Vrijheid vanzelfsprekend als water uit de kraan'
'Informatie waardevol
voor nabestaanden'
de oorlog
De betekenis van vrije pers tijdens
'Het verhaal moet wel
eerlijk verteld worden'
TEXELSE 9 COURANT
Georgiërs drinken met de doden van de muiterij van 1945
VRIJDAG 7 MEI 2010
Burgemeester Giskes en Huug Snoek bij de herdenking op de Algemene Dick Bousma speelt De Last Post bij de algemene begraafplaats.
Begraafplaats. (Foto Jeroen van Hattum)
Lise Drijver, Wesley van den Berg en Michelle van Bennekom van de Thijsseschool
lazen gedichten voor. (Foto Gerard Timmerman)
'Vrijheid is voor ons zo vanzelf
sprekend als water uit de
kraan', zei burgemeester Gis
kes in haar toespraak dinsdag
avond tijdens de herdenkings
bijeenkomst in De Burght. Maar
ze stelde ook vast dat sinds de
Tweede Wereldoorlog 39 gewa
pende conflicten zijn geweest
en dat het nog niet is gelukt om
totale wereldvrede te realise
ren.
Ze hield haar toespraak ten over
staan van een goed gevulde kerk.
Onder de toehoorders ook men
sen uit het verzet, oud-strijders,
nabestaanden van een gesneu
velde geallieerde, hoogwaardig
heidsbekleders, scholieren en
anderen. Refererend aan de toe
spraak van Vrij Nederland-hoofd
redacteur Frits van Exter (waar
over elders meer) over persvrijheid
tijdens de oorlog, ging ze in op de
lokale pers tijdens de bezetting.
'Ook de Texelse Courant kon niet
voorkomen dat er Duitse propa
ganda in de krant werd opgeno
men. Maar de gebroeders Duin-
ker (toen eigenaars van de krant
en omgekomen tijdens de Rus
senoorlog) waren slim genoeg om
te onderscheiden wat door ande
ren moest worden gemeld en wat
ze zelf hadden te melden. Ze zei
hoe vrijheid en wereldvrede heel
veel vergt. 'Dat kunnen we niet
allemaal zelf, maar het begint wel
bij ons zelf.' De herdenking, geor
ganiseerd door het Comité 4 en 5
mei, werd muzikaal omlijst door
Rachel Vroom-Barnard op de
vleugel. Er werden gedichten
voorgelezen door Lise Drijver,
Wesley van den Berg en Michelle
van Bennekom van de Thijsse
school. Andere voordracht was
van OSG-scholiere Nelleke
Arnout. Na de dienst werd een
stille optocht gehouden naar de
Algemene Begraafplaats. Na een
rondgang over de begraafplaats
blies Dick Bousma van KTF Last
Post en werden twee minuten
stilte in acht genomen. Bij monu
ment De Goede Herder werden
onder meer kransen gelegd door
burgemeester Giskes en oud-ver
zetsman Huug Snoek.
Burgemeester Giskes onthult de informatiezuil in het prieel op de Algemene
Begraafplaats in Den Burg.
Bram van Dijk geeft tekst en uitleg aan ereburger prof Kees de Jager en mevrouw
Marjorie Vivien Gadsby. (Foto's Jeroen van Hattum)
Burgemeester Francine Giskes
heeft dinsdag op de Algemene
Begraafplaats in Den Burg een
digitale informatiezuil onthuld
met gegevens over de daar
begraven geallieerde slachtof
fers uit de Tweede Wereldoor
log.
De zuil, bestaande uit een touchs
creen, vervangt het boek van Bram
van Dijk uit Oosterend dat sinds
een aantal jaar in het prieel bij de
oorlogsgraven ligt. Dat boek was
door de invloeden van weer en
wind toe aan vervanging. Op voor
stel van het 4/5 Mei Comité Texel is
de zuil ervoor in de plaats geko
men.
Bezoekers kunnen op het scherm
de namen van de slachtoffers aan
klikken en zo meer over hen lezen
en eventueel foto's bekijken. De
zuil is gemaakt door Lucas Tijssen
en Mare Roeper van het Texelse
bedrijf Expotise. Zij begonnen twee
maanden geleden met de klus,
waarbij alle informatie uit het boek
van Van Dijk moest worden gedigi
taliseerd. Volgens Tijssen werd er
ook op gelet dat het scherm een
gepaste plek in het prieel kreeg.
Burgemeester Giskes noemde de
informatie van grote waarde voor
nabestaanden en anderen die de
graven bezoeken. Ze prees de
mensen die hadden gewerkt aan
de zuil, omdat alles in korte tijd
moest gebeuren.
De onthulling werd bijgewoond
door Marjorie Vivien Gadsby, een
jongere zus van flight sergeant Wil
liam Charles Gadsby. Hij is één van
de oorlogsslachtoffers op de
begraafplaats. Zij was vergezeld
van Jo Walton, een vrouw die pas
sinds anderhalf jaar weet dat zij
een dochter van William Gadsby is.
De twee legden bloemen bij het
graf van hun vader en broer.
Bram van Dijk was trots op de zuil.
'Het is prachtig', liet hij weten. Na
de onthulling liet hij anderen met
een zien hoe het scherm werkt. De
zuil is er gekomen met hulp van de
directie van de Rabobank en TESO
die elk tweeduizend euro voor de
realisatie verstrekten. De teksten
zijn vooralsnog in het Nederlands,
maar zijn ook nog Engelse en Duit
se vertalingen in aantocht.
oorlog weer op.' Een getuigenis
over deportaties was opgetekend
door Philip Mechanicus, die in
1942 was ontslagen bij het Alge
meen Handelsblad en was opge
pakt. Hij zat vast in kamp Wester-
bork en schreef alles op dat hij zag
en hoorde. Op 15 maart 1944 was
het zijn beurt. 'Hij wordt vermoord
in Auschwitz. Zijn notities zijn naar
buiten gesmokkeld, maar pas in
1964 uitgegeven.'
Het gehalte aan vrijheid van
meningsuiting wordt volgens Van
Exter vooral bepaald door de
beschikbaarheid van feiten. 'De
vrijheid ze te vergaren, de wil ze
nader te laten onderzoeken en de
bereidheid de eigen overtuiging
even open en kritisch te toetsen
aan tegenargumenten, gebaseerd
op mogelijk andere feiten. Feiten
zijn kostbaar, meningen kunnen
goedkoop zijn. Alleen met feiten
kun je een eerlijk verhaal vertel
len.'
Dat de journalistieke vrijheid in de
wereld nog niet overal ter wereld
vanzelfsprekend is, getuigde Van
Exters relaas over zijn reis naar
Noord-lrak, waar hij Asos Hardi
had ontmoet van het weekblad
Awena. Het blad schrijft over cor
ruptie en machtsmisbruik en neemt
het op tegen de gevestigde partijen
die hun eigen media hebben. 'Irak
mag bevrijd zijn, maar heeft nog
geen vrije pers. Machthebbers
gebruiken media om hun macht te
beschermen.' Hans van Mierlo
citerend: 'In moeilijke omstandig
heden blijkt pas de waarde van
onze principes of de betekenis van
wat wij normen en waarden noe
men.'
Het verhaal moet wel eerlijk ver
teld worden. Aldus luidde de titel
van de toespraak die Frits van
Exter, hoofdredacteur van Vrij
Nederland, hield tijdens de her
denkingsbijeenkomst dinsdag
avond in De Burght. Hij sprak
over de betekenis van de vrije
pers in oorlogssituaties.
Van Exter koestert een band met
Texel. Zijn schoonmoeder, Nel
Mets, woonde als kind in Hoorn,
maar logeerde tijdens de oorlog
regelmatig in het huis van haar
groothouders aan het Koogerend,
een van de huizen die werd ver
woest toen een legerwagen met
munitie de lucht in ging. 'Ik sprak
laatst Harry de Graaf. Hij woonde
als kleuter in een van die andere
huizen die de lucht ingingen. Hij
ontsnapte, net als de familie van
mijn schoonmoeder, door een toe
val aan de dood.' Van Exter vertel
de hoe zijn schoonmoeder ook
regelmatig bij 'Tante Neel en Oom
Kees op Mennohoeve' logeerde.
'De oorlog leek op het eiland ver
der weg dan in Hoorn.' Hoe het
strand verboden terrein was, hoe
haar oom en buren naar een ver
borgen radio luisterden en hoe ze
zich vergaapten aan mannen met
tulbanden, baarden en bruine huid,
de Brits Indische soldaten. Op
Texel zag ze ook een vriend van
haar broer die hier door de Duit
sers te werk was gesteld. 'Na de
oorlog zou ze met hem trouwen.'
De (familie)band met het eiland
bleef en Van Exter heeft hier inmid
dels een tweede huisje.
De titel Het verhaal moet wel eerlijk
verteld worden, was Van Exter
ingegeven door Theo Witte, die hij
had gesproken tijdens een bezoek
Frits van Exter, hoofdredacteur van Vrij
Nederland, tijdens zijn toespraak.
(Foto Gerard Timmerman)
aan het Luchtvaart en Oorlogmu
seum '40-'45, waar onder meer
een tentoonstellig is te zien over de
Russenoorlog. 'Journalisten zijn
verhalenvertellers. Zij moeten u
oud-verzetsblad te werken (Van
Exter was eerder hoofdredacteur
van de voormalige verzetskrant
Trouw en is dat nu van Vrij Neder
land). Hij omschreef hoe de illegale
pers niet het werk was van
(beroeps)journalisten, waarvan
maar een klein deel betrokken
raakte bij verzetskranten. 'Verzets-
kranten waren meer het werk van
onderwijzers, arbeiders, huisvrou
wen, dominees, advocaten en boe
ren. De vrijheid van meningsui
ting werd in de eerste plaats
bevochten door gewone burgers,
die onder ongewone omstandighe
den moed vatten, de pen ter hand
namen, papier of inkt 'organiseer
den', etc. De journalistiek kan
zich moeilijk erfgenaam van de
illegale pers noemen.'
Van Exter omschreef hoe het
belangrijkste verhaal, dat van de
Holocaust, lange tijd niet naar bui
ten kwam. Op basis van een gede
tailleerde getuigenis van een over
gelopen SS'er, had
Trouw-verspreider Cor van Hooft
vertellen wat er werkelijk is gebeurd
- eerlijk... Dat is in tijden van vrede
en vrijheid soms al lastig - zoveel
van wat waar lijkt, blijkt bij nader
inzien toch anders te zijn. Maar het
is onmogelijk je voor te stellen wat
het is in tijden van oorlog en onder
drukking.' Hij noemde het geen
bijzondere verdienste om voor een
het verhaal in 1943 opgetekend.
'Maar het verhaal haalde niet de
krant. Volgens een van de betrok
kenen hadden ze besloten het niet
door te sturen, omdat ze zich niet
konden voorstellen dat het waar
was. Het document werd verstopt
onder een dakpan van een kippen
hok en dook pas vele jaren na de
Vakhtang Chkheidze, raadsman
van de Georgische ambassade
uit Den Haag, sprenkelt het
restje van de wijn die hij ter her
denking van de doden heeft
gedronken op het graf van Sjal-
wa Loladze, leider van de Geor
gische muiterij van 1945.
Met de nieuwe consul, Giorgi Mike-
ladze, en vijf andere mensen van
de ambassade vormde Chkheidze
de delegatie die dinsdag deelnam
aan de 65ste herdenking, 's mid
dags op de begraafplaats van de
Georgiërs en 's avonds op de alge
mene begraafplaats in Den Burg.
Er was geen ambassadeur omdat
die onlangs is opgestapt en de
opvolger nog moet aantreden. De
informele plechtigheid op de Hoge-
berg trok 76 belangstellenden,
onder wie betrokken Texelaars en
leden van de Georgische Diaspora,
een vereniging van rond vijfhon
derd in Nederland wonende Geor
giërs en hun sympathisanten. Bur
gemeester Francine Giskes was er
ook. Door oud-verzetsman Huug
Snoek werd zij in de arm genomen
om voor het monument enkele
ogenblikken in stilte te herdenken.
Voor Giskes was het allemaal
nieuw, maar ze weet van de gevoe
ligheden rond de herdenking van
de Russenoorlog en het afbreken
van de gemeentelijke deelname.
Ook weet ze welke ramp de
opstand voor de burgers van Texel
heeft betekend. Evengoed was ze
er, met ambtsketen. 'Ook de men
sen die hier begraven liggen, waren
slachtoffers van de Tweede Wereld
oorlog, wat hun motieven ook
waren.'
fev\l|llKrLMONUML\ll\
IwiONVEIlMELDINC
