Gedetineerden ondergebracht in barakkenkamp bij vliegveld J Stilzwijgen heerst over gebeurtenissen op De Vlijt Houten Mosquito stortte neer bij De Geul JmMIM c c m c; r MSÈÊmê WOENSDAG 4 MEI 2005 TEXELSE JQ COURANT' Kort na de bevrijding in 1945 werd in het Duitse bunkerdorp tegen over het vliegveld een barakken- lamp ingericht voor het onderbren gen van politieke delinquenten, zoals de officiële term luidde. Hier mee werden mensen bedoeld die zich om welke reden dan ook aan de kant van de Duitsers hadden geschaard en nog tot 1944 landver raders werden genoemd. De in het kamp gedetineerden werden te werk gesteld bij boeren om deze te helpen bij oogstwerkzaamheden. Veel mensen weten van het be staan van het kamp en kunnen zich de groepen tewerkgestelden in herinnering roepen, maar kamp De Vlijt was een gesloten, afgezon derde gemeenschap, waarvan het verhaal maar moeizaam is te ach terhalen. De weinige mensen die er van weten, doen er het zwijgen toe. Zestig jaar na dato ademt zelfs de schaduw van het kamp nog een grimmige sfeer van wederzijds wantrouwen en verbittering. Het kamp bij het vliegveld viel - net als vergelijkbare kampen elders in het land- onder het gezag van het Minis terie van Justitie, onder het Directo raat-Generaal voor de Bijzondere Rechtspleging. In totaal waren in het hele land zo'n 130.000 arrestaties verricht. In het kamp op Texel waren 800 man gehuisvest, voornamelijk gevangenen uit Noord-Holland en Amsterdam. Onder hen mensen die lid waren geweest van de NSB, maar ook 200 man die zich hadden aange sloten bij de SS. Zij kwamen te voet aan vanaf Oudeschild en moesten ter plekke zelf hun barakken bouwen. Het hele kamp werd vervolgens afge zet met prikkeldraad en voorzien van wachttorens. Hoewel de bronnen schaars zijn en elkaar bovendien te genspreken, waren de omstandighe den in het kamp op zijn zachtst ge zegd slecht. De achthonderd gedetineerden waren ondergebracht in houten barakken, waarin kamers waren getimmerd voor negen man. Daar werd geslapen op een bed van stro, met alleen een enkele deken. De orde werd gehandhaafd door slechts vijftien bewakers - voor het meren deel afkomstig uit Oss - die met harde hand een ijzeren regime voer den. Elke morgen werd om zeven uur appèl gehouden, waarna naar het land werd vertrokken voor de dage lijkse arbeid. Dit gebeurde onder lei ding van buitenbewakers, meest Texelaars. Zij gingen met hun werk ploegen naar boeren die hulp hadden aangevraagd bij het dorsen, het rooien van de aardappels of bij het dunnen van bieten. Boeren die in aanmerking wilden ko men voor de hulp van gedetineerden, konden een aanvraag indienen bij het Arbeidsbureau. De gevangenen kwa men in werkploegen van acht tot tien man, met een bewaker. Later - toen er een tekort aan bewakers ontstond - werden de werkploegen vergroot tot vijftien man. Het was de boeren ten Courant van 17 april 1946: Tevens wordt onder de aandacht van de werkgevers gebracht, dat in de voor afgaande week. ondanks de strenge voorschriften dienaangaande, nog gevallen zijn geconstateerd van het verstrekken van voedsel en het door geven van brieven en pakjes aan ge detineerden door den werkgever. Vooralsnog is door de Commandant van het Kamp, in opdracht van zijn superieuren, volstaan met het voor eemge tijd insluiten in het kamp van dezen werkgever, doch in den vervolge zullen ook de namen van de betrokken voelden bij het lot van de gevangenen, hoewel de verschil lende bronnen zich ook hier zeer ver schillend over uitlaten. Naast het stie kem toestoppen van etenswaren en het doorgeven van pakjes en brieven, wordt ook gesproken over het be schimpen, uitjouwen en bespuwen van de gevangenen en over het gooien met stenen. Hoe het ook zij, de groepen tewerkgestelden moeten een trieste aanblik hebben gevormd. De arrestaties werden verricht in de zeer chaotische dagen na de bevrij ding, vaak door ondeskundig perso- strengste verboden de gevangenen eten te geven. Hiervoor werd in de Texelsche Courant gewaarschuwd, zowel door de kampcommandant als door de directeur van het arbeidsbu reau. Ook op het doorgeven van brie ven en pakjes werd streng toegezien. Dat dit herhaaldelijk toch gebeurde, blijkt uit een oproep in de Texelsche gestraften in de Texelse Courant be kend worden gemaakt, terwijl bij her haling de mogelijkheid van opsluiting voor langere tijd niet is uitgesloten.' Dat de kampcommandant herhaal delijk tegen het aannemen en verstu ren van brieven moest waarschuwen, geeft aan dat vee! mensen zich toch BEWAKER VAN ..DE VLIJT" STAL EEN REVOLVER. Een bewaker van het voormalig inter neringskamp „De Vlijt". H O. te A'dam, werd door de sterke arm naar de recht bank in Alkmaar geleid. Hij had als be waker een revolver en 12 Kogelpatronen uit de wapenkamer ontvreemd. De uit spraak was 4 maanden voorwaardelijk en f 75,boete Getuige dit knipsel uit de Texelse Courant van 13 december 1947, kende de geschie denis van kamp De Vlijt een lange nasleep. Duidelijk wordt hieruit ook dat in het kamp een wapenkamer aanwezig was. neel. Er zijn zelfs gevallen bekend van mensen die werden opgepakt omdat zij lid waren van de Nederlandse Schaakbond (wat ook als NSB werd afgekort) of uit persoonlijke wraakge voelens. De arrestanten werden van hun bed gelicht en zonder pardon afgemarcheerd naar internerings kampen. De gevangenen op Texel lie pen blootsvoets, hoewel later 'klom pen' gemaakt werden door met een touwtje een stuk plank onder de voe ten te binen. Elke week kon door fa milie en kennissen vuil ondergoed worden opgehaald en schoon onder goed gebracht. Over de hoeveelheid voedsel die de gevangenen kregen, spreken de bronnen elkaar tegen, maar veel zal het niet geweest zijn. Er zijn gevallen bekend van gevangenen die aardappels meenamen van het land waar ze te werk waren gesteld als aanvulling op hun rantsoen. Het onthouden van eten was één van de straffen die door de bewakers wer den opgelegd als een gevangene zich niet aan de regels had gehou den. Ook eenzame opsluiting was een veel gebruikte straf, evenals het verstoren van de nachtrust. Gevan genen werden dan ieder uur wakker s o f aA% tipp Ons èxel; ipZi IS i: ,r; jzic anC er te Op deze tekening van een ooggettuige is te zien hoe het kamp er indertijd heeft uitgezien. Duidelijk zichtbaar zijn de prikkeUr» versperring en de wachttorens. De schets geeft de situatie weerzoals gezien vanaf de Postweg. gemaakt om zich te melden bij de wacht. Omdat de gevangenen niet de hele dag in het kamp verbleven en op het land aan het werk waren, waar één bewaker toezicht moest houden over een groep van soms wel vijftien ge detineerden. waren contacten met de buitenwereld niet helemaal onmoge lijk. De buitenbewakers waren over het algemeen ook minder streng dan de binnenbewakers. Menig echtge note of vriendin wist haar man te spreken te krijgen tijdens het werk op het land. In de schaarse naoorlogse dagen wilde een bewaker voor een pakje sigaretten of andere luxe-arti kelen wel eens een oogje dichtknij pen. Het kamp werd ook frequent bezocht door dokter Van Dommelen, huisarts in De Cocksdorp en een dominee. Belast met de zielzorg van de gevangenen waren de predikan ten van De Cocksdorp, Oosterend, Den Burg en Den Hoorn, die de Texelse bevolking ook opriepen boe ken af te staan voor de biblitoheek van het kamp. 'Er zijn enkele boeken, maar veel te weinig. En er moet toch enige ontspanning zijn voor hen, die daar als verdachten zijn opgesloten.' Voor de ontspanning zorgde ook dammer Jacob Visman, die op 7 ja nuari 1947 simultaan speelde tegen 28 tegenstanders. Visman verloor zes partijen en speelde tweemaal remise. Ook heeft KTF eenmaal op het kamp een concert gegeven. Ook dat was in 1947, toen bij veel mensen de groot ste woede al was gezakt en de ge dachten meer uitgingen naar de we- Piloot Peter Dickson McGeehan. Duitse soldaten, trots poserend bij een door hen neergeschoten vlieg tuig van de vijand. Het zal geen on bekend beeld zijn geweest in de Tweede Wereldoorlog, want alleen al boven Texel werden er tientallen door het afweergeschut neergehaald. Van achtenveertig vliegtuigen heeft Bram van Dijk uit Oosterend allerlei gege vens verzameld, maar in totaal gaat het er om zeker tien méér. Van verza melaar Paul Dekker uit Den Hoorn ontving de redactie deze week foto's van Duitsers bij de brokstukken van een Mosquito, die op 16 maart 1943 neerkwam bij De Geul, vlakbij de plaats waar nog steeds een scheef gezakte bunker staat. Volgens Van Dijk betreft het hier één van de zes tien Mosquito's die die dag een aan val hadden uitgevoerd op werkplaat sen van de Duitse spoorwegen in Paderborn, tussen Dortmund en Hannover. Ze waren om 16.50 uur opgestegen van de basis Marham bij Norwich. Mosquito's waren houten vliegtuigen, die sneller waren dan alle Duitse jagers en om die reden ook overdag actief waren. Laag vliegend, buiten het zicht van de radar, voerden ze verrassingsaanvallen uit. De bij Den Hoorn gecrashte Mosquito werd om 19.29 uur getroffen door Kriegsmarine-Flak en was de enige van de zestien die niet terugkeerde naar de basis. De twee inzittenden kwamen allebei om het leven. De in 1921 in Nieuw- Zeeland geboren piloot Peter Dickson McGeehan vormde een vast duo met navigator Reginald Charles Morns, geboren in 1909 in Engeland. Samen ook, met andere vliegtuigen, hadden ze op 29 januari 1943 bij dag licht een aanval uitgevoerd op Berlijn, een aanval die rijksmaarschalk Hermann Goering vlak ervoor in een toespraak nog voor onmogelijk had gehouden. In een artikel in de New- Zealand Herald van februari 1943 stond trots vermeld dat McGeehan de enige Nieuw-Zeelandse piloot was die aan deze aanval had meegedaan. Uit bewondering kreeg hij hier, net als zijn navigator, een hoge onderschei ding voor. In het boekje waarvan het eerste exemplaar morgen wordt uit gereikt aan oorlogsveteraan H. Kious (een eerste versie verscheen in 2000 als Het verhaal achter de grafsteen) staat onder meer te lezen dat McGeehan de oudste zoon was in een gezin van drie jongens en één meisje. Zijn vader stierf toen Peter zes jaar oud was. McGeehan werkte als klerk op een zuivelfabriek, speelde rugby en cricket en was een goede wedstrijdzwemmer. Op 23 maart 1941 trad hij in dienst van de werden daarom vervroegd - al ofne voorwaardelijk - in vrijheid gesteld 'esc juni 1947 waren er nog maar IS gevangenen op De Vlijt en moestte kamp ingrijpende verbouwingen» dergaan om aan de hernieuwdeew te voldoen. De laatste gevangene werden overgebracht naar Erfpnnsi Den Helder, waar ook verdachten d het eiland zelf waren ondergebrar. sik Tenzij wraakgevoelens en bittert» j over en weer aan de kant words gezet, zal de toestand in kamp Ds „gj. Vlijt een mysterie blijven. Vooralsra luchtmacht van Nieuw-Zeeland, een half jaar later ging hij naar Engeland voor verdere trainingen. In februari 1943 werd hij aangesteld als Pilot Officer. Navigator Morris was de oudste van vier kinderen. Als 15-jarige ging hij aan het werk bij een staalfabriek in Birmingham, waarvan hij later verte genwoordiger werd. Hij trouwde op 21 september 1935 met zijn buur meisje Ena Morris. Samen kregen ze één dochter, Jane. In 1941 meldde hij zich als vrijwilliger bij de Royal Air Force, de Engelse luchtmacht. Zijn vrouw is niet meer hertrouwd. Ze stierf in 1991 op 82-jarige leeftijd. McGeehan en Morris werden twee dagen na hun crash begraven in Den Burg. Morris in graf 1 in rij 1zijn maat in graf 26 in rij 2. Wrirffiiï ggj&Mjj mtemenngskamp De Vlijt Nu woningen, zestig jaar geleden onderdeel Duitse soldaten poseren trots bij de brokstukken van de door hen neergeschoten Mosquito. Navigator Reginald Charles Morris. Herdenking in Den Hoorn In Den Hoorn wordt vanavond een gezamenlijke herdenking gehouden. Een groep leden van DEK vertrekt om 19.37 uur vanaf het eind van Klif, een andere groep om 19.48 uur vanaf het eind van Diek. Hoornders die de her denking willen bijwonen, wordt ver zocht zich bij een van deze groepen aan te sluiten. Vanaf het pleintje bij Goënga gaat het gezamenlijk naar de begraafplaats, waar twee minuten stilte worden gehouden en het Wil helmus wordt gezongen. Hierna volgt een kransleggmg bij het graf van deropbouw dan naar het in stand houden van wraakgevoelens. Ontsnappen uit kamp De Vlijt was met onmogelijk. Voor zover bekend is het echter geen gevangene gelukt gedurende langere tijd op vrije voe ten te blijven. In december 1945 ont vluchtten twee gevangenen het kamp en verstopten zich aan bord van een beurtschip in de haven van Oude schild. Tegen hun verwachting in, vertrok het schip echter niet dadelijk. Na zich twee dagen te hebben schuil gehouden, werden zij ontdekt en te rug naar De Vlijt gebracht. Een Texelse gedetineerde hield zich na zijn ontsnapping drie dagen schuil in het hooi in zijn eigen bollenschuur, maar durfde niemand om hulp te vra gen. Uiteindelijk zat er voor de man niets anders op dan zich weer te melden. Nog vrij onverwacht werd kamp De Vlijt per 1 juli 1947 opgeheven. Op dat moment leek het erop dat het kamp nog jaren zou blijven bestaan en werd er zelfs over een permanent kamp gesproken. Maar het was niet langer nodig. Kamp De Vlijt was geen penitentiaire instelling, maar een bewanngs- en internenngskamp voor verdachten, die daar zaten in afwach ting van hun berechting. De overheid kwam er langzaam achter dat be rechting van de 130.000 arrestanten veel tijd zou vergen en dat vel men sen langer in voorarrest zouden zit ten dan een eventueel opgelegde vrij heidsstraf zou duren. Veel mensen durft niemand zich openlijk ut spreken. Een oproep daartoe in da krant leverde nauwelijks reactiescc Maar dat de gevangenen met behandeld werden, is wel duid# Excessen zoals in kamp VughtenDi Harskamp zijn hier waarschijnlijk!* voorgekomen. Ook moet gestel worden dat de politieke tegenstefr gen in de jaren direct na de oot scherper waren dan nu. Al vnj si echter normaliseerde zich de maf schappij, en wilden de meestem* j» sen de ramspoed van de oorloos» Jl ren liefst zo snel mogelijk achterrd laten. Het verschl tussen 'goed 'fout' bleef in veel kringen echter tt staan en heeft zich inmiddels uit?' strekt tot de tweede en derde g®» ratie. Nog altijd worden mensened aangekeken dat hun vader. I* grootvader lid was van de NSE^_ anderszins de kant van de Duister koos. Van de 130.000 mensen cej 1945 werden gearresteerd, zijne'- in kampen vermoord. Elders, bflvo® fesp beeld in Frankrijk, vielen honde"- ten, j malen zoveel slachtoffers. ji Ongeveer vijftien voormalige ge-" Mud- genen van De Vlijt zijn na hun'- J«rd ting op het eiland blijven woner «rei rug naar huis konden of wilden ze* «m meer. Zij hebben zich op het e Jszc gevestigd, in de hoop een nor - atfk leven op te kunnen bouwen. Vee wan hen hebben hun straf nog steed;Wmj uitgediend, zij - en hun kinder* ijna worden nog elke dag geconfronte® met het verleden. Remmert Bremer en Etje Dros. Om 20.15 uur begint een herdenkings bijeenkomst in de kerk. Bevrijdingsdag wordt morgen in Den Hoorn gevierd met een concert van DEK achter het dorpshuis. Het con cert begint om 17.15 uur, voorafge gaan door een welkomstdrankje. Hoornders zijn vanaf 17.00 uur wel kom. Na het concert, omstreeks 18.30 uur. begint een barbecue. Deel name kost €2,50. exclusief drankjes. Deelnemerskaarten zijn verkrijgbaar bij de slagerij van Goënga. Fietstocht langs oorlogsverleden In de directe omgeving van Hoorn wordt zondag een fietst®* gehouden langs plaatsen me! t» oorlogsverleden. Daarbij wordt®» wo betrokkenen en deskundigen matie gegeven. De tocht vertrek 14.00 uur bij dorpshuis De W* hoom en wordt vanaf 13.30 uu^ afgegaan door enige uitleg name kost €2.- voor mensen var» jaar; jongeren betalen €1.-- binnt Jruir

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Texelsche Courant | 2005 | | pagina 10