemeenschap, waarvan het
verhaal maar moeizaam is te ach
terhalen. De weinige mensen die er
van weten, doen er het zwijgen toe.
Zestig jaar na dato ademt zelfs de
schaduw van het kamp nog een
grimmige sfeer van wederzijds
wantrouwen en verbittering.
Het kamp bij het vliegveld viel - net
als vergelijkbare kampen elders in het
land- onder het gezag van het Minis
terie van Justitie, onder het Directo
raat-Generaal voor de Bijzondere
Rechtspleging. In totaal waren in het
hele land zo'n 130.000 arrestaties
verricht. In het kamp op Texel waren
800 man gehuisvest, voornamelijk
gevangenen uit Noord-Holland en
Amsterdam. Onder hen mensen die
lid waren geweest van de NSB, maar
ook 200 man die zich hadden aange
sloten bij de SS. Zij kwamen te voet
aan vanaf Oudeschild en moesten ter
plekke zelf hun barakken bouwen.
Het hele kamp werd vervolgens afge
zet met prikkeldraad en voorzien van
wachttorens. Hoewel de bronnen
schaars zijn en elkaar bovendien te
genspreken, waren de omstandighe
den in het kamp op zijn zachtst ge
zegd slecht. De achthonderd
gedetineerden waren ondergebracht
in houten barakken, waarin kamers
waren getimmerd voor negen man.
Daar werd geslapen op een bed van
stro, met alleen een enkele deken. De
orde werd gehandhaafd door slechts
vijftien bewakers - voor het meren
deel afkomstig uit Oss - die met
harde hand een ijzeren regime voer
den. Elke morgen werd om zeven uur
appèl gehouden, waarna naar het
land werd vertrokken voor de dage
lijkse arbeid. Dit gebeurde onder lei
ding van buitenbewakers, meest
Texelaars. Zij gingen met hun werk
ploegen naar boeren die hulp hadden
aangevraagd bij het dorsen, het
rooien van de aardappels of bij het
dunnen van bieten.
Boeren die in aanmerking wilden ko
men voor de hulp van gedetineerden,
konden een aanvraag indienen bij het
Arbeidsbureau. De gevangenen kwa
men in werkploegen van acht tot tien
man, met een bewaker. Later - toen
er een tekort aan bewakers ontstond
- werden de werkploegen vergroot tot
vijftien man. Het was de boeren ten
Courant van 17 april 1946: Tevens
wordt onder de aandacht van de
werkgevers gebracht, dat in de voor
afgaande week. ondanks de strenge
voorschriften dienaangaande, nog
gevallen zijn geconstateerd van het
verstrekken van voedsel en het door
geven van brieven en pakjes aan ge
detineerden door den werkgever.
Vooralsnog is door de Commandant
van het Kamp, in opdracht van zijn
superieuren, volstaan met het voor
eemge tijd insluiten in het kamp van
dezen werkgever, doch in den
vervolge zullen ook de namen van de
betrokken voelden bij het lot van de
gevangenen, hoewel de verschil
lende bronnen zich ook hier zeer ver
schillend over uitlaten. Naast het stie
kem toestoppen van etenswaren en
het doorgeven van pakjes en brieven,
wordt ook gesproken over het be
schimpen, uitjouwen en bespuwen
van de gevangenen en over het
gooien met stenen. Hoe het ook zij,
de groepen tewerkgestelden moeten
een trieste aanblik hebben gevormd.
De arrestaties werden verricht in de
zeer chaotische dagen na de bevrij
ding, vaak door ondeskundig perso-
strengste verboden de gevangenen
eten te geven. Hiervoor werd in de
Texelsche Courant gewaarschuwd,
zowel door de kampcommandant als
door de directeur van het arbeidsbu
reau. Ook op het doorgeven van brie
ven en pakjes werd streng toegezien.
Dat dit herhaaldelijk toch gebeurde,
blijkt uit een oproep in de Texelsche
gestraften in de Texelse Courant be
kend worden gemaakt, terwijl bij her
haling de mogelijkheid van opsluiting
voor langere tijd niet is uitgesloten.'
Dat de kampcommandant herhaal
delijk tegen het aannemen en verstu
ren van brieven moest waarschuwen,
geeft aan dat vee! mensen zich toch
BEWAKER VAN ..DE VLIJT" STAL
EEN REVOLVER.
Een bewaker van het voormalig inter
neringskamp „De Vlijt". H O. te A'dam,
werd door de sterke arm naar de recht
bank in Alkmaar geleid. Hij had als be
waker een revolver en 12 Kogelpatronen
uit de wapenkamer ontvreemd. De uit
spraak was 4 maanden voorwaardelijk en
f 75,boete
Getuige dit knipsel uit de Texelse Courant
van 13 december 1947, kende de geschie
denis van kamp De Vlijt een lange nasleep.
Duidelijk wordt hieruit ook dat in het kamp
een wapenkamer aanwezig was.
neel. Er zijn zelfs gevallen bekend van
mensen die werden opgepakt omdat
zij lid waren van de Nederlandse
Schaakbond (wat ook als NSB werd
afgekort) of uit persoonlijke wraakge
voelens. De arrestanten werden van
hun bed gelicht en zonder pardon
afgemarcheerd naar internerings
kampen. De gevangenen op Texel lie
pen blootsvoets, hoewel later 'klom
pen' gemaakt werden door met een
touwtje een stuk plank onder de voe
ten te binen. Elke week kon door fa
milie en kennissen vuil ondergoed
worden opgehaald en schoon onder
goed gebracht. Over de hoeveelheid
voedsel die de gevangenen kregen,
spreken de bronnen elkaar tegen,
maar veel zal het niet geweest zijn. Er
zijn gevallen bekend van gevangenen
die aardappels meenamen van het
land waar ze te werk waren gesteld
als aanvulling op hun rantsoen. Het
onthouden van eten was één van de
straffen die door de bewakers wer
den opgelegd als een gevangene
zich niet aan de regels had gehou
den. Ook eenzame opsluiting was
een veel gebruikte straf, evenals het
verstoren van de nachtrust. Gevan
genen werden dan ieder uur wakker
s o f aA% tipp
Ons
èxel;
ipZi
IS i:
,r;
jzic
anC
er te
Op deze tekening van een ooggettuige is te zien hoe het kamp er indertijd heeft uitgezien. Duidelijk zichtbaar zijn de prikkeUr»
versperring en de wachttorens. De schets geeft de situatie weerzoals gezien vanaf de Postweg.
gemaakt om zich te melden bij de
wacht.
Omdat de gevangenen niet de hele
dag in het kamp verbleven en op het
land aan het werk waren, waar één
bewaker toezicht moest houden over
een groep van soms wel vijftien ge
detineerden. waren contacten met de
buitenwereld niet helemaal onmoge
lijk. De buitenbewakers waren over
het algemeen ook minder streng dan
de binnenbewakers. Menig echtge
note of vriendin wist haar man te
spreken te krijgen tijdens het werk op
het land. In de schaarse naoorlogse
dagen wilde een bewaker voor een
pakje sigaretten of andere luxe-arti
kelen wel eens een oogje dichtknij
pen. Het kamp werd ook frequent
bezocht door dokter Van Dommelen,
huisarts in De Cocksdorp en een
dominee. Belast met de zielzorg van
de gevangenen waren de predikan
ten van De Cocksdorp, Oosterend,
Den Burg en Den Hoorn, die de
Texelse bevolking ook opriepen boe
ken af te staan voor de biblitoheek
van het kamp. 'Er zijn enkele boeken,
maar veel te weinig. En er moet toch
enige ontspanning zijn voor hen, die
daar als verdachten zijn opgesloten.'
Voor de ontspanning zorgde ook
dammer Jacob Visman, die op 7 ja
nuari 1947 simultaan speelde tegen
28 tegenstanders. Visman verloor zes
partijen en speelde tweemaal remise.
Ook heeft KTF eenmaal op het kamp
een concert gegeven. Ook dat was in
1947, toen bij veel mensen de groot
ste woede al was gezakt en de ge
dachten meer uitgingen naar de we-
Piloot Peter Dickson McGeehan.
Duitse soldaten, trots poserend bij
een door hen neergeschoten vlieg
tuig van de vijand. Het zal geen on
bekend beeld zijn geweest in de
Tweede Wereldoorlog, want alleen al
boven Texel werden er tientallen door
het afweergeschut neergehaald. Van
achtenveertig vliegtuigen heeft Bram
van Dijk uit Oosterend allerlei gege
vens verzameld, maar in totaal gaat
het er om zeker tien méér. Van verza
melaar Paul Dekker uit Den Hoorn
ontving de redactie deze week foto's
van Duitsers bij de brokstukken van
een Mosquito, die op 16 maart 1943
neerkwam bij De Geul, vlakbij de
plaats waar nog steeds een scheef
gezakte bunker staat. Volgens Van
Dijk betreft het hier één van de zes
tien Mosquito's die die dag een aan
val hadden uitgevoerd op werkplaat
sen van de Duitse spoorwegen in
Paderborn, tussen Dortmund en
Hannover. Ze waren om 16.50 uur
opgestegen van de basis Marham bij
Norwich. Mosquito's waren houten
vliegtuigen, die sneller waren dan alle
Duitse jagers en om die reden ook
overdag actief waren. Laag vliegend,
buiten het zicht van de radar, voerden
ze verrassingsaanvallen uit. De bij
Den Hoorn gecrashte Mosquito werd
om 19.29 uur getroffen door
Kriegsmarine-Flak en was de enige
van de zestien die niet terugkeerde
naar de basis.
De twee inzittenden kwamen allebei
om het leven. De in 1921 in Nieuw-
Zeeland geboren piloot Peter
Dickson McGeehan vormde een vast
duo met navigator Reginald Charles
Morns, geboren in 1909 in Engeland.
Samen ook, met andere vliegtuigen,
hadden ze op 29 januari 1943 bij dag
licht een aanval uitgevoerd op Berlijn,
een aanval die rijksmaarschalk
Hermann Goering vlak ervoor in een
toespraak nog voor onmogelijk had
gehouden. In een artikel in de New-
Zealand Herald van februari 1943
stond trots vermeld dat McGeehan
de enige Nieuw-Zeelandse piloot was
die aan deze aanval had meegedaan.
Uit bewondering kreeg hij hier, net als
zijn navigator, een hoge onderschei
ding voor. In het boekje waarvan het
eerste exemplaar morgen wordt uit
gereikt aan oorlogsveteraan H. Kious
(een eerste versie verscheen in 2000
als Het verhaal achter de grafsteen)
staat onder meer te lezen dat
McGeehan de oudste zoon was in
een gezin van drie jongens en één
meisje. Zijn vader stierf toen Peter
zes jaar oud was. McGeehan werkte
als klerk op een zuivelfabriek,
speelde rugby en cricket en was een
goede wedstrijdzwemmer. Op 23
maart 1941 trad hij in dienst van de
werden daarom vervroegd - al ofne
voorwaardelijk - in vrijheid gesteld 'esc
juni 1947 waren er nog maar IS
gevangenen op De Vlijt en moestte
kamp ingrijpende verbouwingen»
dergaan om aan de hernieuwdeew
te voldoen. De laatste gevangene
werden overgebracht naar Erfpnnsi
Den Helder, waar ook verdachten d
het eiland zelf waren ondergebrar.
sik
Tenzij wraakgevoelens en bittert» j
over en weer aan de kant words
gezet, zal de toestand in kamp Ds „gj.
Vlijt een mysterie blijven. Vooralsra
luchtmacht van Nieuw-Zeeland, een
half jaar later ging hij naar Engeland
voor verdere trainingen. In februari
1943 werd hij aangesteld als Pilot
Officer.
Navigator Morris was de oudste van
vier kinderen. Als 15-jarige ging hij
aan het werk bij een staalfabriek in
Birmingham, waarvan hij later verte
genwoordiger werd. Hij trouwde op
21 september 1935 met zijn buur
meisje Ena Morris. Samen kregen ze
één dochter, Jane. In 1941 meldde hij
zich als vrijwilliger bij de Royal Air
Force, de Engelse luchtmacht. Zijn
vrouw is niet meer hertrouwd. Ze
stierf in 1991 op 82-jarige leeftijd.
McGeehan en Morris werden twee
dagen na hun crash begraven in Den
Burg. Morris in graf 1 in rij 1zijn maat
in graf 26 in rij 2.
Wrirffiiï ggj&Mjj
mtemenngskamp De Vlijt
Nu woningen, zestig jaar geleden onderdeel
Duitse soldaten poseren trots bij de brokstukken van de door hen neergeschoten Mosquito.
Navigator Reginald Charles Morris.
Herdenking
in Den Hoorn
In Den Hoorn wordt vanavond een
gezamenlijke herdenking gehouden.
Een groep leden van DEK vertrekt om
19.37 uur vanaf het eind van Klif, een
andere groep om 19.48 uur vanaf het
eind van Diek. Hoornders die de her
denking willen bijwonen, wordt ver
zocht zich bij een van deze groepen
aan te sluiten. Vanaf het pleintje bij
Goënga gaat het gezamenlijk naar de
begraafplaats, waar twee minuten
stilte worden gehouden en het Wil
helmus wordt gezongen. Hierna volgt
een kransleggmg bij het graf van
deropbouw dan naar het in stand
houden van wraakgevoelens.
Ontsnappen uit kamp De Vlijt was
met onmogelijk. Voor zover bekend is
het echter geen gevangene gelukt
gedurende langere tijd op vrije voe
ten te blijven. In december 1945 ont
vluchtten twee gevangenen het kamp
en verstopten zich aan bord van een
beurtschip in de haven van Oude
schild. Tegen hun verwachting in,
vertrok het schip echter niet dadelijk.
Na zich twee dagen te hebben schuil
gehouden, werden zij ontdekt en te
rug naar De Vlijt gebracht. Een
Texelse gedetineerde hield zich na
zijn ontsnapping drie dagen schuil in
het hooi in zijn eigen bollenschuur,
maar durfde niemand om hulp te vra
gen. Uiteindelijk zat er voor de man
niets anders op dan zich weer te
melden.
Nog vrij onverwacht werd kamp De
Vlijt per 1 juli 1947 opgeheven. Op dat
moment leek het erop dat het kamp
nog jaren zou blijven bestaan en werd
er zelfs over een permanent kamp
gesproken. Maar het was niet langer
nodig. Kamp De Vlijt was geen
penitentiaire instelling, maar een
bewanngs- en internenngskamp voor
verdachten, die daar zaten in afwach
ting van hun berechting. De overheid
kwam er langzaam achter dat be
rechting van de 130.000 arrestanten
veel tijd zou vergen en dat vel men
sen langer in voorarrest zouden zit
ten dan een eventueel opgelegde vrij
heidsstraf zou duren. Veel mensen
durft niemand zich openlijk ut
spreken. Een oproep daartoe in da
krant leverde nauwelijks reactiescc
Maar dat de gevangenen met
behandeld werden, is wel duid#
Excessen zoals in kamp VughtenDi
Harskamp zijn hier waarschijnlijk!*
voorgekomen. Ook moet gestel
worden dat de politieke tegenstefr
gen in de jaren direct na de oot
scherper waren dan nu. Al vnj si
echter normaliseerde zich de maf
schappij, en wilden de meestem* j»
sen de ramspoed van de oorloos» Jl
ren liefst zo snel mogelijk achterrd
laten. Het verschl tussen 'goed
'fout' bleef in veel kringen echter tt
staan en heeft zich inmiddels uit?'
strekt tot de tweede en derde g®»
ratie. Nog altijd worden mensened
aangekeken dat hun vader. I*
grootvader lid was van de NSE^_
anderszins de kant van de Duister
koos. Van de 130.000 mensen cej
1945 werden gearresteerd, zijne'-
in kampen vermoord. Elders, bflvo® fesp
beeld in Frankrijk, vielen honde"- ten, j
malen zoveel slachtoffers. ji
Ongeveer vijftien voormalige ge-" Mud-
genen van De Vlijt zijn na hun'- J«rd
ting op het eiland blijven woner «rei
rug naar huis konden of wilden ze* «m
meer. Zij hebben zich op het e Jszc
gevestigd, in de hoop een nor - atfk
leven op te kunnen bouwen. Vee wan
hen hebben hun straf nog steed;Wmj
uitgediend, zij - en hun kinder* ijna
worden nog elke dag geconfronte®
met het verleden.
Remmert Bremer en Etje Dros. Om
20.15 uur begint een herdenkings
bijeenkomst in de kerk.
Bevrijdingsdag wordt morgen in Den
Hoorn gevierd met een concert van
DEK achter het dorpshuis. Het con
cert begint om 17.15 uur, voorafge
gaan door een welkomstdrankje.
Hoornders zijn vanaf 17.00 uur wel
kom. Na het concert, omstreeks
18.30 uur. begint een barbecue. Deel
name kost €2,50. exclusief drankjes.
Deelnemerskaarten zijn verkrijgbaar
bij de slagerij van Goënga.
Fietstocht langs
oorlogsverleden
In de directe omgeving van
Hoorn wordt zondag een fietst®*
gehouden langs plaatsen me! t»
oorlogsverleden. Daarbij wordt®» wo
betrokkenen en deskundigen
matie gegeven. De tocht vertrek
14.00 uur bij dorpshuis De W*
hoom en wordt vanaf 13.30 uu^
afgegaan door enige uitleg
name kost €2.- voor mensen var»
jaar; jongeren betalen €1.--
binnt
Jruir