Badsl
Vroeger
TEXELSE j CoURANT
Vroeger
IX
alber
hei
IV
Het pand Parkstraat 7 waar tot in de jaren zestig de drukkerij en de redactie van de Texelse Courant waren gevestigd. Het pand
werd in 1887 door Adriaan de Rooij en Henrik Flens (namens de destijds pas 19-jarige Willem Langeveld) gekocht en vormde de
basis voor L&R en de Texelse Courant.
Opmaker en zetter Ben Oostra in de oude drukkerij aan de Warmoesstraat.
VERVOLG VAN PAGINA 2
I Henk van Wijk was in die tijd nog niet
■betrokken bij Langeveld de Rooy.
■Hi] was na de dood van zijn vader
1 naar Amsterdam verhuisd, waar hij
ia,s instrumentenmaker schrijfma
chines bij IBM testte. In 1974, nadat
IP op Texel was teruggekeerd, werd
lp door zijn moeder gevraagd ook in
'Jnet bedrijf te komen werken.
iuH?6' 1974 trad h'* 'n d'enst en werd
jWder leiding van Jan Kramer in de
jfrukkerij geplaatst. Na het doorlopen
n diverse afdelingen en behalen
n diverse diploma's werd Henk
pn Wijk in april 1978 door zijn moe-
jjer als mede-directeur aangesteld.
|Pp 2 september 1979 overleed Arda
Wijk op 57-jarige leeftijd aan de
fcvolgen van een hersenbloeding,
™na Henk de volledige verant-
oordelijkheid over Langeveld de
My kreeg. Martin Warnaar was toen
Meg. Hij werd in april 1976 be
urder en directeur van De Krim.
ik kreeg de leiding over een bedrijf
net een ingrijpende verandering
[P grafisch gebied had ondergaan,
^ngeveld de Rooy had afscheid
'nomen van het zogeheten Loden
nperk en was overgegaan op een
uwe manier van drukken: offset,
voorbereidingen voor de nieuwe
jnier van drukken hadden nog
""^gevonden onder Warnaar. Het
meel was destijds faliekant te-
pn. maar Warnaar zette door en
pjde ervoor dat Langeveld de
t°oy één van de eerste kleinere
jen in Nederland werd die
lood de deur uitdeden.
verdween voor eeuwig en sommige
geclicheerde exemplaren kwamen
pas na tijden boven water. Harry:
'Voor de krant had je er dan niet
veel meer aan, maar de clichés die
toch terugkwamen, bewaarde ik
voor het oudejaarsnummer.' Foto's
voor advertenties namen eveneens
veel tijd in beslag. Ben: 'Zegel had
vroeger advertenties met foto's
waarin pastunettes (bh's) werden
aangeprezen. Het duurde een week
voordat we die in de krant konden
drukken.'
In de loop van de jaren zestig kwam
een einde aan de omslachtige wijze
van werken nadat Harry voor 5500
gulden (eentiende van de oor
spronkelijke prijs) een verouderde
clicheermachine van het Vrije Volk
had gekocht. 'Daarna is het gebruik
van foto's in de Texelse Courant
toegenomen. Het werd een stuk
eenvoudiger, omdat je niet meer
hoefde te reizen.' De verouderde
clicheermachine kende één nadeel;
hij was reparatiegevoelig en mon
teurs waren niet direct in de buurt.
Harry loste het probleem op door
zelf in Haarlem een reparatiecursus
te volgen en een batterij reserve
onderdelen in te slaan.
Het einde van het Loden Tijdperk
betekende ook het einde van het
clicheren. Foto's werden voortaan
in de fotozetmachines voor publi
catie geschikt gemaakt. Hoe lastig
het plaatsen van foto's in de Texelse
Courant vroeger is geweest, blijkt
ook uit het feit dat pas onder de
Duinkers (1925 - 1945) de eerste
nieuwsfoto's in de krant kwamen.
Dat was in het begin nog zeer sum
mier. Er werden alleen nieuwsfoto's
gemaakt als ze een dusdanige
strekking hadden dat ze ook voor
ander drukwerk konden worden
gebruikt.
Het Loden Tijdperk was definitief
voorbij toen in oktober 1977 de Jo-
hannesberger Selectapers, waarop
de Texelse Courant werd gedrukt,
stuk ging. De krukas brak en smid
Lou Witte kreeg de pers niet meer
gerepareerd. Langeveld de Rooy
nam toen het besluit geen nieuwe
krantenpers meer te kopen, maar
de krant voortaan aan de overkant
te laten drukken. Henk: 'We hadden
berekend dat het onmogelijk was bij
offset zelf een krant te blijven druk
ken. Dan hadden we een miljoenenin
vestering moeten doen om twee keer
per week een pers een half uurtje te
laten draaien.'
Langeveld de Rooy legde contact
met drukkerij Van Ketel in Schagen
waar vervolgens van 1978 tot juni
1999 de Texelse Courant werd ge
drukt. Daarna verhuisde het drukpro
ces naar de huidige drukker Flevo-
druk in Harlingen. Langeveld de
Rooy vertrok bij Van Ketel, omdat die
het drukken verplaatste van Schagen
naar Alkmaar. De overstap naar Har
lingen leverde de bezorgers een hoop
gemak op: zij hoefden voortaan niet
meer zelf de laatste vouw in de krant
aan te brengen.
Computer
De jaren tachtig werden gekenmerkt
door verdere ontwikkelingen in de
offset en de opkomst van de com
puter. De redactie typte verhalen
op typemachines waarna die door
anderen op de zetterij in de fotozet
machine worden overgetypt. Aan
het opmaken van de krant veran
derde al die tijd niets. De verhalen
en foto's werden standaard twee
keer per week op fotopapier uitge
draaid en met de hand geplakt.
Pas eind jaren tachtig, begin jaren
negentig werden de eerste typema
chines voor computers ingeruild.
Begin jaren negentig ontwikkelde
Langeveld de Rooy de eerste
plannen voor verhuizing naar een
nieuw pand. Het bedrijf was aan de
Parkstraat en de Warmoesstraat let
terlijk uit zijn jasje aan het groeien.
De drukkerij had niet meer voldoende
ruimte, de redactie was gehuisvest
in kleine benauwde kantoortjes en
de combinatie van boekhandel en
een kantoorvakhandel in één pand
was ook niet altijd even gelukkig. In
januari 1996 maakten Henk van Wijk
en Taeke van Lingen (in 1993 als di
recteur naast Van Wijk aangesteld)
bekend dat Langeveld de Rooy het
pand Spinbaan 1 van Arnold Looyer
had gekocht. Besloten was ook dat
de kantoorvakhandel aan de Park
straat zou blijven en de boekwinkel
(de Bruna) naar het voormalige pand
van de Aldi aan de Weverstraat zou
gaan. De exploitatie daarvan kwam
in handen van Mieke en Christof de
Vries, de exploitatie van de Kantoor
vakhandel ging naar Ben en Onnoline
Zegeren.
De redactie had weinig zin mee te
verhuizen naar de Spinbaan. De re
dacteuren vonden dat de krant in
het centrum van Den Burg moest
blijven. Langeveld de Rooy liet
even het oog vallen op het Polder
huis aan de Groeneplaats, maar dat
werd door makelaardij Eelman en Van
Heerwaarden betrokken. Uiteindelijk
werd besloten de voormalige druk
kerij tot nieuwe redactieruimte om te
bouwen.
Direct na de koop van Spinbaan 1
deed zich een onverwachte ontwik
keling voor. Sjef Brugemann, wiens
drukkerij aan de Spinbaan 6 was
gevestigd, liet via zijn makelaar
weten dat Langeveld de Rooy zijn
bedrijf kon overnemen. Brügemann
had zelf geen opvolging, waardoor
het volgens hem beter was als L&R
naar nummer 6 in plaats van num
mer 1 zou verhuizen. In september
1996 was de overname een feit. Van
Wijk en Brügemann maakten samen
een ronde langs de klanten om het
nieuws persoonlijk te vertellen. Dat
leidde op meerdere plekken tot grote
verbazing, omdat de twee sinds de
publicaties van de weekendkranten
Het Zondagsblad en de TC3 als felle
concurrenten te boek stonden.
Redactie
Het jaar 1997 werd het jaar van
de verhuizing. Op 28 februari 1997
werd de Heidelberg als laatste druk
pers uit de drukkerij ^ehaald en
op 22 augustus werd Je Texelse
Courant voor het laatst aan de War
moesstraat opgemaakt. In januari
1998 kon de redactie het nieuwe
redactiekantoor in gebruik nemen.
De redacteuren ruilden de benauw
de kamertjes in voor nieuwe ruime
kantoren die met glas van elkaar
gescheiden zijn. De directie was
minder enthousiast; de verbouwing
pakte duurder uit dan gepland Het
bedrijf was echter m staat de kosten
op te vangen.
Na de verhuizing ging steeds meer
aandacht naar de toenemende digi
talisering. November 1999 kondigde
Langeveld de Rooy aan dat de pa
gina's van de Texelse Courant voor
taan volledig digitaal konden worden
opgemaakt. Het plakken met de hand
zou verleden tijd worden.
Dat bleek iets te voorbang. Pas begin
2006 verdwenen de plaktafels defini
tief uit de drukkerij en werden de
pagina's volledig digitaal op beeld
scherm in eikaar gezet. Het bedrijf
was toen volledig overgeschakeld op
een nieuw opmaaksysteem waarbij de
redacteuren zelf hun verhalen al deels
vormgeven, waarna de medewerk
ers op de dtp-afdeling de pagina's
definitief opmaken. De invoering van
het nieuwe opmaaksysteem gaat. net
als bij andere grote veranderingen in
het verleden, gepaard met vallen en
opstaan.
Sinds een paar jaar is ook steeds
meer nadruk op het introduceren van
websites komen liggen. Langeveld
de Rooy lijkt daardoor anno 2007
weinig meer op het bedrijf dat Jan
van Wijk zestig jaar geleden in de
Parkstraat aantrof. Aan één van de
weinige constante factoren die vrijwel
de gehele naoorlogse geschiedenis
van het bedrijf bevatten, komt mor
gen ook een einde. Dan staat er na
bijna zestig jaar geen Van Wijk meer
aan het roer. Het is het einde van een
tijdperk; het tijdperk Van Wijk.
Clicheren
Een paar handelingen op de com-
puter en een digitaal gemaakte foto
i is binnen een paar minuten gereed
i voor de krant. Harry de Graaf kan
jsoms nog met verbazing naar de
snelheid en het gemak kijken. Toen
I hij in 1962 als redacteur aantrad,
duurde het soms dagen voordat
een foto dusdanig was bewerkt
dat hij op krantenpapier kon wor-
I den gedrukt.
Snel even een foto in de krant
zetten, was er ten tijde van Jan van
Wijk met bij. Een foto moest in die
I tijd eerst worden geclicheerd, een
I proces waarbij een foto in 'voelbare
puntjes' (rasters) op een plastic of
I Zinken plaatje werd gedrukt. Dat
plaatje moest vervolgens in een
W zetsel worden ingebouwd, voordat
.iL de foto daadwerkelijk op een kran-
tenpagma kon worden gedrukt.
•S Het clicheren van foto's voor de
Texelse Courant gebeurde tot in
de jaren zestig bij De Arbeiders
pers in Amsterdam waar na de
oorlog dagblad het Vrije Volk werd
(gemaakt. Bij Langeveld de Rooy
was clicheren niet mogelijk, omdat
daarvoor de kostbare apparatuur
ontbrak. Zowel Harry als zetter
'9»! Ben Oostra reisde regelmatig met
foto's naar Amsterdam. 'Daar was
ie soms bijna een dag mee kwijt',
aldus Harry. 'En als je 's avonds
terug was, kon je soms meteen
3ac"J door naar een vergadering.' Ben:
jkka 'Je werd wel altijd direct geholpen
omdat je van Texel kwam, maar je
mocht met binnen in dat grote ge
bouw aan het Hekelveld wachten.
Dat moest je buiten doen.'
Foto's werden ook meegegeven
aan mensen die naar de overkant
gingen. Harry liep geregeld rond op
het busstation aan de Elemert om
gegadigden te zoeken. De foto's
kwamen soms rechtstreeks uit
de donkere kamer. In Den Helder
moesten ze als treinpost op het
NS-station worden afgegeven.
Het ging geregeld mis. Menig foto
ir de Spinbaan, uit de oude drukkerij a.
VRIJDAG 6 APRIL 2007
Loden Tijdperk
Slechts enkele attributen en ver
halen van vroeger herinneren bij
Langeveld de Rooy nog aan het
Loden Tijdperk. De drukkerij was
tot eind jaren zeventig het domein
van machinezetters, zethaken,
matrijzen en lood.
Krantenartikelen werden in het
Loden Tijdperk nog regel voor re
gel uit lood gegoten. Dat gebeurde
met een zogeheten Linotypema
chine, in de jaren vijftig, zestig
en zeventig bediend door onder
anderen machinezetters Jaap Vla
ming en Joop Kramer. Het was een
machine waarop zij met behulp van
een groot toetsenbord (twee keer
zo groot als de gangbare qwerty-
toetsenborden) regel voor regel de
verhalen zetten die de redacteuren
hadden getypt. Er werden zoge
heten matrijzen op een rij gezet,
vormen waarin vervolgens lood
van tegen de driehonderd graden
Celsius werd gegoten. Op die ma
nier ontstonden de loden regels,
waarmee later de krant kon wor
den gedrukt.
De regels (in spiegelbeeld) werden
samengebonden in een zetsel,
waarna een verhaal gereed voor
druk was. 'Dan maakte je een proef-
afdruk die op tik- en taalfouten
werd gecorrigeerd', vertelt Joop
Kramer. Het corrigeerwerk vond
geregeld plaats op het kantoor
van Jan van Wijk. Kramer: 'Als er
een fout in een woord zat, moest
een regel helemaal opnieuw wor
den gezet.' Hij omschrijft de Lino-
typezetmachine als 'een apparaat
dat heen en weer rammelde als een
oude breimachine.' De redacteuren
hadden in het Loden Tijdperk de
taak de getypte berichten ver
spreid over de dag bij de zetters
te bezorgen, zodat zij constant aan
het werk konden blijven.
Alle zetsels en geclicheerde foto's
werden verzameld in loodpak-
ketten, waarmee uiteindelijk de
krant werd gedrukt. Dat gebeurde
tot oktober 1977 op een zogeheten
Johannesberger Selecta die in de
drukkerij aan de Warmoesstraat
stond opgesteld. De pers kon
twee pagina's tegelijk drukken. Het
papier moest daarna nog met de
hand worden gevouwen. Bezorg
ers in Den Burg haalden de vers
gedrukte kranten op bij de druk
kerij, kranten voor de buitendorpen
werden aan de Elemert op de bus
gezet. 'In de dorpen stonden dan
de bezorgers klaar om de kranten
verder te verspreiden', aldus Henk
van Wijk.
De loden regels werden na het druk
ken van de krant in een elektrische
oven omgesmolten. De matrijzen
werden met een ingenieus sys
teem automatisch terug naar de
juiste letterbakken vervoerd. Aan
het proces kwam een eind door de
opkomst van een nieuwe druktech
niek: offset. Daarbij werden teksten
en foto's voortaan met een fotozet
machine gezet en op filmpapier
uitgedraaid. Dat werd vervolgens
op film gezet, waarmee de druk
platen werden belicht. De invoenng
van de offset stuitte aanvankelijk
op zeer veel weerstand. Redacteur
Harry de Graaf, die de omschake
ling meemaakte, kan zich de
weerstand nog goed voorstellen.
'Iemand als Jaap Vlaming was van
de ene op de andere dag overbodig
geworden. Iemand die kon typen
kon bij de fotozetmachine opeens
hetzelfde werk doen als hij op een
Linotypemachine. Dat moet moei
lijk voor hem zijn geweest.'
Zetter Ben Oostra kijkt achteraf
positief op de veranderingen terug.
'De invoering van offset heeft ons
tijdsbesparing opgeleverd. Er werd
meer mogelijk en de kwaliteit van
het drukwerk werd beter. Het was
destijds ook een heerlijke ervaring
dat er joekels van vaten kwamen,
waarin we al het lood in konden
weggooien.' De drukkers kregen
destijds een tientje extra op een
salaris, zodat ze extra melk kon
den drinken om net als schilders
lood vergiftiging tegen te gaan.
Doordat de ventilatie in de drukkerij
niet altijd optimaal was, moesten
de drukkers geregeld in de dampen
van het lood werken
Het Loden Tijdperk was bij Lan
geveld de Rooy definitief voorbij
toen de Johannesberger Selecta
het in 1977 begaf. Ben: 'Het was
echt het einde van het tijdperk.
Dat was vreemd, omdat zich in de
grafische wereld heel lang nau
welijks ontwikkelingen hadden
voorgedaan. Na het einde van het
Loden Tijdperk is het eigenlijk niet
meer rustig geweest en volgde de
ene na de andere ontwikkeling.'
Hi-don werd van ons weggenomen,
innig geliefde man cn onze lieve vader
Jan van Wijk,
in de leeftijd van 43 jaar
A. A. van Wijk-Lod.
Martha
Aanvang 8
Condoleance-adres- Rouwkamer Doopsgez
de kerk, Den Burg. op maandag, 20 mei v
19.00 tol 20.00 uur.
Jan van Wijk,
.- leeftijd van 43 jaar.
Den Burg H. van Wijk
A. van Wijk-Nijboe
Den Helder H. Wedding-van W
H. H. Wedding
Buig, 17 mei 1968.
leerllng-catss
sedert het jaar 1950 directeur van do
v/h Langeveld De Rooij. Een goed mer
in de bloei van zijn jaren heengegaan.
J. van Wijk,
n zeer dankbaar v
is geweest Zijn r
i hoge ere blijven.
De Rotary-club Texel geeft met die;
wezen kennis van het overlijden van h
Jan van Wijk
Zijn vriendschap zullen wij in dankbs
Here
Met leedwezen geven wij kennis va
overlijden van ons oud-bestuurslid, de
Jan van Wijk
in de leeftijd van 43 jaar.
Dankbaar gedenken wij de prettige si
werking. Zijn inspirerende persoonlij
Winkeliersvereniging Den Bt
00
A. MA
I hotuU in showroom, pakhuis en o
AND. TEL. 0 2225-229 I Burg EEN S H 0 Wir„i
Rouwadvertenties voor Jan van Wijk in de Texelse Courant van 21 mei 1968. In Drie
bergen had dezelfde dag zijn drukbezochte crematie plaats.
