Geschiedenis familie Terpstra opgetekend in roman
Liefdevol relaas over
honger, ziekte en dood
Snellius: van roestbak tot cruiseschip
'We staan op heel
bijzonder schip'
mm
Zesde plek na race
van 3010 kilometer
Lit kens
TEXELSE y COURANT
oen Dirk Terpstra en Akke Zijlstra en hun gezin eind april 1928
anuit Friesland per vrachtschip in Oudeschild aankwamen
im in de Hemmer te gaan wonen, trokken ze veel bekijks,
ader, moeder, veertien kinderen en achttien koeien vormden
een alledaags gezicht voor de Texelaars, die nieuwsgierig
aren uitgelopen. Ze kregen niet eens alles te zien, want op
et eiland werden in de loop der jaren nog drie meisjes en
vee jongens geboren.
VRIJDAG 2 NOVEMBER 2007
tin geschiedenis staat opgete-
snd in het vorige week verschenen
sek Hij droeg ons voorgeslacht,
schreven door Gerie de Leeuw,
ji van de 73 kleinkinderen van
rken Akke Terpstra. Een bijzonder
want hoewel het op feiten is
ibaseerd, heeft het de vorm van
;n familieroman meegekregen,
et verhaal begint rond 1878 met
onne Zijlstra, die als weesjongen
knecht van een gierige boer
zeven jaar sparen voor zichzelf
egmt. Met de poepezak (een zak
et manufacturen) gaat hij in Fries-
id huizen en boerderijen langs om
n koopwaar te slijten. Tijdens één
sn zijn tochten ontmoet hij Antje
csenberg, die na de dood van
er moeder de huishouding van
i ouderlijk huis bestiert. Samen
jgen ze (na een miskraam) twee
rderen: Folkert, die als peuter
idrinkt, en Akke, die op 13 maart
op zestienjarige leeftijd met
ar dorpsgenoot Dirk Terpstra
xiwt. De armoede dwingt het stel
ra twintig jaar later naar Texel
verhuizen, waar ze een bóeren-
drijf beginnen op hoeve Hem-
ïkooi.
heb me zoveel mogelijk aan de
ten gehouden. Maar waar ik niet
ben geweest - en in gevallen
ear niemand bij is geweest - heb
geschiedenis moeten recon-
rjeren'. vertelt de in Den Hoorn
rende schnjfster, een dochter
n Zaankanter Adriaan de Leeuw
Aaltje, de derde dochter van de
ipstra's. Echt moeilijk vond ze de
constructie niet. 'Ik ben er niet
sciaal voor gaan zitten. Tijdens
schrijven zag ik het voor me.'
ivoorbeeld noemt ze het verhaal
één van haar overgrootvaders
vaders kant, die in een zwak
ament een kind bij een buurvrouw
mekte, terwijl zijn eigen (tweede)
vrouw geestesziek in een inrichting
lag. 'Tja, hoe is dat gegaan? Met zijn
den beschreven als een eerlijke,
hardwerkende en zeer Godvruch
tige familie. Het minst voordelig is
nog de beschrijving van Adriaan
de Leeuw, nota bene de vader van
de schrijfster. Als getrouwd man en
jonge vader knoopt hij tijdens de
mobilisatie een buitenechtelijke rela
tie aan. Deze wordt door zijn eigen
vrouw ontdekt wanneer ze een brief
onder ogen krijgt waarin de even
eens onwetende vriendin schrijft dat
vrouw in het gesticht en een thuis ze waarschijnlijk zwanger is en zij
een hok vol kinderen zal die man
niet eens lekker de hort zijn opge
gaan. Wat ik heb opgeschreven,
lijkt me het meest waarschijnlijk.
Dat ze bij elkaar in bed zijn beland
nadat hij de waslijn voor haar had
gemaakt en ze samen koffie hadden
gedronken. Maar of ze inderdaad
haar rok tot boven haar knie heeft
opgerold om hem te verleiden, dat
weet ik natuurlijk niet. Net zomin
als ik zeker weet of hij de lijn moest
repareren.'
Bij sommige leden van de familie
Terpstra heeft het boek voor beroe
ring gezorgd. Niet allemaal toonden
ze zich er gelukkig mee dat hun
geschiedenis werd opgetekend. Om
hen minder herkenbaar te maken,
heeft De Leeuw twee namen ver
anderd. Jammer, vindt ze. 'Ik heb
alleen maar willen schrijven hoe het
werkelijk is gegaan. Toen mijn moe
der een paar jaar geleden overleed,
besefte ik dat ik nu tot de oudste
generatie behoor. Mijn ooms en tan
tes hebben me tientallen verhalen
en Adriaan moeten trouwen. 'Dat is
nu eenmaal de waarheid. Maar ook
mijn vader is niet alleen maar slecht
in het boek. Hij was nogal gevoelig
voor vrouwelijk schoon. Maar hij
was ook erg aardig, had humor en
was nooit chagrijnig. Ik herinner me
hem als een leuke kerel, knap om
te zien. Leuk was ook dat hij altijd
charmant was, ook als een vrouw
schuw lelijk was.'
De Leeuw, die het boek in eigen
beheer heeft uitgegeven, is geen
geoefend schrijfster. In haar ijver
volledig te zijn, is ze hier en daar
nogal breedsprakig. Een strenge
redacteur had er ongetwijfeld op
aangedrongen het boek in te korten,
om op die manier het tempo in het
verhaal te houden. Opmerkelijk is
ook dat ze wél de vrijheid neemt
om de geschiedenis te reconstru
eren en hier en daar te romantise
ren, maar dat ze de brieven die de
leden van de families Terpstra en
De Leeuw elkaar schreven onver
kort en mét de fouten heeft over-
negentiende en het begin van de
twintigste eeuw had. Honger, ziekte
en dood speelden een belangrijke
rol in het dagelijks leven, ook op
Texel. De Terpstra's waren zo arm
dat ze alleen door uiterste zuinig
heid in staat waren te overleven.
Dat wordt mooi duidelijk gemaakt
door de grootmoeder die haar klein
kinderen erop wijst de aardappelen
dun te schillen. Een schil die een
knappend geluid maakt als je 'm
dubbel vouwt, is te dik, betoogt ze.
Hartverscheurend is het verdriet
dat bij de lezer wordt opgeroepen
wanneer een kind op jonge leef
tijd overlijdt. Bijna tastbaar is ook
de radeloosheid die Akke Terpstra
voelt wanneer ze, net bevallen van
haar vijftiende kind, door een mis
lukt avontuur in de bloembollen
teelt hun hele hebben en houwen
moeten verkopen om de schulden
te kunnen betalen. Net zo groot is
de opluchting wanneer het gezin
daarna onverwacht voor een schap
pelijke prijs terecht kan op Elba op
Zuid-Haffel, de latere thuisbasis van
de Terpstra's.
Een mooie blik biedt De Leeuw
eveneens op de Godsbeleving van
haar familie, ook in relatie tot die
van andere Texelaars. De Terpstra's
lieten zich pas dopen als ze volwas
sen waren, thuis op Elba, waar een
doopvont tot het interieur behoorde.
Dirk en Akke Terpstra waren streng
in de leer en gaven hun kinderen
een zeer godsdienstige opvoeding.
Streng waren ze ook voor zichzelf.
Gerie de Leeuw voor 'Elba', jarenlang de thuisbasis van de familie Terpstra.
verteld. Als wij ze niet doorvertellen,
worden ze vergeten. Maar ik heb
niemand verdriet willen doen. Er
staan geen lelijke dingen in. Ik hoop
dat ze het toch willen lezen, dan
kunnen ze het zelf ontdekken.'
Inderdaad hoeven de Terpstra's
geen angst te hebben. Ze wor-
genomen. Dat komt misschien wel
de authenticiteit ten goede, maar
niet de leesbaarheid. Toch is Hij
droeg ons voorgeslacht zeer de
moeite waard. De Leeuw schetst
een prachtig tijdsbeeld en maakt
duidelijk hoe moeilijk de werkende
stand het aan het einde van de
Ook toen allang duidelijk was dat de
gezondheid van Akke minder werd,
durfden ze uit eerbied voor God niet
te besluiten te stoppen met kinde
ren krijgen.
Ontroerend om te lezen is het inner
lijke gevecht dat beiden soms voer
den. Wanneer het kermis in Den
Burg is, zegt Dirks geweten hem
dat zijn kinderen daar niet thuisho
ren. 'De kermis was dronkenschap,
geld verbrassen en vechtpartijen.'
Tegelijkertijd gunt hij zijn kroost ook
eens een verzetje. 'Het had hem
wat weemoedig gestemd, de moe
ders die glunderend naar kinderen
stonden te kijken die kraaiend van
plezier in de draaimolen zaten. Ver
derop liep een ouderpaar met hun
kinderen, allemaal smikkelend aan
een grote oliebol. De snoeten van
de kinderen, wit van de poedersui
ker. Anderen liepen slenterend in de
rondte, genietend van hun kaneel
stok.' Ondanks hun armoe toont hij
zich ten slotte mild en geeft hij zijn
kinderen een kwartje, onder de toe
voeging: 'Denk erom, geen katten
kwaad. en op tijd weer naar huis.'
Een andere keer toont hij zich
onverzettelijk. Wanneer zijn oud
ste dochter Anna en haar man,
de Nederlands hervormde Simon
Lap uit Den Hoorn, hun zoon Biem
laten dopen, weigert hij aanwezig
te zijn. 'Daar gaan we niet naar toe,
besliste hij. Akke vond het wel erg
dat er niemand van hen bij zou zijn,
maar ze wist dat vader het niet uit
dwarsigheid zei. Nee, hij was er zo
van overtuigd dat dit verkeerd was,
dat hij het met met zijn geweten
overeen kon komen om er heen te
gaan.' Tekenend voor hun rotsvaste
geloof is dat ook Anna ervan over
tuigd is een doodzonde te begaan.
'Ze trilde over haar hele lichaam
en zag zo wit alsof ze al gestorven
was. Want dat zou er gebeuren! Het
dak zou boven haar hoofd instor
ten, omdat ze zo'n grote zonde
beging. Ze wankelde even toen ze
naar voren moest komen Na
de dienst barst ze in snikken uit en
•Is/Beeldbank Texel)
smeekt ze haar man dit 'nooit en
nooit meer' te hoeven meemaken.
'Toen Simon begreep dat ze zich zo
angstig gevoeld had, beloofde hij
dat er nooit meer een baby gedoopt
hoefde te worden, hij zou alles en
iedereen trotseren. Wat was ze hem
daar dankbaar voor.'
Het beeld dat beklijft is van een
historisch interessant, waardevol
boek, duidelijk met liefde geschre
ven. Helaas is het (voorlopig) met in
de Texelse boekhandel verkrijgbaar.
Een groot deel van de eerste druk
is al verkocht of verzegd, onder
meer aan familieleden in Friesland
en Zaandam. De Leeuw hoopt op
een tweede druk. 'Maar ik moet
eerst eens zien of dat lukt, want al
mijn spaargeld zit hierin.'
Joop Rommets
Het Solarteam Twente One, met
oud-Texelaar Stefan Halsema, is
op de zesde plek geëindigd in
de World Solar Challenge, een
race met zonneauto's. Na een
rit van 3010 kilometer door de
Australische woestijn die zon
dag 21 oktober begon, eindigde
het team vrijdag nadat de win
naars uit Delft zeven uur eerder
waren gefinisht in Adelaide. 'Als
de auto wat betrouwbaarder was
geweest, had er meer ingezeten.
Maar als je 34 teams achter je
laat, heb je het goed gedaan.'
Halsema studeert aan de Univer
siteit Twente. Hij besloot ruim een
jaar geleden aan de race mee te
doen. Hiervoor legde hij zijn studie
stil. 'In het begin nam ik me voor
nog een paar vakken te doen, maar
dat had ik snel bekeken Ik had er
geen tijd voor.' In de voorbereiding
was er regelmatig contact met het
team uit Delft en teams uit België
en Duitsland. 'Je wilt toch weten
hoever zij zijn. We zijn een keer
gaan stappen en toen probeerde
iedereen elkaar dronken te voeren
om geheime informatie los te krij
gen. Het blijft toch een wedstrijd.'
Zes weken voor de start vertrok het
team naar Australië. 'Om te accli
matiseren, maar daarna hadden we
onze tijd volledig nödig voor het
klaarmaken van de auto.'
Na een kwalificatierit mochten de
Twentenaren als vierde van start.
De eerste drie dagen schommelde
het team tussen de vijfde en zesde
plek. Op de vierde dag kregen ze
te maken met een zware tegenslag.
'De voorwi9lophanging raakte los
en daardoor schuurde de wagen
met de bodem over de grond Een
geluk was dat het een half uur voor
het einde van de racedag gebeurde.
'Er mocht tussen acht en vijf uur
gereden worden. Nu verloren we
geen kostbare racetijd met repa
raties.' Ondanks dat ze het defect
konden repareren, had het wel con
sequenties voor de rest van de
wedstrijd. 'De één na laatste dag
lagen we nog op een vijfde plaats
Als we het mankement met de voor
wielophanging niet hadden gehad,
waren we niet naar een zesde plaats
afgezakt.'
De finish gaf Halsema een dubbel
gevoel. 'Je bent blij dat het erop
zit, want het is toch een zware
race. Aan de andere kant is het de
afsluiting van een leuke periode en
is het jammer dat het erop zit.' De
finish werd gevierd met een duik in
een fontein. 'In de woestijn kon je
je niet douchen.' Daarna ging het
feest verder in de plaatselijke cafés.
'We hebben veel limonade gedron
ken'. vertelt Halsema lachend. Hij
gaat nog vijf weken rondreizen door
Australië. Daarna gaat hij terug naar
Enschede om zijn studie weer op
te pakken en om het nieuwe team
te begeleiden. 'De wedstrijd wordt
één keer in de twee jaar gehouden.
Wij zijn betrokken bij het selecteren
van de nieuwe teamleden en zullen
ze begeleiden. Het is zonde als er
kennis verloren gaat.'
Crossloop
Atletiek Vereniging Texel houdt zon
dag de tweede boscross van het
seizoen. Rond de Fonteinsnol aan
de Rozendijk is een parcours uitge
zet van 2.9 kilometer dat één, twee
of dne keer gelopen kan worden
Inschrijven kan vanaf 10.15 uur bij
appartementenhotel Bos en Duin
aan de Bakken weg. De start is om
11.15 uur. Voor de jeugd, die om
11.00 uur van start gaat, is een
ronde van 1000 meter uitgezet
De wedstrijd telt mee voor het klas
sement. Om voor plaatsing in aan
merking te komen, moet aan vijf van
de acht crosslopen worden deelge
nomen. Deelname kost €1,25 voor
de jeugd en €2,- voor senioren. Het
is ook mogelijk een abonnement te
nemen. Dat kost €7,50, respectie
velijk €12,-. Leden van AVT genie
ten korting.
De volgende crosslopen worden
gehouden op 18 november, 2 en 16
december, 13 en 27 januari en 10
februari. Voor meer informatie: Rita
Dogger, tel. 313387.
de roestbak die door medewerkers van Scheepswerf Vis-
-Texel in Oudeschild onder handen is genomen valt niet
fect af te leiden dat de Hr. Ms. Snellius ooit als parade-
ardje van de nautische wetenschap de oceanen bevoer,
n de meet- en andere apparatuur waarmee het schip was
gepropt, is nu vrijwel niets meer terug te vinden, motoren
Erken niet meer en de schroef ontbreekt. Dezer dagen wordt
ischip naar het Italiaanse Liverno versleept, om te worden
rbouwd tot luxe cruiseschip.
iVisser willen ze nog wel eens
iondere klussen hebben, en dit
er zo een, vertelt chef Aad de
no. Met zijn collega's verricht
'Jlerlei werkzaamheden aan het
np, die ervoor moeten zorgen
thet verantwoord naar Italië kan
rden versleept. Er kan niet maar
it worden aangerommeld, de
ipectie kijkt over de schouder
8. 'Ik weet er het fijne niet van,
3rwe staan wel op een heel bij-
der schip', weet de scheepsre-
■ateur. 'Eigenlijk zonde dat zo'n
ander stukje erfgoed uit Neder-
d verdwijnt.
is de roestbak van 1100 ton
ruim 70 meter lengte bijvoor-
öd het laatste geklonken schip
'lederland. Bijzonder is ook de
B, zoals je ze tegenwoordig
meer tegenkomt. Voor het
"werp van het wetenschaps-
ütuig huurde de vaderlandse
een heuse scheepsar-
itect in. Want het schip dat
terzoek in de tropen zou gaan
sn, moest de hoge ambities
stralen die Nederland na de
sde Wereldoorlog had op het
led van oceano- en hydrogra-
fi onderzoek. De A907, zoals
witte marineschip was genum-
ifd, had als eerste vaartuig van
Nederlandse krijgsmacht air
sditioning aan boord. En geen
'warming. Met uitzondering van
de open haard in het officiersver-
blijf. Die zit er nog steeds, een van
de weinige tastbaarheden uit het
bewogen verleden van het schip
dat in 1952 in de vaart kwam. Tot
1962 verrichte het schip diep
zee-onderzoek in Nieuw Guinea,
tot Nederland dit gebied moest
afstaan aan Indonesië. Hiervoor
beschikte de Snellius over een
diepzee-echolood. De gegevens
werden onder meer gebruikt om
zeekaarten te tekenen. Het was
ook het eerste schip dat over een
eigen navigatiesysteem beschikte.
Oliegigant Shell, dat belang had
bij onderzoek naar de aanwezig
heid van brandstof, betaalde gul
mee aan de Snellius. Er werden
temperatuurmetingen gedaan,
geologisch onderzoek en studie
verricht naar de samenstelling van
het water. Onder de 110 beman
ningsleden onder meer papoea's,
die het gebied goed kenden. Zij
verbleven onder in het schip in een
apart verblijf. De stapelbedden en
een lange rij wasbakken herinne
ren nog aan hun aanwezigheid.
Koude Oorlog
In 1964 nam de Snellius deel aan
het Navadoproject, waarbij tus
sen Amerika en Europa oceano-
grafisch onderzoek werd gedaan.
'De Amerikanen hebben het schip
toen helemaal volgebouwd met
apparatuur', weet Anton Hierck,
die van 1965 tot 1969 als burger
op het schip heeft gevaren. 'Een
mooie tijd. Ik ging veel met de
wetenschappers om en heb er heel
veel van geleerd.' Het was mid
den in de Koude Oorlog, waarin
het verleidelijk moet zijn geweest
om het wetenschapsvaartuig voor
spionage-doeleinden in te zetten.
Hierck: 'Dat gebeurde niet. Oce
anografie is a-politiek, alleen het
belang van de wetenschap telt.
We onderhielden goede banden
met Russische onderzoekers, die
in hetzelfde gebied actief waren.
Het gebeurde wel dat de schepen
rondleiding bij de afdeling Hydro
grafie. 'Hier werden de zeekaarten
getekend.' Een tafel en wat schuif
lades herinneren er nog aan, voor
de rest is er mets meer. Ook de
stuurhut is kaal gesloopt. Het roer
ontbreekt er staan alleen nog een
paar oude telexen. Bovenin ook
de hut van de commandant. 'Hij
had een eigen hofmeester.' Een
verdieping lager de officiersverblij-
ven. 'Kijk, de open haard.' Hierck
wijst op een stoel aan de eettafel.
'We hadden allemaal een vaste
plek in de hiërarchie. Hier zat ik.'
De Snellius voer tot 1972 als mari
neschip. Daarna heeft het nog een
liefhebber die dermate onder de
indruk was van het ontwerp, dat
hij het tot een luxe cruiseliner wil
laten ombouwen. Een dure opera
tie, maar de toekomstige passa
giers zullen waarschijnlijk niet de
minst bedeelden zijn.
Tekst en foto's
Gerard Timmerman
aan het eind van de dag naast
elkaar gingen liggen en er samen
een borrel werd gedronken.'
Cruiseschip
Eind 1965 vertrok het schip naar
Suriname, om daar onderzoek te
verrichten. Op 27 juli nam Prins
Claus een kijkje aan boord. Nadien
werd de Snellius ingezet bij het
project Baltic, voor zeeonderzoek
onder de poolcirkel. 'Voor elke
reis werd nieuwe apparatuur aan
boord gesjouwd. Het stond er hier
vol mee', stopt Hierck tijdens een
periode dienst gedaan in Schot
land, als drijvend hotel voor de
marine, waarna Henk Bloeme het
kocht om mee te varen en te dui
ken. Daar is niets van gekomen,
waarna de stichting Vrienden van
de Koninklijke Marine (WKM) zich
over de Snellius ontfermde, om dit
stukje erfgoed op te knappen en
permanent af te meren in het Mari
tiem Kwartier. Maar het liep stuk
op de financiën, waarna de eige
naar het schip onlangs verkocht
aan een Italiaanse miljonair, een
Wet van Snellius
De naam van de Hr. Ms. Snellius
verwijst naar de Wet van Snel
lius (brekingswet), vernoemd
naar de Nederlandse wis- en
sterrenkundige Willebrord Snel
van Royen (1580-1626). Dit is
een natuurwet die aangeeft hoe
lichtstralen gebroken worden op
de overgang van het ene medi
um naar het andere (bijv. lucht
en glas). De naam van Snel
lius is ook verbonden aan twee
maritieme expedities. De eer
ste in 1929, met expeditieschip
Willibrord Snellius, in Indonesië,
had een groot effect op de ont
wikkeling van het oceanogra-
fisch onderzoek. Snellius II was
de expeditie waarvoor onder-
zoeksschip Tyro in mei 1984
naar Indonesië vertrok voor een
uitgebeid onderzoeksprogram
ma. Het NIOZ was betrokken bij
dat onderzoek.
Anton Hierck, voormalig opvarende van de Snellius, mijmert in de stuurhut over de glorietijd van het wetenschapsschip.
*hn het schip verbleef de bemanning. De lange rij wasbakken waar werf medewerker
,p,eferse bij staat herinnert nog aan hun aanwezigheid.
