Kerk weigert inzage
te geven in kasboek
TEXELSE 6 COURANT
Gelijkheidsbeginsel leidt in 1795 tot conflict tussen kerk en staat
De keerzijde van de égalité
door de liefdadigheid van de ove
rige leden.
De kerkeraad meent dat haar
woord - zoals voorheen - geloofd
zal worden, zonder dat ze met
cijfers hoeft te komen. Daarbij
dient opgemerkt dat de doopsge
zinden geen aparte armenkas
hadden, maar slechts één kas en
dat zij niet van plan waren de
overheid inzage te geven in de
waarde van hun bezittingen, obli
gaties en aandelen, de verdien
sten van de leraar en de uitgaven
aan goederen en geld aan de
diverse bedeelden. De Franse
egalité (gelijkheid) gold echter ook
voor de doopsgezinden en alle
kerkgenootschappen dienden met
cijfers te komen.
Het welzijnscomité schrijft op 9
december 1795 dat de opgave
van de doopsgezinden verre van
volledig is en secretaris Romans
voegt daar aan toe verbaasd te
zijn dit te moeten uitleggen. Hij
meent toch dat 'verlichte' mensen
geen voorschriften nodig hebben
en dat het hem bevreemdt dat de
kerkeraad het comité zoveel moei
te bezorgt. De kerkeraad voelt
zich in haar onafhankelijkheid aan
getast en voelt zich zwaar op de
tenen getrapt. In een brief op
poten aan het comité schrijft zij
nooit verwacht te hebben niet
geloofd te worden en stelt boven
dien (onvriendelijk) dat niemand
wordt lastig gevallen door bede
lende 'Mennonitearmen' terwijl 'de
deuren van de gereformeerde
bedelaars niet stil staan'. 'En wat
zou opgave van huizen, landen en
aandelen uithalen als wij toch niet
geloofd worden?', voegt de kerke
raad daar aan toe. Ook zonder
inzage in de boeken te hebben
gegeven stuurt de kerkeraad in
januari 1796 een verzoek om
teruggave van belastingen, onder
overlegging van (niet gespecifi
ceerde) cijfers,
treffen omdat hij zich genoodzaakt
ziet voor zijn post te bedanken.
Dan stuurt maire (burgemeester)
Elout zelf een brief: 'Wij zijn ver
wonderd hoe bestuurders van een
gemeente die zulke vredelievende
gevoelens koestert en zulke zach
te leerstellingen belijdt als 't weer
loos volk van Menno's kerk, deze
zo weinig beoefent.' Verder legt
Elout uit slechts uit te voeren wat
in Den Haag bepaald is en dat de
gevraagde cijfers nodig zijn. Hij
besluit met enkele verwijten en
met de opmerking dat als de ker
keraad het hogerop wil zoeken, ze
dat vooral moet doen. De kerke
raad leest de brief met verwonde
ring en antwoordt dat volgens
haar de gevraagde opening van
zaken alleen maar is om de
nieuwsgierigheid van de munici-
paliteit te bevredigen. De raad is
van mening dat een plechtige uit
spraak van een kerkgenootschap
- zij het Rooms, doopsgezind of
gereformeerd - geloofd moet wor
den. Men gaat op de overige aan
tijgingen niet in en sluit af met de
niet mis te verstane bewering dat
'staande oorlog' tussen diaconie
en municipaliteit geen gevolgen
heeft in de persoonlijke sfeer. Jan
Bakker de Jonge legt vervolgens
in Den Haag de kwestie voor aan
het Committé der Financiën en het
Committé van Algemeen Welsijn.
De commissies luisteren instem
mend, onder meer naar het
bezwaar dat de diakenen niet de
namen van de armen willen noe
men omdat de notulen van het
Comité van Welzijn publiekelijk
worden voorgelezen. Uiteindelijk
stelt Den Haag de kerkeraad in het
ongelijk en deze moet - om aan
spraak te maken op beslastingte-
ruggave - opening van zaken
geven.
functies te aanvaarden omdat bemerken dat een mondelinge
anders maatregelen volgen. Jan toelichting niet volstaat. In een
Bakker de Jonge stelt in een brief buitengewone kerkeraadsverga-
dat hij niet alleen weigert in ver- dering met oude en nieuwe kerke-
band met het conflict over de raad blijkt dat Aarjen Dijksen en
belastingen en de opgaaf, maar Sijbrand Koning met de municipa-
De heethoofden in de kerkeraad ook omdat men opgemerkt zou liteit hebben gesproken en dat
deze afzag van
een specifieke
opgaaf van de
staat van de
gemeentekassen,
waaruit blijkt dat
de uitgaven de
ontvangsten met
264 gulden, 6 stui
vers en 10 pennin
gen overschrijden.
comité besluiten de belasting niet achterste benen en weigeren
terug te geven, dreigde de kerke- publieke functies zolang de zaak
raad, ziet men zich genoodzaakt niet in het reine komt. Voorop Jan te misleiden en in strikken te van- wordt een kort overzicht opge-
zoals ze geëist
Mocht het staan door deze uitspraak op hun hebben 'dat ik een onverstandig had, maar genoegen nam met een
en geheel levenloos mensch ben,
iemand die de municipaliteit zoekt
eenvoudige opening. De kerke
raad gaat daarmee akkoord.
Bakker de Jonge, die niet langer gen, dus een man die onder het
In een nieuwe maatschappij als
de Bataafsche Republiek moes
ten kerk en staat hun plaats
nog zien te vinden en hun rela
tie tot elkaar bepalen. Dat dat
ook op Texel het geval was,
blijkt uit een uitgebreid artikel
dat Maarten 't Hart schreef over
een conflict tussen de doops
gezinde kerkeraad en de muni
cipaliteit (de gemeente) in 1795.
Van het lijvige artikel, vol bloem
rijke, maar lastig leesbare cita
ten uit de 18de eeuw, die met
het oog op de leesbaarheid zijn
hertaald naar modern taalge
bruik.
Wat waren ze in eerste instantie
blij geweest, de dissenters, dege
nen die geen lid waren van de
(gereformeerde) staatskerk. Ein
delijk waren de Fransen gekomen
met de zo begeerde liberté, egalité
en fraternité (vrijheid, gelijkheid en
broederschap). Waren zij niet altijd
als tweederangsburgers behan
deld? Hadden zij niet altijd niet
alleen voor hun eigen armen en
wezen, maar ook voor die van de
gereformeerde kerk moeten mee
betalen? Had één van de Menno-
nitische vermaners, te weten Cor
nells Thijssen, in 1687 dit niet zo
onrechtvaardig gevonden dat hij
weigerde te betalen? Maar had hij gesommeerd geen ondersteuning
borg wil zijn voor Romans en uit
De municipaliteit (het gemeente- de commissie voor een werkhuis
konden ze in plaats daarvan mate
riële zaken of vervangers sturen.
In 1672 bijvoorbeeld hadden zij voldoende en weigert de belasting
uitvaagsel der maatschappij
behoord geplaatst te worden. En
stuurd met gegevens over uitke
ringen aan armen en kosten voor
dijkgeld aan de kant van de uitga-
bestuur) beoordeelt de opgave stapt. Ook weigert hij de functie in een brief van het Committé der ven en land- en huishuur, obliga-
van de Mennonieten als verre van van dijkgraaf, net als hoofdinge- Zeeweringen wordt hij genoemd ties en collecten aan de kant van
land Sijbrand Koning en heemraad 'een man die niets behaagt, dan de inkomsten. In totaal had de
grote bedragen voor de verdedi- terug te geven. Gemeentebode Aris Gerritsz Eelman. Pieter mijn eigen werk, die beuseltaal
ging van de Republiek geschon- Kikkert komt dit melden op een
Jacobsz Dijksen weigerde de spreekt en eigen belang tot zijn
drijfveer heeft.' De municiplateit
kerk ruim 2222,- (€14.600,-) aan
uitgaven en ƒ1958,- inkomsten.
ken. Ook hoefden zij geen eed te vergadering waarbij zowel de oude functie van kroosheemraad. Daar-
begrijpt dat ze Bakker geen ambt Het Committé van Welsijn neemt
kan opdringen, maar later wordt
besloten dat weigerachtige bur
gers het eiland moeten verlaten.
Dit overkomt Sijbrand Koning, die
opnieuw weigert zolang de kerke
raad geen genoegdoening heeft
hiermee genoegen en het bijna
een jaar durende conflict komt
hiermee tot een goed einde. De
notulen van de kerkeraad melden
dat Pieter Jacobsz Dijksen en Sij
brand Koning de hen opgedragen
gekregen en die wordt gelast met posten kunnen aanvaarden en dat
zweren op de bijbel, maar konden
ze volstaan met 'mijn ja is mijn ja
en mijn neen is mijn neen'. Doops
gezinden waren trots op dit privi
lege en zouden het nooit bescha
men, waardoor hun verklaring
als de nieuwe kerkeraad aanwezig naast weigeren Jan Bakker de
zijn (dat ook de oude kerkeraad is Jonge en Sijbrand Koning de
uitgenodigd, geeft het belang van voogdijschap over de kinderen
de zaak aan). Hij krijgt direct van Jacob C. Roeper. De munici-
schriftelijk antwoord mee. De ker- paliteit neemt hiermee geen
keraad kondigt aan de zaak voor genoegen en roept hen op de
zelfs betrouwbaarder geacht werd te leggen aan een college 'van
dan de gemiddelde afgelegde welke zij verwacht niet als open
eed. Maar de Fransen waren geko- bare schelmen behandeld te wor
men, de vroedschap terzijde den' en Jan Bakker de Jonge
geschoven en een 'Committé van wordt afgevaardigd de zaak in
vrouw en kinderen het eiland bin
nen veertien dagen te verlaten.
Na vele brieven en nog meer kwa
de gezichten nodigt het 'Committé
van Welsijn' de diakenen der Men
nonieten uit om opening te geven
van de financiën. Jan P. Bakker en
Sijbrand Koning gaan heen, maar
de verbanning van Sybrand Koning
wordt opgeheven.
naar: Maarten 't Hart
Bronnen:
- Doopsgezind Archief Texel inv.nr. 15
- Gemeentearchief Texel, notulen Munici
paliteit, delen 4, 5 en 6
Algemeen Welsijn' was ingesteld.
Dit bepaalde op 27 november
1795 dat alle armenkassen moes
ten opgeven welke personen zij
Den Haag te bepleiten,
gemeentebode krijgt verder
opdracht om mee te delen dat Jan
Bakker de Jonge zijn borgtocht
niet aan het kortste eind getrok
ken? En hadden in 1787 de Oran
jegezinde Oosterenders niet een
leraar der doopsgezinden, te
weten Johannes Staneke,
gedwongen Lang leve de Prins te
roepen en moest de arme drom-
ondersteunden. De bedoeling voor de aansprakelijkheid (lees:
hiervan bleek enkele weken later, zijn financiële steun) van gemeen-
toen de armenkassen werden tesecretaris Romans opzegt en
dat dit in de notulen van de muni
cipaliteit moet worden vastgelegd,
naar Oudeschild te zenden om Ook dient de bode mee te delen
meer te geven, maar de mannen
mei geen geld afstaan voor een ze vrijgesteld van belasting en
drinkgelag om niet gemolesteerd
te worden? Daarom, nu eindelijk,
met de komst van de Fransen
daar dienst te nemen op een oor- dat Bakker zich terugtrekt uit de
logsschip. Ook moesten de diaco- commissie tot oprichting van een
nieën inzage geven in hun inkom- nieuw werkhuis voor de armlasti-
sten en uitgaven. Waren er meer gen omdat hij zich door de muni-
uitgaven dan inkomsten, werden cipaliteit voelt behandeld als
onbetrouwbaar man.
zouden reeds betaalde belastin
gen worden teruggegeven. Deze Secretaris Romans laat het er niet
géén tweederangsburgers meer,
maar gerespecteerde, verantwoor
delijkheid dragende Texelaars. Zó
dachten de Tesselse doopsgezin
den.
Daarbij verloren ze echter uit het
oog dat zij op sommige punten al
sinds het begin van de Republiek
opgaven werden door de diverse bij zitten en vraagt Bakker op de
kerkgenootschappen van de ver- man af wat hij heeft misdaan, hij
schillende plaatsen van Texel
ruimhartig ter hand gesteld, behal
ve door de Verenigde Mennonite
van Den Burg, Waal en Ooste
rend.
Deze sturen een brief, waarin ze
verklaren dat de inkomsten niet
privileges hadden. Zo hoefden ze voldoende zijn en dat hun armen
geen wapenen op te nemen, maar - zeven in getal - worden gesteund
heeft toch alleen zijn plicht gedaan
en de landelijke aanwijzingen
opgevolgd? Of, met Romans
woorden: 'dat Bakker zich door de
steen beledigd voelde en niet door
degene die hem wierp'. Een ver
gelijk blijkt niet mogelijk en
Romans schrijft in het notulen
boek dat hij het zat is en verzoekt
de municipaliteit maatregelen te
De waag op de Vismarkt, met op de achtergrond het rechthuis, waar de municipaliteit zetelde.
