Hoe heeft dit ooit
kunnen gebeuren
Geschiedenis van de TX26
TEXELSE 9 COURANT
1
Diep getroffen door het wegblijven op zee van
Gerard van der Star
Louis Eelman
Kees Witte
Klaas van der Star
Bauke Visser
geven wij uiting van onze rouw door op
zondag, 29 november a.s. om 16.00 uur in de
Hervormde kerk te Oudeschild onze geliefden
te gedenken.
De getroffen families
Rouw op Texel
De Telegraaf
Twee rampen
Oorzaak onbekend
Wrak
De Tijd Zal Het Leren
De bemanning van de TX26: Vlnr. Boven: Louis Eelman (25), Gerard van der Star (26) en Kees Witte (22). Onder Bauke Visser (16) en Klaas van der Star (19).
1
De rouwadvertentie uit De Texelse Courant.
(19) uit Den Burg. De ramp leidde
tot diepe rouw en grote versla
genheid op Texel. Landelijk kreeg
het gebeuren die maand veel
aandacht in de media, en kwam
het ook in het Journaal.
Om een einde te maken aan de
enorme onzekerheid bij de fami
lieleden, bleef men hoop houden
dat het scheepswrak zou worden
gevonden. De Helderse Courant
tekende op uit een verklaring van
de marinevoorlichtingsdienst: 'De
onderzeebootjager Hr. Ms. Van
Speijk heeft gedurende het week
einde het onderzoek voortgezet
en na contact met de visserijge
meenschap van Texel, is op
maandag een beter gedetailleer
de kaart per helikopter aan boord
gebracht om het onderzoek nader
te intensiveren binnen een gebied
van 7 bij 10 mijl. Indien de Hr. Ms.
'Van Speijk' een sonar-contact
maakt, houdt de Koninklijke Mari
ne een duikvaartuig gereed om
een en ander per duiker te onder
zoeken.' Er werd via de sonar wel
een wrak gevonden, maar dat zou
een ouder scheepswrak betref
fen. Ook de aangetroffen olievlek
op zee door een Neptune van de
Marineluchtvaartdienst bleek niet
in verband te staan met het ver
gaan van de kotter. Uit onderzoek
bleek dit zware stookolie te zijn
en niet de gasolie die de TX26 als
brandstof gebruikte. De zoeken
de kottervloot, die na deze dra
matische novemberweek onver-
richterzake terugkeerde in de
haven, stond voor een raadsel.
Hoe heeft dit ooit kunnen gebeu
ren en waar is de kotter met zijn
bemanningsleden gebleven?
De meeste vissers zijn het er over
eens dat de TX26 met een van de
boomkornetten op een wrak of
ander obstakel moet zijn gelopen
en als gevolg daarvan moet zijn
omgetrokken. Op deze wijze zijn
in het recente verleden meerdere
kotters (van Wieringen en Urk)
met man en muis vergaan. De vis
sers zeggen zonder aarzelen 'ja'
op de vraag of het die dinsdag,
gezien het weer, verantwoord is
geweest ter visserij te gaan. Het
weer bleef inderdaad nog gerui
me tijd 'werkbaar' maar in de
nacht van dinsdag op woensdag
werd het plotseling slechter. Wer
kelijk noodweer werd het pas de
nacht daarna, toen vier grote kot
ters naar de collega bleven zoe
ken, maar het daarbij zelf al moei
lijk hadden', zo valt te lezen in de
Texelse Courant van dinsdag 24
november 1970.
Ondanks het stormweer ver
wachtte men nog wel wat wrak
stukken, manden, kisten of vis-
planken en dergelijke van de ramp
op zee terug te vinden. Maar er
werd helemaal niets meer aange
troffen. Wel kreeg eigenaar Griek
vanaf de visafslag Den Helder
later een telefoontje dat er wel
'iets' was opgevist. Maar uit de
kleurbeschrijving ervan was voor
hem al duidelijk dat dit beslist
niet van de TX26 afkomstig kon
zijn.
Op zondagmiddag 29 november
vond een speciale rouwdienst
voor de slachtoffers plaats in de
Hervormde Kerk te Oudeschild.
Voorgangers waren dominee
Waardenburg en pastor Obdam.
Men voorzag dat de 350 aanwe
zige zitplaatsen in het Zeemans
kerkje onvoldoende zouden zijn
voor de verwachte opkomst. Met
medewerking van de Koninklijke
Marine werd daarom een speciale
geluidslijn naar de Katholieke
Kerk aan de De Ruyterstraat aan
gelegd, zodat ook daar de dienst
rechtstreeks kon worden gevolgd.
Burgemeester Sprenger en het
voltallige college waren bij deze
De TX26 werd in 1947 gebouwd bij
scheepswerf De Hoop in Hardinx-
veld. De opdracht was verstrekt
door de heer W. Zwolsman van de
Kromhout Motorenfabriek. Na de
oorlog liet hij diverse nieuwe kot
ters bouwen, in de volksmond
bekend als 'Hermina-kotters', ver
noemd naar zijn vrouw. In juni 1947
kwam de KW53 nieuw in de vaart
met een 120 pk Kromhout. Na later
in de vaart te zijn geweest als UK
168 en de UK166 Deo-Favente,
van de Urker gebroeders Korf,
kwam deze op 19 oktober 1961 in
handen van de Texelse firma P. H.
indrukwekkende dienst aanwezig.
Dominee Waardenburg sprak in
zijn memoriaal onder meer: 'De
zeeën en de golven kunnen ons
arme, aardse mensen, zomaar
ineens verzwelgen zonder dat
iemand iets kan doen.'
Dat het gebeuren niet alleen op
Texel diepe indruk maakte blijkt
ondermeer uit De Telegraaf van
23 november 1970: Rouw op
Texel om vijf dode vissers. 'Zon
dagmorgen tien uur: het oude
pittoreske vissershaventje op
Texel is gehuld in rouw en mist.
De duizend inwoners van Oude
schild hebben de hoop na dagen
en nachten van grote spanning
opgegeven.' 'Wij moeten in elk
geval proberen iets van het schip
terug te vinden', zegt de heer J.
Th. Boom, voorzitter van de vis
serijvereniging. 'Als wij daar in
slagen, is er tenminste een eind
aan de tergende onzekerheid
voor de familieleden. Het enige
dat wij nog kunnen doen, is de
doden aan wal brengen, opdat zij
begraven kunnen worden. Als wij
ze niet vinden, zal het leed dub
bel zwaar wegen.' In deze krant
stond die week ook een treffend
gedicht van Clinge Doorenbos,
destijds huisdichter van De Tele
graaf.
Na de herdenkingsdienst her
kreeg het vissersleven op Texel,
voor zover mogelijk, zijn gewone
loop. Er werd nog steeds gehoopt
dat men op zee toch iets zou aan
treffen van de verongelukte kotter
en zijn bemanning. Deze hoop
bleek niet geheel voor niets. Een
maand na de fatale scheepsramp
werd op woensdag 16 december
door de kotter IJM 18 Gelria van
J. van Duyn op zo'n 40 mijl ten
noorden van Den Helder een
lichaam geborgen. Het stoffelijk
Eelman W. Griek. De kotter werd
vernummerd tot TX26, genaamd
De Tijd Zal 'f Leren. In 1964 ging
Piet Eelman zelfstandig verder met
de door hem aangekochte kotter
TX 24 'Filia Maris'. Willem Griek
werd eigenaar van de TX26. Hij liet
de 18,5 meter lange en 5,4 meter
brede kotter in 1967 geheel ver
bouwen en voorzien van een 380
pk Caterpillar motor. De kotter
(roepnaam: PDSG) van 49,68 bruto
register ton, voldeed aan alle eisen
van de Scheepvaartinspectie en
was bestemd voor de boomkorvis-
serij op tong en schol.
overschot (in oliewerkkleding
gestoken) werd door de motor
reddingboot Suzanne uit Den Hel
der binnengebracht. Na identifi
catie op basis van de inscriptie in
zijn trouwring, bleek het de 26-
jarige opvarende Gerard van der
Star uit Oudeschild te betreffen.
Op zaterdag 19 december werd
hij na een rouwdienst in het Zee
manskerkje op de Oudeschilder
begraafplaats naar zijn laatste
rustplaats gebracht. Zijn vondst
op zee, zou het enige blijven van
wat er ooit nog van de kotter De
Tijd Zal Het Leren is teruggevon
den.
In het vakblad Visserijnieuws werd
in november door de landelijke
visserijvoorzitter Klaas Hoekstra
in een memorial stilgestaan bij de
TX26 op Texel. 'Behoudens inci
dentele ongevallen is deze afde
ling gespaard gebleven voor een
ramp als deze. In dit alles kan het
medeleven met dit verlies ook
van de kant van de Nederlandse
Vissersbond misschien de nabe
staanden tot troost zijn.'
In het jaarverslag van 1970 komt
Hoekstra terug op de scheeps
rampen van het afgelopen jaar.
'Wij zien dat ook in 1970 de vis
serij niet voor rampen is gespaard
gebleven. Een 15-tal vissers heeft
bij de uitoefening van hun beroep
het leven verloren. Twee rampen
hebben zich daarbij voorgedaan,
waarbij het schip en de totale
bemanning niet meer in de thuis
haven terugkeerde. Een schip uit
Katwijk en één van Texel. In febru
ari verging de KW103 en in
november de TX26. Ook in gezin
nen waar door incidentele onge
vallen vissers om het leven kwa
men, is de verslagenheid groot.
De nabestaanden die dit het
meest voelen en doorleven willen
wij dan ook toe bidden dat zij de
kracht mogen vinden dit alles te
dragen', schrijft Hoekstra in zijn
terugblik.
Op 1 februari 1972 verschijnt het
eindrapport van de Raad voor de
Scheepvaart. Behalve het al eer
der geciteerde lezen we hierin
onder meer: 'Dat de weersom
standigheden hierbij nogal doen
denken aan die bij het vergaan
van de kotter "Burgemeester van
Kampen" TM 1 in februari 1967.
Ook toen ruimde de wind van
zuid tot zuidwest, en later tot
west en noordwest, daarbij in
kracht toenemend. Men krijgt
dan, afhankelijk van de plaats
waar wordt gevist, niet alleen te
maken met toenemende wind,
maar ook vaak met wind uit open
zee. Indien een dergelijke ontwik
keling in de verwachting ligt, geldt
hetgeen ook destijds bij
het onderzoek uitgesproken.'
Het eindoordeel van de raad luid
de: 'De raad verenigt zich met het
standpunt van de inspecteur voor
de scheepvaart. Aangezien de
pogingen om het wrak van de
TX26 te vinden, geen resultaten
hebben gehad en van de beman
ningsleden niemand gespaard is
gebleven, blijft de oorzaak van de
ramp onbekend. De mogelijkheid
dat het vissersvaartuig door een
ander vaartuig is overvaren, wil
de raad niet uitsluiten. Meer voor
de hand liggend is de oorzaak te
zoeken in het snel verslechteren
van het weer. Waarnemingen van
schippers van andere vissers
vaartuigen spreken van een plot
seling uitschietende wind, in
kracht toenemend uit uiteenlo
pende richtingen. De mogelijk
heid bestaat dat de TX26 door
deze plotselinge verslechtering is
overvallen. De raad spreekt zijn
deelneming uit met de nagelaten
betrekkingen van de bij deze ramp
omgekomen leden van de "Tijd zal
Het Leren".'
De Koninklijke Marine bleef al die
tijd echter actief bezig met duik-
vaartuigen. Zo lezen we in maart
1971 in het Helders Wrakkenregis-
ter (Wraksys) van wijlen Loek
Deugd: 'Door het duikvaartuig
Dokkum aangetroffen in positie
53.04.18 04.28.18 wrak geïdenti
ficeerd als vissersvaartuig, prak
tisch niet aangegroeid, liggend op
de stuurboordzijde. Nader onder
zoek ingesteld op 15 maart 1971
door Hr. Ms. Duikvaartuig Roer
mond. Bevestiging van Dokkum.
Minst gemeten waterdiepte boven
hoogste punt van het wrak 25
meter.' Aldus de in september
1988 ingevoerde gegevens bij
Wraksys. Met als bron hierbij de
Hydrografische dienst. Volgens
Hille van Dieren, sportduiker en
beheerder van het Wrakkenmuse-
um op Terschelling, kan dit inhou
den dat het hier om de TX26 gaat.
'Zeker nu ik teruglees dat ze een
vissersschip vonden dat toen nog
VRIJDAG 12 NOVEMBER 2010
niet was aangegroeid, en er daar
geen andere schepen in die peri
ode zijn vergaan. Vlakbij het wrak
is al wel onderzoek gedaan naar
een Engelse onderzeeboot (H 49)
die daar in 1940 is gezonken. Dat
is gedaan door het Terschellinger
bergingsbedrijf Friendship Off
shore van Walter Bakker,' stelt van
Dieren in een recente reactie naar
aanleiding van naspeuringen in
verband met dit artikel.
Visserijmonument
Naar aanleiding van de ramp met
de TX26 in 1970, maar zeker ook
voor alle andere vissers die ooit
op zee zijn gebleven, werd op ini
tiatief van het plaatselijk DETV-
bestuur in juni 1975 een visserij
monument op de haven onthuld.
DETV-voorzitter Ben Daalder: 'Als
voorbeeld hadden we het al
bestaande monument voor de
verdronken vissers op Urk voor
ogen.'
Het monument - een gestileerde
uiteenspattende golf - is destijds
geplaatst op de splitsing van de
oude- en nieuwe haven. Het is
ontworpen door kunstenaar Harry
Tielemans uit De Koog, waarna
het vervaardigd werd bij de sme
derij van Hans Boom in Oude
schild. Rijkswaterstaat stelde
basaltblokken beschikbaar voor
het benodigde voetstuk. Klaas
Hoekstra, voorzitter van de
Nederlandse Vissersbond, kwam
voor de onthulling speciaal naar
Texel om in aanwezigheid van
vele vissers, het DETV-bestuur,
enkele nabestaanden van omge
komen opvarenden, Rijkswater
staat en het gemeentebestuur de
plechtigheid te leiden.
Hoekstra belichtte hierbij onder
meer de twee gezichten die de
zee laat zien. 'Het water waarop
de visser zijn brood verdient en
dat hem goede vangsten en hoge
besommingen oplevert en de
onberekenbare zee met slechte
vangsten, storm en ongelukken.'
Na het wegtrekken van de Texel
se groen-zwart vlag, kwam het
opschrift in beeld: Voorde vissers
die het leven op zee lieten. Nadat
enkele ogenblikken van stilte in
acht waren genomen, werden
bloemen bij het zojuist onthulde
monument gelegd. De plechtig
heid werd afgesloten door Ben
Daalder, die alle aanwezigen
bedankte voor hun hulp en aan
wezigheid.
Veertig jaar na dato herdenken
we met respect alle Texelse vis
sers die tijdens hun werkzaamhe
den op zee zijn omgekomen.
Bert Koning
Bronnen: Raad Van Scheepvaart, Texelse
Courant, Helderse Courant, Visserijnieuws,
De Telegraaf, Schuttevaer, Blauwe Wimpel,
Wraksys en persoonlijke interviews en
archieven.
Met dank aan: S. van der Slikke, fam. R
van Sweeden, G. Griek-Eelman, D. de
Vries, Mike Berndsen, het Visserijmuseum
Vlaardingen, H. van Dieren. G. Hakvoort en
andere betrokkenen.
Foto's archief Bert Koning en foto huidig
visserijmonument: Bert Koning.
"De Tijd Zal Het Leren"
Een dringende bée
Zo heet hun schuit;
Van het vissersgezin,
Zij voeren het Texelse
Het gezin van de zee.
haventje uit;
"De Tijd Zal Het Leren";
't Wordt licht en weer donker
Het werd ach en wee
En wéér wordt het licht,
Voor 't vissersgezin,
Nóg zijn ze niet thuis
Het gezin van de zee.
En nog stééds geen bericht:
Ze troosten elkander
In vriendelijke huisjes,
En ieder leeft mee
Bescheiden en klein
Met 't vissergezin
Waar Godsvrucht en eenvoud
Het gezin van de zee.
De huisgenoot zijn,
Leeft, dikwijls armoedig,
Steeds sterker de stormen,
Maar altijd tevrêê
Steeds groter de nood;
Het vissersgezin
Ze vechten als leeuwen
Het gezin van de zee
Op leven en dood;
Omlaag en omhoog,
De mannen gaan uit,
Dan voorgoed naar benée...
Vol vertrouwen en moed;
Arm vissersgezin
Hun schip en hun geloof
Arm gezin van de zee.
Zijn hun dierbaarste goed
Zij wuiven nog lang
In vriendelijke huisjes,
Naar een plek op de ree
Bescheiden en klein,
Naar het vissersgezin,
Waar moeder en kinders
Het gezin van de zee.
Nu vaderloos zijn,
Vraagt de oudste aan moeder;
Dan razen de de stormen
Wanneer mag ik mee?
Door lood-grijze lucht,
Dat is 't vissersgezin
Dan beuken de golven
Het gezin van de zee.
Barbaars en geducht,
Dan klinkt in de huisjes
Clinge Doorenbos
