1986: stranding Compass 1: jutten of jatten?
r e x e i .s e :ou r\\ i
ij
LimH{i-xrtiJiiepexels£caumnt.iil JQ c}(c'tc^Aetujen uxui Cjexc'l lf
i rxrLsr.^
Oud-dierenarts schrijft
verhaal over Compass
«IIRANT
CitiClf -Vulrt TfXrï 1 I" hiirL
i
\SfStrmde coaster totet /oss "Al
Compass opvarenden
schitterend gered
tl~r ;-
De voorpagina
geheel in hi
bemanning.
25 jaar geleden, op 12 januari 1986, kwam de onder Hondurese
vlag varende coaster Compass 1 op haar reis naar Hamburg
voor de kust van Texel in problemen. Aangenomen wordt dat
water in de gasolie de oorzaak was dat de motor van het schip
waarvan de motor nog in Bremen was gereviseerd en in Londen
geïnspecteerd het begaf. De stranding van de Compass bij paal
11 deed bij menig Texelaar het juttersbloed sneller stromen. Of
was het jatten?
Het verhaal over deze spraakma- ties van 1987 en daarna en geluk
kende stranding staat uitgebreid kig levert het trefwoord Compass
beschreven in de editie van 1986
van de Texelse Courant. Maar laat
nou uitgerekend deze editie, en
die van 1984 en 1985, ontbreken
in het digitale archief. Een omissie
die zo snel mogelijk zal worden
veel informatie op over de nasleep
van de stranding waarbij vijf
bemanningsleden van boord wer
den gehaald van het schip dat
was geladen met sojabonen en
dat nadien door midden brak.
hersteld. Voor deze rubriek moe- Zoals het interview met redders
tep we het dus doen met de edi- Theo Kooiman en Hans Bakker, bij
hun afscheid van KNRM in 1996.
Op de vraag welke actie de mees
te indruk op hen had gemaakt zei
Bakker: 'De stranding van de
Compass in 1986. Die lag met z'n
neus naar het strand. Er stond
teveel branding voor onze boot.
Ineens raakte het schip een bank
en draaide het een kwartslag.
We kregen bakken met water over
en de boot stond al snel vol. In
twee tochten hebben we de
bemanning naar het strand
gebracht. Ze stonden net op de
kant toen een marinehelikopter
boven ons verscheen. Het was net
een spannend jongensboek.'
Een foto van de reddingactie staat
in een terugblik op de jaren tach
tig, gepubliceerd op 29 december
1989. Het bijschrift vermeldt:
Geslaagde reddingactie na de
stranding van de Compass, daar
na sloegen de jutters hun slag. Er
was destijds veel te doen over de
gestrande coaster, omdat de hoe
ders van de wet niet wisten te
voorkomen dat het schip werd
geplunderd. Toenmalig politiechef
Cheuneman had zelfs gezegd dat
de grens tussen jutten en jatten
was overschreden. De politie zat
wekenlang achter de vermiste
voorwerpen aan.
Op 13 januari 1987, een jaar na de
stranding, deed de krant verslag
van de rechtszaak tegen een Texe
laar die een mast van de Compass
achterover had gedrukt. Wie had
verwacht dat de het leegplunde
ren van het schip ('jutten' of 'jat
ten') zwaar zou worden veroor
deeld, kwam bedrogen uit. De
rechter en de officier van justitie
zagen daar kennelijk geen aanlei
ding toe. Het betrof een van de
zeer sporadische aanhoudingen in
deze zaak. De mast was door de
kapitein beloofd aan een Texelaar
en toen de mast was verdwenen,
zette die een advertentie in de
krant waarin hij opriep om de
mast, desnoods anoniem, terug te
bezorgen. Toen dat niet gebeurde,
werd aangifte gedaan. De politie
spoorde de dader op en trof de
mast in stukken gezaagd aan in
de drijfmestkelder van de beklaag
de. De dader was eigenlijk uit op
een patrijspoort, maar toen een
andere 'jutter' zich die al had toe
geëigend, had hij de mast maar
meegenomen.'Voor de sier en een
beetje juttersbloed', verklaarde de
beklaagde zijn daad. De rechter
en de officier maakte er geen hals
zaak van, de man kwam er af met
een boete van 50 gulden (of één
dag hechtenis).
Jutten (of jatten) van de Compass
was ook de reden dat Klaas Uit
geest uit het bestuur van Stichting
Juttersmuseum Texel stapte. Dit
nadat hij had ingezien dat het
besturen van een 'juttersclub'
onverenigbaar was met zijn taak
als hulpstrandvonder. Het was
burgemeester en hoofd van de
strandvonderij burgemeester Rid
der van Rappard die Uitgeest in
1998 voor de keus stelde: weg bij
de jutters of opstappen als hulp
strandvonder. Dit na en verslag in
de Texelse Courant, waarin een
van de jutters wees op scheeps
luiken die afkomstig waren van de
Compass. 'Dat mogen ze nu wel
weten.' Toen duidelijk werd dat
een van overheidswege aange
stelde hulpstrandvonder betrok
ken was bij dit 'misdrijf', werd dit
beschouwd als een bewijs dat een
jutter niet tegelijk strandvonder
kon zijn.
Jutter Cor Ellen maakte zich in
januari 1988 druk over een stapel
van tachtig andere scheepsluiken
van de Compass, die volgens hem
op een landje van de strandvon
der in Den Hoorn lagen 'weg te
rotten'. 'Nee, ze hadden dat spul
beter aan de jutterij kunnen over
laten.' Zijn advies aan de jutters:
'Pak alles maar op en maak er wat
moois van.' Meubelmaker Johan
Tromp had er een tafel en twee
stoelen van gemaakt, die Ellen uit
protest naast de stapel scheeps
luiken in het land had gezet.
Op 6 januari 1987 deed de krant
verslag van het bezoek van Ali
Abedhagadi, directeur van Com
pass Freight Ltd. aan het Maritiem
en Juttersmuseum in Oudeschild,
waar hij van Jaap Bakker enkele
presentjes kreeg. Dit als tegen
prestatie dat de reder het museum
destijds twee sloepen had
geschonken. Het was al de twee
de keer dat hij op het eiland was.
Hij probeerde samen met advo
caat Feikema een deel van de
koperen stuurkolom van het schip
terug te krijgen, die in bezit van de
politie was gekomen.
Over de afwikkeling van de stran
ding bleek veel geharrewar te zijn.
Uit onderzoek was gebleken dat
de gasolie die in Harwich was
ingenomen, voor een groot deel
uit water bestond en dat dit waar
schijnlijk de oorzaak is geweest
van het uitvallen van de motor en
indirect de stranding. Compass
Freight, dat zelf voor het verlies
van het schip moest opdraaien
omdat de verzekeringsmaat
schappij bepaalde papieren niet
zou hebben ontvangen, was een
proces tegen de leverancier van
de gasolie begonnen. Ook de
maatschappij die de lading verze
kerde, was een proces tegen Tran-
soil begonnen. Uit en krantenpas
sage bleek ook dat de kapitein
niet over de vereiste papieren
beschikte. Hij vervolgde zijn car
rière als matroos op een ander
schip van dezelfde rederij.
De Compass zelf eindigde als oud
ijzer. Het wrak is door aannemer
Willem Bakker in stukken gesne
den en afgevoerd. Politiek gekra
keel ontstond in 1988, toen raads
leden zich druk maakte over
schroot van de Compass dat
opgeslagen lag op een landje in
Oudeschild. Nadien werd de 195
ton schroot alsnog verscheept.
Behalve het achterschip van de
Compass, dat dermate diep was
weggezakt, dat het was achterge
bleven. Maar volgens Rijkswater
staat vormde het een gevaar voor
de kustverdediging en moest het
alsnog worden verwijderd. Dat
gebeurde in augustus 1993 toen
Bakker een geslaagde poging
ondernam het 40 ton wegende
gevaarte dat meters diep was
weggezonken omhoog te krijgen.
Opgeteld kwamen er duizend
paardenkrachten aan te pas om
dit laatste restant van de Com
pass op te ruimen.
Er werden van de stranding zoveel
foto's gemaakt en spullen verza
meld, dat het Maritiem en Jutters
Museum er in 1986 een expositie
over inrichtte.
>5 (AM ilp IKl 1
tSK (i o» ftsirti
H fJf I» KIIH
(MJW» m 4. C#n*«4
PRIJSVRAAG
Het antwoord op de vraag van
de vorige keer, welke kapper
in 1887 op huisbezoek kwam,
leverde flink wat goede ant
woorden op. Het was inder
daad J. Roeper, barbier en
kapper, die in november 1887
iedere vrijdag 'was te ontbie
den voor het snijden of het
kappen van het haar', als was
hij op die dagen 'tevens in de
gelegenheid voor kappen en
haarsnijden te zijnen huize'.
De vraag van deze week is:
op het erf van welke Texelaar
staat de mast van de Com
pass? Wie het weet, mag het
zeggen. Stuur een e-mail naar
prijsvraag@archieftexelsecour
ant.nl en maak kans op een
rondleiding door de drukkerij,
tijdens het drukken van de
krant.
De stranding van de Compass op
12 januari 1986 maakte destijds
veel indruk. Onder meer op Jaap
Klinkers (1 juni 1951), die getuige
was van de stranding. Tegenwoor
dig woont hij in Meppel, maar van
1976 tot 1993 was hij dierenarts op
Texel. Nadien werkte hij als consul
tant voor AUV (dierenartsencoöpe
ratie) en voor een varkensslachterij
in Meppel, aanvankelijk als direc
tielid in het familiebedrijf, later als
kwaliteitsmanager, manager milieu
en animal welfare manager. Na een
reorganisatie is dit bedrijf begin
2009 gesloten en sindsdien zit hij
zonder werk en pakt hij regelmatig
pen en papier. 'Ik kom nog vaak op
Texel in ons appartement in Resi
dentie Californië en heb regelmatig
contact met oud-collega's uit de
dierenartsenpraktijk en andere
vrienden en bekenden op Texel.
Ik volg een cursus verhalen schrij
ven en kreeg als opdracht: schrijf
een spannend en humoristisch
verhaal, niet te kort met in de
hoofdrol een man van jouw leeftijd.
Dat is dit geworden.'
Met die toelichting stuurde Klin
kers de redactie zijn verhaal, dat is
geïnspireerd op de stranding van
de Compass. Die stranding is waar
gebeurd, de rest van het verhaal is
ontsproten aan de fantasie van
Klinkers. Maar wel van een der
mate kwaliteit dat we het de lezer
niet willen onthouden. Gezien de
lengte publiceren we het verhaal in
meerdere delen.
Vervolgverhaal
andere situatie had hij Stuart in de
bak laten zitten. Dan hadden Pavel
en hij de Deutz wel aan de praat
gekregen. Maar nu, onder deze
omstandigheden, is hij blij dat Stu
art erbij is.
'Neem even over Pavel.' Pavel
neemt het roer over en Vassilis
verdwijnt naar de machinekamer.
In de kombuis zitten Santoso en
Wayan, de twee Indonesische
matrozen. Weggedoken in de hoe
ken van het kleine bankje, beiden
met grote bange ogen. Zij hebben
heel goed in de gaten wat er aan
de hand is. Extreme storm en
machineproblemen.
'Ay ay, captain.' Ze lachen naar
hem, maar hij ziet hun angst.
'Indonesiërs lachen nog op het
moment dat we naar de kelder
gaan', denkt hij.
Wordt vervolgd.
I»\i iM^namyr
vanaf z'n zestiende jaar op zee.
Begonnen als koksmaatje op de
wilde vaart. Keiharde leerschool
gehad, soms drie jaar achtereen
van huis. Huis? Zijn ouderlijk huis
raakte in verval toen zijn ouders
vlak na elkaar stierven. Hij was
onderweg van Suez naar Singa
pore en hoorde het pas toen ze al
drie weken begraven waren. En
het huis, half ingestort, is nu over
woekerd door onkruid en bomen.
'Wie geht's Kapitan?' Pavel komt
naast hem staan. Pavel Kowalski,
een Pool van bijna twee meter.
Even oud als Vassilis. Goedmoe
dig gezicht, grote flaporen, tweede
stuurman en verantwoordelijk voor
de lading. Vassilis hoort de vraag
niet. 'Allesgutunt'n Steuermann?',
zegt hij, het stuurwiel stevig met
beide handen omklemmend.
Vassilis en Pavel spreken Duits. Dit
beheerst Pavel het best, Vassilis
redt zich overal mee. Pavel ant
woordt niet, zijn gezicht staat zor
gelijk. Hij kijkt samen met z'n kapi
tein naar de woedende zee. Ze
hebben vaker samen stormen
doorstaan, maar nu is het heel
extreem. 'Wie geht's unten Pavel?'
Vassilis herhaalt zijn vraag. Hij
meent af en toe wat haperingen te
horen in de geluiden van de Deutz-
dieselmotor. 'Stuart heeft proble
men. De krukas vertoont kuren.'
Pavels stem klinkt ongerust. Stuart
O'Grady is een veertigjarige Ier.
Machinist en marconist. Prima
vakman. Maar maakt in iedere
haven problemen. Drank en vech
ten. Vassilis heeft al een paar keer
borgtocht moeten betalen om hem
mee te krijgen. In Bilbao was het
weer raak. Hij heeft betaald, maar
alleen omdat het zijn, Vassilis',
laatste trip zou worden. In een
Compass
Aflevering 1
Zondagnacht 12 januari 1986.
Een kleine coaster ligt ongeveer
20 mijl ten westen van Texel in een
zware noordwesterstorm te stam
pen. Het is de Compass, 600 ton,
geregistreerd in Monrovia, Liberia.
Ze is donderdag vertrokken uit
Bilbao met een lading sojabonen
bestemd voor Hamburg. Het schip
gaat vreselijk tekeer in de storm.
Windkracht 10 met uitschieters
naar 11 en 12. Gelukkig heeft het
geen deklast en is de soja in bulk
in het ruim gestort.
Geen problemen met
een schuivende
lading.
Op de brug staat Vas
silis Galiatsos, de
Griekse kapitein. Hij
staart ongerust in de
donkere nacht, waarin
zijn scheepje op en
neer wordt getild door
de reusachtige gol
ven, en is uitsluitend
bezig om de neus van
het schip recht in de
wind te houden, zodat
ze in de kokende zee
zo weinig mogelijk
klappen opzij krijgt.
Vassilis is 55 en dit is
zijn laatste reis. Hij is
van plan om z'n grote
droom waar te maken.
Een eigen restaurant
je in Kos-stad op Kos.
Terug naar zijn
geboortegrond. Wat
lijkt dat ver weg op dit
moment.
Hij is klein en tanig,
scherp gezicht met
zwartgrijze krullen. Al
