"*1 KJ.'
TESO's eerste Dokter Wagemaker in 1934
Vaste kracht verlaat houtzagerij Bolder
[Qiv
Galerie Melk in oude zuivelhandd
.TEXELSE ]Q
COURANT"
\xch\QÏstuk
V. -
atuurwm
DINSDAG 28 JUNI 2005
Bijna de hele voorpagina en een
groot deel van pagina twee wijdde
de Texelsche Courant op zaterdag
26 mei 1934 aan de ingebruikname
van de Dokter Wagemaker, het
eerste schip van die naam, waar
mee de een jaar eerder overleden
oprichter van TESO werd geëerd.
De plechtigheid werd bijgewoond
door een groot aantal genodigden,
die een 'goedgeslaagde proef
tocht' maakten. Het enthousiasme
was groot, ook bij de verslaggever,
die het schip 'royaal - sierlijk -
doelmatig' noemde. 'Het is een
boot, TESO waardig. Een nieuw
schip, waarin de nagedachtenis
van onze verdienstelijke Dokter
Wagemaker op gelukkige wijze
wordt geëerd.'
De ingebruikname van een nieuwe
veerboot was eenenzeventig jaar ge
leden een gebeurtenis die z'n weerga
nauwelijks kende. Dat moet worden
geconcludeerd uit de omvang van
het verslag, dat ruim anderhalve pa
gina groot was, in een tijd dat zelfs de
omvangrijkste nieuwsberichten uit
niet meer dan een halve kolom be
stonden. Bovendien was het verhaal
geïllustreerd en ook dat was vrij uit
zonderlijk. De verslaggever was ken
nelijk zó geïmponeerd door TESO's
aanwinst dat hij de lezer geen detail
wilde laten missen.- Hij nam uitge
breid de ruimte om over de inrichting
te schrijven en vermeldde bijvoor
beeld dat de betimmering in de '2e
klas appartementen' is uitgevoerd in
'witgelakt grenen met teakhouten
lambrizeering en lijsten' en dat 'de
banken zijn vervaardigd van gelakt
teak- en beukenhouten latten'. Het
buffet bevond zich in de vestibule van
de 1e klas deksalon en had 'een
betimmering van teakhout met
schuiframen naar salon en
stuurboordgang'. De conducteur had
naast de trap naar de 1e klas
benedensalon 'een flink, gerieflijk in
gericht kantoor' tot zijn beschikking.
Bijzondere belangstelling had de ver
slaggever voor de technische capa
citeiten van het schip. 'De machine is
van het vertikaal direct-werkend triple
expantiesysteem met 3 cyl. en 3
krukken en ingericht met oppervlak-
condensatie en Stephenson's
schaarbeweging. De condensor is vrij
van de machine opgesteld. Ver
koelend oppervlak is 42- M2. De
circulatiepomp heeft een cap. van 75
ton per uur. De machine-installatie is
zeer modern uitgevoerd met Weir's
voedingspomp, luchtpomp en voor-
warmer, alsmede 'ballastpomp en
zoutwaterpomp.'
De Dokter Wagemaker was 'getuigd'
met twee stalen masten en een dub
bele schoorsteen. 'Het is geheel van
staal gebouwd en door zes water
dichte schotten in zeven wachter-
UIT 118 JAAR TEXELSE COURANT
dichte afd. verdeeld, en wel zoo, dat
bij het volloopen van twee afd. het
schip nog drijvende blijft. De voorste
en achterste afd. zijn ingericht voor
water ballast om het schip aan ver
schillende haventoestanden aan te
passen.' Het was 47,65 meter lang.
Dat was 7,65 meter langer dan z'n
nieuwste voorganger, de Marsdiep.
De breedte op dek bedroeg 8 meter,
1,80 meer dan de Marsdiep. Het
schip kon duizend passagiers ver
voeren (de Marsdiep zeshonderd) en
had een rijdek dat groot genoeg was
voor acht tot tien auto's. 'Deze kun
nen voor een deel geplaatst worden
onder het bakdek, waarop de
fokkemast is opgencht. Dit bakdek
biedt tevens plaats voor een groot
aantal fietsen.' De bouwsom bedroeg
ƒ138.000,-.
De verslaggever beëindigde zijn
lange opsomming met de conclusie:
'Deze beschrijving zal niet volledig
zijn, maar we vertrouwen, dat we
onze lezers er toch een goed beeld
door hebben kunnen geven van de
mooie, groote en gerieflijke boot,
welke TESO aan haar vloot heeft
mogen toevoegen.'
het nieuwe schip. Passagiers tijdens
de proefvaart waren onder anderen
burgemeester Oort, wethouders Vla
ming en Parlevliet en gemeente-se
cretaris Jonker en hun collega's uit
Den Helder, naast vertegenwoordi
gers van de PTT, de Nederlandse
Spoorwegen, verscheidene journalis
ten, de commandant van het Wacht
schip in Den Helder en directeur Wil
ton van scheepswerf N.V.
Wilton-Feijenoord, waar de Dokter
Wagemaker was gebouwd. 'Vele
heeren' hadden 'hun dames' meege
nomen. Een curieus gegeven was dat woord hadden gevoerd en mooie
opdracht aan Wilton-Feijenoord te
geven, ondanks dat de Rotterdamse
werf de laagste inschrijver was. 'Wij
waren bevreesd, dat een zoo kleine
opdracht op zoo'n groote werf niet de
aandacht zou krijgen, welke het schip
behoefde. Toch hebben we de op
dracht verstrekt en daar hebben we
heelemaal geen spijt van. We zijn op
de werf en bij de Directie altoos ont
vangen met de gastvrijheid, die de
Rotterdammers eigen is. We kunnen
bovendien getuigen, dat de grote
werf, die tot ver buiten onze grenzen
vermaardheid verwierf, aan ons schip
de zorg heeft besteed, welke het ver
diende. Het is ons niet ontgaan, dat
er door het personeel van hoog tot
laag met liefde is gewerkt.'
Nadat nog verscheidene anderen het
het fanfare bij het begin van de proef
vaart het Transvaalse volkslied
speelde. Reden voor dit intermezzo
was wellicht dat dokter Wagemaker
vijfendertig jaar eerder betrokken was
geweest bij de steun aan de slacht
offers van de Boerenoorlog.
De overtocht werd niet alleen ge
bruikt om het schip te bezichtigen.
Vervuld van 'weemoedige gedach
ten' bood de weduwe Wagemaker-
Keijser een 'goedgelijkend geschil
derd portret' van haar echtgenoot
aan. Het cadeau, dat een ereplaats
op het schip kreeg, werd namens het
Nog meer aandacht besteedde hij TESO-bestuur 'in oprechte dank'
aan de ingebruikname zelf, op don
derdag 24 mei 1934. Daartoe verlie
ten 'bestuur en genoodigden van
Texel' om 11.30 uur met de Marsdiep
het eiland, 'teneinde zich te Den Hei
der op de nieuwe boot in te schepen'.
Om iedereen te laten zien dat er iets
bijzonders te gebeuren stond, waren
de 'oude' boten Marsdiep en Dage
raad 'rijkelijk getooid' met vlaggen,
terwijl ook op het TESO-kantoor in
Oudeschild de vlag wapperde.
'Texelsch Fanfare had zich op _het
promenadedek een goed plaatsje
verzekerd en liet zijn blijde tonen
vroolijk klinken, toen de boot de ha
ven verliet.' Ook de weergoden de
den hun best om de festiviteiten op
te luisteren, zo schetste de verslag
gever in bloemrijke taal: 'Het weer,
dat zich aanvankelijk minder goed liet
aanzien, beloofde een prettige reis.
Wel ging de zon nu en dan schuil
achter groote wolkengevaarten, op
den duur bleef ze meester van het
terrein, waarbij de bewolking juist aan
land en water de aantrekkelijkheid
verleende, waardoor ons Holland tot
ver buiten zijn grenzen zoo'n bekend
heid geniet. Heeft hier ook niet Rem
brandt's bakermat gestaan?'
In Den Helder hadden zich veel toe
schouwers verzameld. Een kleiner
maar toch nog omvangrijk gezel
schap ging vervolgens aan boord van
aanvaard door de voorzitter, W.H.
Lap. Daarna vond de officiële over
dracht plaats. Veel lof was er voor de
bouwers, waarbij Lap in herinnering
riep dat er aarzeling was geweest de
woorden hadden gesproken ging de
TESO-vlag omhoog. 'Het Fanfare
speelt het Volkslied. Hoofden worden
ontbloot. Een moment stilte. Eerbie
dig herdenken we de man, aan wie
TESO en Texel zooveel te danken
hebben. Dan bruist de champagne,
dan klinken de glazen en wordt ge
dronken op de gezondheid van wie
dit mooie werk hebben gewrocht/
De plechtigheid vormde niet meer
dan het begin van een lange dag vol
feestelijkheden, die allemaal uitge
breid in het verslag staan beschre
ven. Na aankomst in Oudeschild,
waar het schip werd welkom geheten
door 'een ontelbare menigte', gingen
de genodigden van boord en maak
ten ze met auto's en een autobus een
toertocht over het eiland. Onderweg
werd uitgestapt bij de Slufter ('wat
hebben de vreemdelingen ook hier
een goede indruk van Texel gekre
gen') en werd thee gedronken in Ho
tel Texel. 'Tegen zes uur vereenigden
allen zich aan het diner dat TESO
haar gasten aanbood in het Bad
hotel.'
Bij deze gelegenheid werden zoveel
speeches uitgesproken dat zelfs de
verslaggever er met uitvoerig melding
van wilde maken, omdat hij bang was
dat dat 'van het goede te veel' zou
worden. Een toespraak met een
kwinkslag was er van wethouder
Parlevliet, die de wens uitsprak dat
TESO haar nieuwe boot snel afbe
taald zou hebben, 'opdat zij weer een
potje kan vormen, waarop de ge
meente met een succes een aanval
zal kunnen doen'. Daarop verliet een
deel van de gasten het feest, om met
een extra boot naar Den Helder te
worden gebracht. 'Een klein gezel
schap bleef nog eemge tijd in de
beste stemming in het Badhotel bij
een. Een muziekgezelschap van vier
personen onder leiding van de heer
Polak maakte zich zeer verdienste
lijk.'
De verslaggever besloot zijn verslag
met een promotiepraatje voor het ei
gen bedrijf. In 'de Boekhandel' (van
Langeveld en de Rooij) waren door
fotograaf Bakker uit Oosterend ge
maakte foto's van de nieuwe boot
verkrijgbaar voor 15 a 20 cent per
stuk. 'Een voorrecht achten wij het
tevens in de gelegenheid te zijn ge
weest, van heel deze glorieuze in
tocht en rondrit over Texel een film op
te nemen, waardoor de herinneringen
aan deze dag beter dan op welke
andere wijze ook voor de toekomst
bewaard zullen blijven. In levende
beelden zal ook na jaren deze dag
weer voor de geest komen.'
De Toggenburger geit Kelly 29 van R. Bakker werd zaterdag kampioen van de afcfl
Texel van de Noordhollandse geitenvereniging.
Hin 85. 86. 86. 84. 84. Witte geiten2j J
ouder. 1A. Manjke 2 van S Lap 83.85, li
84. IB. nr. 2205 van P Bakker 83.85,m
79. Toggenburger geiten 2 jaar en ou}?|
Kelly 29 van R. Bakker 82, 82, 80,84,K,!
Kelly 398 van R. Bakker 8183 79,811
Bonte lammeren: 1A Lindy's Anouk mla
82. 82. 82. 82.1B Lindy's Üzzy van/H
82.81.81 Witte lammeren 1Am
Bakker 82, 82, 8179.1B. nr. 5204 vatP.fl
ker 81,81,80,79. Toggenburger lamme®
Leentje van R. van der Heide 80,80,80,M
Kelly 426 van R. Bakker 79. 80,79,80.®
pers alle klejrslagen: 1A. Lindy's Shad®
A Hin 85. 85. 86. 85:1B Lindy's Then®
Hin 84. 84, 85. 84
Dagkampioen mooiste uier: BaukjeJ
Bakker 82, 82, 80, 82, 85. Dagkamploal
meren: Lindy's Anouk van A. Hin 82.82^
Dagkampioen geiten: Undy 23 v;
30. 86. 85. 84
Geitenkeuring
Keurmeester Theo van Herwerden
kreeg bij de geitenkeuring afgelo
pen zaterdag bij twaalf eigenaren
46 geiten onder ogen. De dieren
waren verdeeld over acht catego
rieën en werden tijdens de keuring
gefotografeerd, zodat de keur
meester bij de prijsuitreiking - op
Westerheem - aan de hand van de
foto's tekst en uitleg kon geven.
Uitslagen
Achtereenvolgens: algemeen voorkomen, type,
ontwikkeling, benen en uier (niet bi) lammeren
en overlopers)
Bonte geiten 1 jaar en ouder IA. Lindy 23 van
A. Hin 85, 86. 86. 85. 84: 18. Lindy 16 van A.
I
N.V. T. E. M.
GEBRUIK GEEN KOOKPLATEN f
e-d. ZONDER deugdelijke 4
aardverbinding. 4
C
UIT TEXJELS VERLEDEN.
r slaap up na houden. In
nV:i. als de diepe sneeuw
mU-jisluiis "imiogeüjk
loisblad.)
Een foto van TESO's complete vloot werd afgedrukt in de Texelsche Courant van woensdag 30 mei 1934.
KIJK OP DE KUST
Willem Witte viert donderdag zijn 40-jarig jubileum op de Bolder. Hij was jarenlang dé vaste
kracht voor het zware werk op de houtzagerij. Foto j»m*n van hmum)
Jarenlang was hij dé vaste kracht
voor het zware werk op de houtza
gerij van de Bolder. Donderdag
viert Willem Witte (61) uit Den Burg
zijn 40-jarig jubileum bij de sociale
werkplaats en hij gaat tegelijkertijd
met de vut. Hij is de vierde werk
nemer die zolang bij de Bolder
heeft gewerkt.
De aangeleverde bomen konden niet
zo groot zijn of Witte wist er wel raad
mee. Door zijn enorme kracht was hij
bij de Bolder jarenlang de geschikte
man om ze in kleinere delen te zagen.
De Texelaar begon op 1 juli 1965 met
zijn werk bij de Bolder toen die nog
aan de Burgwal was gevestigd. Een
week bij de buitendienst was voor
hem destijds lang genoeg om te we
ten dat hij dat niet wilde doen. Witte
kwam op de afdeling terecht waar
bollenmanden werden gemaakt en
na een paar jaar maakte hij de over
stap naar de houtzagerij. Daarnaast
hielp hij ook precies 12,5 jaar mee bij
het opbouwen en het afbreken van
de markt op de Groeneplaats.
Witte is een zoon van Frans Witte en
Agatha Witte-Veeger en werd op 5 juli
1943 geboren op de boerderij aan het
Waalenburgerdijkje die later Phoenix
is genoemd. Hij was de negende van
dertien kinderen en had als beperking
dat hij doofstom is. Nadat hij een paar
jaar les had gehad op het doven-
instituut in Sint-Michielsgestel begon
hij in de buurt van zijn ouderlijke wo
ning allerlei klussen te verrichten. Hij
werkte onder meer veel bij Tinus
Langeveld aan de Pijpersdijk.
Tien jaar nadat hij bij de Bolder was
gaan werken, vertrok Witte uit het
ouderlijk huis om in de Texelse Reede
te gaan wonen. Een paar jaar geleden
verhuisde hij naar één van de
aanleunwoningen van de Texelse
Reede waar hij. met enige ondersteu
ning, zelfstandig woont. De huur be
taalt hij met het geld dat hij in de loop
der jaren spaarde. 'Het is van hem
altijd een grote wens geweest om
zichzelf te wonen', vertelt zijn broer
Gerard. Witte begon meteen met
sparen toen hij zijn eerste loon van de
Bolder ontving.
Volgens Ton Zegers, sinds 1983 zijn
werkleider op de houtzagerij, heeft
Witte zich altijd gekenmerkt als een
harde werker die met voor een klein
tje vervaard was. 'Hij wist zich in de
loop der jaren telkens goed aan te
passen aan nieuwe machines die in
gebruik werden genomen.' Opval
lend was zijn sterke wil. 'Hij had zich
voorgenomen om precies 12,5 jaar
mee te helpen bij de markt en nadat
hij dat had bereikt, is hij er meteen
mee gestopt.' Hetzelfde geldt voor
zijn afscheid. Donderdag is het pre
cies veertig jaar geleden dat hij be
gon en dat betekent voor Witte dan
ook dat zijn laatste werkdag is. Er een
dagje extra aan vastplakken om de
week vol te maken, hoort daar in zijn
visie niet meer bij.
De laatste anderhalf jaar moest Witte
sinds een nekoperatie noodgedwon
gen gas terugnemen. Hij kon met
meer zijn oude spierkracht opbren
gen, waardoor hij sindsdien vooral de
lichte klussen op de houtzagerij doet.
Zegers: 'Het is jammer dat hij dat op
het eind nog moet meemaken.' Het
jubileum en afscheid van Witte wor
den donderdagmiddag gevierd met
een lunch in de kantine van de Bol
der, waarbij al het personeel en de
familie van Witte aanwezig is.
Strandwandeling
Het zomerseizoen is weer aangebro
ken en we gaan weer in drommen
naar het strand. Nu weet ik niet hoe
het u vergaat, maar als ik langer dan
een kwartier lig te bakken, begin ik
wat onrustig te worden en duik ik
eens in zee of ga ik een wandeling
maken. Meestal loop je dan langs de
hoogwaterlijn, waar het water allerlei
spullen heeft achtergelaten die met
de golven naar het strand zijn ge
spoeld. Het eerste wat opvalt zijn
schelpen van allerlei kleuren en ma
ten, maar er liggen ook stukjes zee
wier. vervellingen van krabben, kwal
len en natuurlijk ook afval van meer
menselijke oorsprong.
De schelpen die we vinden zijn eigen
lijk de restanten van dieren die,
meestal in de bodem, in zee leven.
Meestal zien we de huisjes van
tweekleppigen. Vaak vinden we hier
van maar één klep, omdat de kracht
van de golven de band van het aan-
hechtingspunt, het slot, gebroken
hpeft. Zo vinden we kokkels, nonae-
tjes, oesters en mosselen en als we
goed zoeken nog wel 50 andere soor
ten, maar dan moet je er echt wel een
jaartje voor uittrekken. Behalve
tweekleppigen vinden we af en toe
ook horentjes. Meestal alikruiken of
tepelhoorns, maar soms ook grotere,
zoals wulken. Een enkele keer zie je
wel eens een wenteltrapje. Dit is een
prachtig schelpje waarbij de win
dingen met ribben aan elkaar zitten
en je zou zweren dat hij uit de tropen
afkomstig.is.
Wilt u weten hoe de schelpen heten,
koop dan niet gelijk het duurste boek
dat er op dit gebied te krijgen is. Pro
beer het eerst eens met een
schelpenboekje waar de Texelse
schelpen in staan. U heeft danm
kans dat u de algemenere schel J
gemakkelijk op naam kunt breng
omdat u zich niet door een brij
zeldzaamheden hoeft te worstel
Krijgt u er echt aardigheid in, danls
u altijd nog een uitgebreider bw
aanschaffen.
Naast schelpen kunt u nog a-o
zeedierresten aantreffen. Zoligg?
vaak vervellingen van krabbenopt
strand. Dit lijken net dode Krara
maar het is een schaal vaneen
die uit zijn oude huid is gekrope*:
te kunnen groeien. Een doce <r
kunnen we eenvoudig onderschïË
van een vervelling door er aan
ken. Stinkt hij, dan is het eei
krab, maar ruikt hij niet dan ist
vervelling waar de krab al hetk
materiaal heeft uitgehaald, z(
niets overblijft om te stinken.
Als laatst# nog de kwallenjje
ren hebben geen pantgeyjfa
spoelen'en we hebben hier i
maken met levende dieren die
de golven op de kust zijn
Op dit moment vinden we.vc
oostenwind, oorkwallea Dl
kwallen die een beetje roze'
zijn en vier ringen in hun lichaam
ben. Daarnaast liggen er ook no
zeedruifjes op het strand, de
doorzichtig en ongeveer tweei
meter groot zijn.
Zo ziet u dat je ook op het strand!
zijn zonder je te vervelen enz
thuis te komen met zand in de
naad.
Hans*
In het winkeltje van de voormalige
zuivelhandel in Den Hoorn hangt
sinds zaterdag kunst aan de muur.
De werkjes zijn opgehangen door
Herman en Marie-Louise Wies
man, die er onder de naam Galerie
Melk een kunstgalerie hebben ge
vestigd.
Ervaring hebben de nieuwe uitbaters
niet met kunst en ze pretenderen er
zeker geen verstand van te hebben.
Maar mooi vinden ze het wel en toen
in het dorp het praatje rondging dat
de rozenman uit het winkeltje zou
vertrekken, waren ze er als de kippen
bij om het pandje te huren. De naam
Melk herinnert aan de zuivel
handelaar Bouke Wijngaarden, die in
herinnering wordt gehouden met een
fraai portret dat door familie beschik
baar is gesteld. De tegeltjes hangen
nog aan de muur, de nostalgische
koelkast is nog intact en de oude
toonbank doet nog dienst. De Wies
mannen, die vijfjaar geleden uit Am
sterdam naar Den Hoom verhuisden
en met de kunstgalerie iets willen toe
voegen aan het dorp, hebben niet de
illusie dat ze met Texels kleinste ga
lerie een dik belegde boterham zul
len verdienen. 'We hoeven er niet van
te bestaan', vertelt het stel dat de
kost verdient met het werk van wijk
verpleegkundige en informatica-ana-
list. 'We wonen tegenover de fietsen
winkel en zien daar zoveel mensen
voor de etalage, dat trekt gewoon.'
Bouw Zouteland
stapje dichterbij
De Raad van State (RvS) heeft een
verzoek van buurtbewoners om
bestemmingsplan 't Zouteland te
schorsen ongegrond verklaard.
De bezwaarmakers claimden onder
meer dat het plan strijdig is met pro
vinciaal beleid en de Flora- en Fauna
wet, onder meer omdat het een rust
gebied voor lepelaars zou zijn. Maar
volgens de RvS hebben de bewoners
dat laatste met aannemelijk kunnen
maken en is het plan niet strijdig met
vanuit Haarlem gevoerd beleid. Een
ander argument, dat het toekomstige
woongebied in verband met de
geluidszone te dicht bij vliegveld De
Kooi zou liggen, is volgens de RvS
ook met steekhoudend. Het Haagse
rechtscollege gaf aan dat het woon
gebied op voldoende afstand ligt.
Ook in hun verwijt dat de nieuwbouw
een ernstige inbreuk is op hun woon-
en leefklimaat, kregen de bezwaar
makers geen gelijk. Met een tussen
ruimte van 40 meter is er voldoende
afstand. De RvS gaf verder aan dat
de gemeente niet in strijd met een
goede ruimtelijke ordening heeft ge
handeld, dat het plan rechtmatig tot
stand is gekomen en dat b en w zich
netjes aan de regels hebben gehou
den. Het besluit van de Kroon bete
kent dat de bouwvergunningen kun
nen worden verleend. Overigens
moet de RvS nog een uitspraak doen
over de zogeheten bodemprocedure.
Dus staan staat achter het groteij
van de zuivelwinkel een d
aan kunstwerken en hangt
van alles aan de muur. S
van Souw Dumker en kerai
Jasper Adema, beide Hoofj
Verder natuurfotografie van d®
sterdamse Odile Lemstra,
vondsten van Niki Fröhlig.fo
gedichten van Floor Voerman,®
rellen van Ko van Velden ensc"
rijen van Michaele Mazzeo. M
veel mogelijk Texelse
wisselende tentoonstelling
al te hoge prijzen, willen ze I*
bliek aan zich binden. De gr1"
afhankelijk van de aanloop, gi
van rond 12.00 uur tot circa 18 Bj
Herman en Marie-Loulse Wiesman in Galerie Melk In de voormalige zuivelhandel in Den Hoorn.
