Toch Britse luchtsteun voor Georgische opstand
"Tl
Archiefonderzoek
geeft duidelijkheid
TEXELSE 9 COURANTvrudach Novembers
SECRET
Middenstandsfilm jaren '60 feest van herkenning
■T'-. -c.-«nootion \dth tho ovcnts on ïoxol tlio Coastal Eatturios at Don Helde»
m i.vro üul'.'octod to ülio usual at Group technique. Although visibility vrs 730'or and
I :c.2-y.r- up y -cho explosions so that full results could not i,0 observed
w it is bvlievad it \.as a successful. uission,
Uit de vluchtverslagen van de Britse luchtmacht staat duidelijk beschreven hoe voor en na de verhoren bombardementen
werden uitgevoerd op Den Helder.
Zowel voor als nadat de Britse
inlichtingendienst de tien Texe
laars en vier Georgiërs had ver
hoord, die met de Joan Hodshon
waren overgestoken, zijn in ieder
geval twee tactische luchtaan
vallen uitgevoerd. Dat ontdekte
historicus Wouter van den
Brandhof uit Nijmegen tijdens
archiefonderzoek in Engeland.
De tocht met de reddingboot Joan
Hodshon naar Engeland in april
1945 om daar hulp te vragen voor
de Georgiërs die op Texel in opstand
waren gekomen, is vergeefs
geweest. Weliswaar organiseerden
de Britten een militaire operatie,
maar die werd op het laatste
moment afgeblazen, naar verluidt
door toedoen van Prins Bernhard
die vreesde dat een aanval van de
Britten voor de Duitsers aanleiding
zou zijn om de geallieerde voedsel-
droppings boven West Nederland
tegen te houden. Nu is gebleken
dat de Britten zowel voor als nadat
hun inlichtingendienst de tien Texe
laars en vier Georgiërs had ver
hoord, in ieder geval twee tactische
luchtaanvallen hebben uitgevoerd.
Zo werd een schip van '400 ton' in
de buurt van Texel op 10 april 1945
doelwit van een aanval met raket
ten. Bij batterijen in Den Helder
werd drie dagen later door 24 jacht
vliegtuigen dood en verderf gezaaid
met 1000-ponders, omdat het Duit
se geschut Texel onder vuur nam.
De laatstgenoemde aanval werd
uitgevoerd onder commando van
Wing Commander Deall; naar ver
luidt ondervonden de piloten veel
hinder van nauwkeurig vurend Duits
luchtafweergeschut. In een Brits
inlichtingenrapport over één van
deze aanvallen staat expliciet ver
meld dat deze bedoeld was als
steun voor de muitende Georgiërs.
Daarnaast blijkt uit verslagen van
het Nederlandse verzet, dat er tij
dens de Russenoorlog Britse torpe-
doboten actief zijn geweest in de
omgeving van Texel: zij zijn volgens
de betreffende moeilijk te verifiëren
bron bovendien de strijd aangegaan
met de Kriegsmarine.
Dit werd onlangs ontdekt door his
toricus Wouter van den Brandhof
uit Nijmegen bij archiefonderzoek in
Londen. Van den Brandhof is in
dienst van het gecertificeerde parti
culiere bedrijf AVG dat zich bezig
houdt met het opsporen en veilig
stellen van conventionele explosie
ven uit de Tweede Wereldoorlog. De
uiteindelijke vernietiging van de
munitie is nog altijd voorbehouden
aan de Explosieven Opruimings
Dienst Defensie (EODD). Aan de
hand van bewaard gebleven mili
taire rapporten en andere histori
sche documenten inventariseert
Van den Brandhof nauwkeurig de
plaatsen waar bombardementen en
artilleriebeschietingen hebben
plaatsgevonden, of waar vliegtui
gen zijn gecrasht of munitie is
gedumpt. De kans is groot dat op
die plaatsen niet ontplofte conventi
onele explosieven in de grond zit
ten, zodat daar rekening mee kan
worden gehouden bij bouwprojec
ten, baggerwerken, wegaanleggin-
gen en dergelijke. Minimaal tien
procent van alle munitie die werd
verschoten of afgeworpen, heeft
zijn werk niet gedaan.
Bij het doornemen van de archief
stukken, mede in het kader van een
proefschrift over een geheel ander
onderwerp, stuitte Van den Brand
hof bij toeval op het verslag van het
verhoor dat op 11 april 1945 werd
afgenomen van de vier Georgiërs
onder de Engelandvaarders, David
Gawashwili, Simon Karkashadze,
Akaki Matsjaidze en Georgi Rehwi-
ashwili. In combinatie met wat ze
tijdens meerdere langdurige verho
ren van Klaas van der Kooij en de
andere Texelaars vernamen, pro
beerden de Britten een beeld te
krijgen van de militaire situatie op
het eiland. Later vond de historicus
ook de verslagen van een luchtaan
val die relatief kort na de verhoren
was uitgevoerd, zodat hij in eerste
instantie de indruk kreeg dat het
één het gevolg was van het andere.
Dit stukje van de geschiedenis van
de Russenoorlog hoeft echter niet
herschreven te worden, want
samenhang is er vrijwel zeker niet.
Het is onwaarschijnlijk dat de Brit
ten in actie kwamen naar aanleiding
van een verhoor dat relatief kort
tevoren had plaatsgevonden. Er
was bovendien al eerder een lucht
bombardement uitgevoerd, dat in
directe relatie stond met de opstand
op Texel. De luchtaanvallen waren
een reactie op informatie die de
Britten al eerder hadden gekregen
van de verzetsgroep Albrecht, direct
nadat de opstand was uitgebroken.
De Engelsen waren dus al op de
hoogte nog voordat de reddingboot
de oversteek van 230 kilometer had
gemaakt. Evengoed blijft het inte
ressant dat jachtvliegtuigen van de
2nd Tactical Air Force, die opereer
den ter ondersteuning van 1st
Canadian Army, naar aanleiding van
het bericht over de muiterij twee
acties hebben uitgevoerd, al zullen
die weinig invloed hebben gehad
op het verloop van de tragedie. De
Britten spraken niettemin in één van
de gevallen over 'a helpful contribu
tion to the doings on that Island'. In
beide gevallen werden de luchtaan
vallen uitgevoerd door piloten van
de roemruchte 146 Wing, die
betrokken is geweest bij talloze
operaties op Nederlands grondge
bied, waaronder een grootschalige
aanval op een Duits korpshoofd
kwartier te Bilthoven in december
1944.
Van den Brandhof vertelde over zijn
ontdekking aan de oom van zijn
vriendin, de in Apeldoorn wonende
Rob Hiltmann. Die heeft een bijzon
dere belangstelling voor Georgië en
de Georgiërs. Hiltmann op zijn beurt
tipte de redactie over de ontdek
king van Van den Brandhof. Foto's
van de genoemde archiefstukken
zullen worden opgenomen in de
collectie van het luchtvaart- en oor
logsmuseum op het vliegveld.
REB&i1' örmr?3RR06ATion o
KP/2267S3 l
KP/228732 I
KP/223791 I
Delen van het (topsecret) verhoorverslag van de Georgische opvarenden v
Joan Hodshon uit 1945. Kopieën zijn toegevoegd aan de collectie vai
Luchtvaart- en Oorlogsmuseum.
'Dros zingt Bloem' onverwacht succes
Hij had zelf zijn twijfels over de
belangstelling voor poëzie op
muziek. Maar de CD waarop Jaap
Dros gedichten van J.C. Bloem
zingt, blijkt een onverwacht suc
ces.
Binnen acht maanden waren alle 500
exemplaren uitverkocht. 'Opvallend',
vindt Dros zelf, 'want ook de oplage
van dichtbundels is meestal niet gro
ter dan een paar honderd en dan heb
je het over het landelijk bekende
dichters. Maar ik krijg nog steeds
enthousiaste reacties, ook over mijn
muziek.' Na enig aarzelen heeft Dros
daarom besloten er nog eens 500
schijfjes van J.J. Dros zingt J.C.
Bloem bij te laten persen. Deze kos
ten €15,- en zijn verkrijgbaar bij boek
handels Nauta Boek en Het Open
Boek in Den Burg en bij Dros thuis
aan de Hallerweg, eveneens in Den
Burg.
Bij twee nummers zijn filmpjes
gemaakt, te zien op Youtube. Het
gaat om Aanvaarding, door Jaap Eel-
man opgenomen in het Maritiem en
Jutters Museum, en De Voorbarige,
met beelden uit Dros' boomgaard.
Bijeenkomst over
dijkverzwaring
In aanwezigheid van Tweede
Kamerlid Attje Kuiken belegt de
PvdA zaterdag een bijeenkomst
over de dijkverzwaring. Deze vindt
plaats op het NIOZ bij 't Horntje
en begint om 14.00 uur.
De bijeenkomst bestaat uit een korte
presentatie over de plannen en de
alternatieven. Bij binnendijkse ver
sterking moeten wegen, woningen
en bedrijven mogelijk verdwijnen of
worden verplaatst. De PvdA vindt
het daarom beter de Waddendijk
over een groot traject buitendijks te
verbreden. Woensdag verklaarde de
gemeenteraad unaniem dezelfde
mening te zijn toegedaan.
Tijdens de bijeenkomst op het NIOZ
geeft de PvdA tips over het indienen
van een bezwaar, officieel zienswijze
genoemd. Na afloop wordt een wan
deling over de Prins Hendrikdijk
gemaakt. Wie erbij wil zijn, kan zich
aanmelden bij Henk Hilstra tel.
317705 en 06-40459804.
Motie voor sterk Gemini Ziekenhuis
Bezuinigingsoperaties mogen er
niet toe leiden dat het Gemini Zie
kenhuis tot 'een veredelde EHBO-
post van de zestiger jaren van de
vorige eeuw' wordt, zoals het
patiëntenplatform Kop van Noord-
Holland vreest. Het college moet
daarom samen met het gemeente
bestuur van Den Helder alles in het
werk stellen om het Gemini te
behouden als een 'flink, sterk en
volwaardig' ziekenhuis. Daarbij
gaat het vooral om de kwaliteit,
zorg en veiligheid van de bewo
ners, maar ook om de werkgele
genheid in Den Helder en omge
ving.
Een motie daartoe kreeg woens
dagavond unaniem de steun van
de gemeenteraad.
Texel centraal op geschiedenisdag
Texelaars en hun geschiedenis
staan centraal op de Tesselse
geschiedenisdag zaterdag 12
november van 11.00 tot 16.00
uur in het gemeentehuis.
De geschiedenisdag is een samen
werkingsproject tussen de gemeen
te met onder meer de diverse
musea, de Texelse Courant, de
Historische Vereniging en particu
lieren. Met informatiestands, films
en andere activiteiten wil de orga
nisatie een breed publiek kennis
laten maken met de lokale histo
rie.
De bezoeker wacht een 'uniek ten
toonstelling van samenhangende
beelden, foto's, voorwerpen en
verhalen', filmmateriaal over het
dagelijks leven in de jaren vijftig en
zestig en verhalen van mede
eilandbewoners. Prominent aan
wezig is schout Balthazar Huyde-
coper, die les geeft in het vertalen
van oude geschriften, en het Regi
onaal Archief uit Alkmaar, dat een
cursus verzorgt in het natrekken
van stambomen. Jutter Cor Ellen
vertelt een uur lang persoonlijke
verhalen. Deelnemers (kinderen en
volwassenen) aan het Sint Maarten
Songfestival hoeven zich niet aan
te melden, zij kunnen gewoon -
met een lampion - naar hert raad
huis komen. Het songfestival begint
om 15.00 uur. Het Verteltheater is
van 12.00 tot 12.45 uur en van
13.30 tot 14.30 uur. De onderne
mersfilm uit de jaren '60 draait de
hele dag en om 11.30, 13.15 en
14.45 uur begint een cursus gene
alogisch onderzoek. De Histori
sche Vereniging verdiepte zich in
de familie Krijnen, de Maarten 't
Hart leest oude geschriften en de
gemeente gaat in op de geschie
denis van de familie Boon. Laatst
genoemde programmaonderdelen
wisselen elkaar de hele dag af.
Melkboer Kobus Lips die met
zijn zuivelkar rond gaat, een
scheikundeproef op de Ulo, een
kijkje in de bakkerij van Timmer
en de aankomst van Sinter
klaas. Beelden uit de 'Midden
standsfilm' die Jan van Wijk en
Jan van de Kerkhof halverwege
de jaren zestig maakten en die
zaterdag op initiatief van zijn
zoon Henk wordt vertoond tij
dens de Tesselse Geschiede
nisdag van 11.00 tot 16.00 uur
in het gemeentehuis.
Het oogt niet als amateurwerk, de
beelden die Jan van Wijk, des
tijds eigenaar van drukkerij Lan-
geveld de Rooij en uitgever van
de Texelse Courant, schoot. Geen
langdradige opsomming van
soortgelijke shots, maar gevari
eerd, met hier en daar een knip
oog en strak gemonteerd. In zijn
kleurenfilm neemt hij de kijker
mee op een reis over het eiland,
nu bijna een halve eeuw geleden.
Gefilmd zijn de winkeliers,
ambachts- en andere werklieden
tijdens hun dagelijks werk. We
zien bijvoorbeeld hoe tieners bij
Bakker Electrohuis naar singel
tjes luisteren, hoe mevrouw Bak
ker van de gelijknamige Ijzerhan
del voor een klant een weegschaal
demonstreert en hoe visboer Van
der Vis van de Stenenplaats vis
bakt. En hoe groenteboer Cor van
Etten die vervolgens naar binnen
werkt. Bij de NMB-bank wordt
geld geteld en ondernemers
komen in café De Zwaan bijeen,
mogelijk om de intocht van Sin
terklaas voor te bereiden. Het
blijft een beetje gissen, want
Henk van Wijk, zoon van de fil
mer, vond in het archief van zijn
vader wel de film, maar (nog) niet
de bijbehorende geluidsband. Er
zitten honderden lassen in de
film, maar nu deze is gedigitali
seerd, zijn de kwaliteit en helder
heid goed bewaard. In beeld ver
schijnt bijvoorbeeld
groentehandelaar Van der Meer,
die in net pak zijn werk doet, en
ook de drukkerijen van Langeveld
de Rooy en van 'ome' Jan Brü-
gemann, die zelf steevast met
sigaar in het hoofd zijn werk doet.
Gerookt wordt ook door de leer
lingen van de Ulo, die onder lei
ding van Jan Wieten een schei
kundige proef uitvoeren. Het was
ook de begintijd van de LTS.
Leerlingen en docenten van de
hout- en metaalkant zijn te zien,
beelden die worden afgewisseld
met taferelen uit de praktijk, zoals
bij Drijver Bouw. Kleuters van De
Wadlopertjes vieren een verjaar
dag en er is de intocht van Sinter
klaas, die met de TX66 in Oude-
schild aankomt en uiteindelijk met
op zijn schimmel op de Groene-
plaats aankomt en hoe de fanfare
van KTF de optocht opluistert. Bij
Bakker Timmer wordt banket
gemaakt en we zien de broers
Han en Huib Dros brood bakken
in hun hypermoderne bakkerij.
Dros Magazijn wordt verbouwd
en de vernieuwde kledingzaak
van Zegel wordt feestelijk
geopend. Bij notaris Wijland
bespreken vader en zoon (Adrie)
Mantje goedgemutst een trans
actie. In de drukkerij van de
Texelse Courant zien we Henk
van Wijk als jongen samen met
Ben Oostra de krant vouwen. De
buitendorpen worden niet verge
ten. In De Koog neemt de filmer
een kijkje in de keuken van het
Witte Huis, waar de roemruchte
Bill Visser onder het koken een
sigaretje rookt. In Eierland beel
den van onder meer Garage Dros,
in Oosterend wordt in de smederij
van Rentenaar een paard besla
gen en in Den Hoorn maakt een
jonge Willem Goënga gehakt.
Verder beelden van winkels in De
Waal en Oudeschild.
De film is zeker voor Texelaars
van boven de vijftig een feest van
herkenning, maar ook voor de
jongere generatie een aanrader.
Een document, gemaakt in een
tijd waar het ambacht nog hoogtij
vierde, met Delfts Blauwe borden,
een ouderwetse schoenmaker en
met ondernemers van wie menig
(klein) zoon en -dochter de bedrij
ven heeft voortgezet. Maar ook
zaken die verdwenen zijn.
