Het kasteel ter Coulster
23 MEI 1952
3
UITKIJKPOST
Alckmaer was thands voor goed bele
gen en de belegeraars snoefden niet wei
nig, dat zy het er mêe maken zouden
als met Haerlem maar binnen korte-
ren tijd. Dit laatste viel hun 't eerst
tegen, en er was tenminste nog een
druppel "hertigheydt in de door angst
flaeuwe gemoederen". Wie 't op den
Coulster welmeenden met het land en
den Prince, moet het somwijlen wel
angstig om 't hart geworden zijn, by het
onophoudelyk gedonder der kanonnen,
die de kleine stad (maar waar zoo
groote moed huisde!) dreigden te ver
nielen, en waarby de burchtwacht
wenschte by het stormen tegenwoor
dig te mogen zijn. Maar er kwamen
ook wel eens tijdingen, die de trouwe
harten in stilte van vreugd deden klop
pen, al verbitterden zy den vijand, die
wrake zwoer over den dood van een
vriend of krijgsmakker, by een storm
of uitval met zoo velen onder het ge
weer dier verwaten burgers, "mannen
als bootsgezellen gekleedt" bezweken.
Want d'Alckmaers hettigh hart, met 't
voorhooft straf, vol kreucken,
End 't heet beroerde bloedt, bewees
genoegh het jeucken
Van haer bloedtanden graeg: want noyt
en sachmen, dat
Den grammen Hemelarm veel snelder
loste glat
Zyn Haghel-stienen, op een schoon
bezayden Acker,
Ghelijck m'uijt Alcmaer sach dick
vlieghen snel end'wacker
'T ghekogeld haghel-lood; end' zoo
m'uyt Alckmaer zach
De keghel-stienen hard dick snuyven
op den dagh;
Ja zoo m'uyt Alckmaer sach zeer
schrikkelyck dicht schieten
De brand-teerhoepen fel end' 't heet
kalck-water ghieten
In 't bloed'ghe Spanjaerds hart, op
d'harde Spanjaerds kop,
Om d'arme Spanjaerds hals, in
's Spanjaerds oogh en 'krop:
Want 't vlieghend stormen-tuygh, op
d'aerd niet moghend' vallen,
Dood, quest, brand ende broeyd veel
spaens krys-volck met allen.
Gheen schutter, hy en heeft een
Spanjaerd voor zijn wit,
Gheen worper, oft sijn stien kneust
hooft, arm, bien, oft lit;
Gheen teerhoep die niet werd om een
Spaens'-hals gheschoten:
Gheen Spanjaerd die niet werd met
water heet beghoten:
Van al dit snuyf-gheschut, van al dit
fel ghewerp
En zachmen niet dat yet vergheefs
ghedaen werd scherp,
Om dat het eens-klaps werd ghebonst
van boven neder;
Doch niet te min elck Spaens-soldaet
quam met sijn leder,
End' droegh zelf na de Stad sijn wegh
op sijnen rugh.
Ja passen niet'eens op al 't schieten,
ghieten vlug,
Maer gheven hooft end' keel geheel
end' al ten besten,
Doch nimmermeer de rugh, noch oock
de zyd': ten lesten
Al hobbetobbend om end' om end'
wederom
Zoo komt op 't Bolwerck al vry een
groote som;
Waer door den Burgery verschrickt,
verbaest, verwondert,
Schoot, smeet, wurp, stack end' brack,
van boven neer in 't hondert.
Want hier een Borger klooft een
Spanjaerds hooft aen tween,
Zoo dat elck bloedigh' helft valt op een
schour alleen.
Deez' werpt een Spanjaerd met een
keghel-stien in 't voorhooft,
Dat 't breindaer werm uyt spat. Deez'
daer een Spanjaerd doorklooft
Met sijn scharp Slach-swaerd lang.
Die ryght daer aen een Spiets
Twee Spanjaerds in de vlucht, maer
vast en vord'ren niets,
Want 't yser ziet men voor, end'achter
't hout uyt steken,
Zy swieren heen end' weer, 't ghesicht
beghint te breken,
Zy stroncklen zwymlich neer, Haer ziel
rood van bloe-dorst,
Vlieght eens-deels uyt haer rugh, spoyt
aerdeels uyt haer borst.
Deez' slinghert met der vlucht een vette
Teerhoep brandigh
Om eenen Spaenschen hals, die
willend' onverstandigh
Af-trecken metter hand, voelt niet dan
enckel vier,
Waer door hy van de vest vliedt dul
end 'razend schier;
Maer syn voet heffend' aen den
slingher-roos ten lesten.
Stort hy, met 't hooft om laegh, in 't
water van de Vesten,
End' ziet deez' Spanjaerd raeckt,
zeldzaam wonder groot)
Al brandend, hangend, end' al
drenckend aen sijn doot.
Twyl hier een Spanjaerd ghlist (in 't
klimmen van sijn ladder)
Hangt hy aen d'handen vast: maer hier
komt een stadsmadder
End' mayt hem d'handen af, met sijn
zeer scharp Cortlas;
Syn druypend' handen die bekleppen
den leer ras,
End' plomp verloren stort sijn rapp'ghe
Romp zeer peucklich,
Van boven neer met 't hooft diep in de
modder deucklich,
End'staet zo op zyn hooft, end' wyst na
de gheen
Die hem den dood-slach ghaf mt 't enen
end 't ander been.
Hier kryght een Spanjaerd een
dood-steeck in sijner zyde,
'T welck voelend', keert de rug, vliet
van de Vest by tyde
Na 't Legher, end schryft langhs den
weg met purper inckt
Zyn droevigh ongeluck, dat uyt sijn
wonde zinckt.
Daer werd een Spanjaerd met 't
Rappier den buyck door-reghen,
Waer door hij valt in 't zand; den
Burgher onversleghen,
Trapt hem soo lang op 't lyf tot dat hy
spouwt onsoet
Half door mond end door 't lyf, syn
darmen end syn bloet;
Ghelyck door 't treden op den
Wyn-pars men ziet stoyten
Veel roode beexskens uyt blaauw'-rype
Druyven spoyten.
Een ander kryght een steen op sijn
hers'-becken meest,
End' vallend geeft hy knap
alspillebiend' sijn gheest.
Hier bongster een een Spaensch van
boven de Borstwering,
Die valter een op 't hooft, deez' valt
met zyn om-kering
Een derd' oock onder voet, de derd'
een vierd', een vyfd'.
De vyfd' een sest, tot dat daer niemand
staende blyft,
Maer raecken zoo beneen, som
went'lend', som met draven,
End' werden levend-dood zoo in de
graft begraven.
En die slachting was niet alleen van
naby, in den wilden storm, waar het lijf
of lijf gold: ook op den afstand, zoo die
slechts onder 't bereik der stads kanon
nen viel, werden de vijandelijke gelede
ren gedund:
Want 't Alckmaer grof- geschut komt
alzoo dapper treffen
In 't Spaens slagh-oord, en maeckt
daer door een breewegh effen,
end 't rabraeckt van 't Krijs-volck aen
flenters d'arme Le'en,
Dat heel verplettert vlicht aen duyzend
stucken heen.
Terwyl een Vaer zyn Zoon moed
gheeft, komt een kloot zweven,
Die geeft den Vaer de dood, end 't
kind schrick ende beven,
Terwyl een Hopman hier met mond
end' hand ghebied,
Soo komter snuyven uyt de stad een
lood, dat vlied
Hem tot de mond zeer snel en tusschen
zyne tanden,
Dat hem beneemt de spraeck, end' 't
woyven van zyn handen.
Terwyl een Hooft-man daersteld sijn
slagh-oorden rad,
Zoo komter snuyven uyt dees
blixem-donder stadt
Een guyvend yser, 't welck een man
maer vlicht aan flarden,
End'stroopt zyn buurman d'hoed van
't hooft, 't vel van een darden,
Terwyl der een soldaet neerbockend
ghespt zyn schoen,
Zoo komter eenen kloot snel gonsend
tot hem spoen,
End' neemt hem arm en bien, ja
kruymeltz' heel aen kruym'len,
Hy rolt daer heen, sijn Maerts die
lacchen om sijn tuym'len.
Zoo was de ontfangst van het Spaan-
sche leger voor Alckmaer.
Voorwaar! menig een, al sprak hy 't
niet luide, was in zijn hart verheugd,
wanneer hy, moede van 't stormen, en
buiten het bereik der kogels zoo wel
als van 't zwaard der vinnige burgers,
den rustigen post op den Coulster weer
betrekken mocht, en by zyne makkers
ophalen van de nooden die hy door
staan, van de heldendaden die hy ver
richt had, zich en de gevallenen wraak
belovende, wanneer de stad eindelyk
zou moeten zwichten.
Maar zoo ver kwam het niet. Het ope
nen der sluizen te Crabbendam en
elders, bracht met een noorden wind
het water over het land, en een geluk
kig springty deed het tot zoo aanmer-
kelyke hoogte zwellen, dat weldra
slechts alleen de kaden of zomerdijk-
jens begaanbaar waren, en dezen ein
delyk ook, door de gedurige stort
regens, vergezeld van sterken wind, in
glibberige modderpaden veranderden.
Don Frederick moest het alzoo opge
ven, en zyn leger allengs naar Haerlem
te rug voeren, terwijl het fiere stedeken
van nu voort "Alcmaria Victrix" op
het voorhoofd van heur wapen schrij
ven mocht.
Op saturdag den lOen October, om
streeks den middag, braken de laatste
benden, die van Fronsbergh en Eber-
steyn, hunne legerplaats in de Nieuw-
poort op, en trokken door Heylo naar
Limmen en Castricum.
De ijverige burgers, na de viktorie, ook
heet op de buit, snelden weldra naar de
verlaten schansen, tenten, en hutten, en
vervolgends den weg op naar Heylo en
den Coulster, waar zy meenden dat de
Spanjaard by zijn aftocht nog wel iet
wat zou hebben achter gelaten. En dat
was ook zoo; een twintig tal wel ge
wapende ruiters, om den aftocht te
dekken. De stedelingen waanden dat
het eenigen der hunnen waren; maar
naauwlijks vernamen zy het steken der
trompetten, of zy stoven haastig uit
een, elk een goed heenkomen zoekende,
terwijl sommigen, by het scherp nazit
ten der ruiters, dwars door het water
zwommen, of zich in de rietbosschen
wech schuilden.
Dat was echter ook de laatste dag
waarop de Coulster vreemde bezetting
in had; en hoeveel onaangenaams zy er
ook hadden gebracht den 1 len Octo
ber werd daarover gesproken als over
dingen die nu gelukkig tot het verledene
behoorden. Toen kwam er ook goed
nieuws van de Zuid: Heer Jan, hoewel
by den overgang van Haerlem in hech
tenis genomen, was kort daarop weder
ontslagen, en gelukkig der stede uitge
raakt. Ongetwijfeld zal hy zich thands
hebben gehaast, om den toestand zijner
goederen, zoo lang prooi van 's vijands
willekeur, in oogenschouw te nemen, en
er orde op te stellen.
Het volgende jaar onderteekende hy als
gevolmachtigde der Edelen van Hol
land het verbond van vereeniging dezer
Provincie met Zeeland, en werd als lid
van den Landraad over Holland aange
steld. In 1577 verbond hy zich ten
tweeden male in den echt, en huwde
nogmaals eene Jonkvrouwe uit het
geslacht van Duvenvoorde, namelyk
Maria, dochter van den Haagschen
Raadsheer Jacob van Duvenvoorde,
Ridder, Heer van Warmond, van der
Woude, en Alckemade, en van Vrouwe
Henrica van Egmond van Meresteyn.
Maria was vroeger Nonne te Rijns-
burgh; doch, by de opheffing dier
Abdy, in de waereld terug gekeerd,
leerde zy den echtgenoot harer bloed
verwante kennen, en schonk hem ver
volgends hare hand. Niettegenstaande
deze vernieuwing van een huiselyken
band, bleef Heer Jan yverig werksaam
voor het belang van den staat. In 1578
was hy een der genen die de Unie van
Utrecht zochten tot stand te brengen,
en vertrok het jaar daaropvolgend naar
Zuid-Holland, als Baliuw van Voorne
en Goeverneur van den Briel.
Het huis ter Coulster werd vervolgends
bewoond door zijn broeder Antonis van
Woerden van Vliet, die er, na hem, in
1596 overleed, en, als de laatste manne-
lyke nazaat van hunnen stam, met zijne
geslachtswapens in de groote kerk te
Haerlem begraven werd. Hy was ge
huwd geweest met Geertruyda, Heer
Gijsberts dochter van Bronckhorst, en
liet gene kinderen na, zoodat de erf
goederen thands weder kwamen op
Jans dochter uit diens tweede huwelyk,
Jonkvrouwe Jenne, die als vrouwe van
Hoenkoop, Heylo en den Coulster in
den echt trad met Heer Joan Doornick,
te Amersfoort, wien zy echter reeds
spoedig en op nog jeugdigen leeftijd
ontviel: zy stierf in het kraambed, op
den 8en Juli 1604 slechts vier twintig
jaar oud. By uitersten wille had zy
haren neef van Wijnssen de Heerlijk
heid Hoenkoop vermaakt.
Over Heylo en den Coulster ontstond
er thands verschil. Heer Jacob van
Duvenvoorde, Heer van Warmond,
broeders zoon van Vrouwe Maria,
maakte er onmiddellijk aanspraak op,
maar kreeg een gevaarlyken mededin
ger, Ridder Abel van den Coulster, Lid
van den Hoogen Raad te 's-Graven-
hage, en in 1540 op twee en seventig-
jarigen ouderdom overleden, was een
afstammeling in rechte lijn van IJsbrand
Ijsbrands van der Coulster, die in 1422
te Dordrecht stierf. Abel had by zijne
echtgenote Maria Longijn, eene Brus-
selsche, drie dochters nagelaten, die
allen gehuwd waren, maar waarvan
slechts eene kinderen bezat.
Deze was Maria van der Coulster,
echtgenote van den Zeeuw Anonis van
Cats, uit den stam des rijken Heeren
van Symonskercke, en Lid van den
Hove van Holland. Heer Anonis was
in 1573 overleden, maar hun zoon steu
nende op de aanspraken zijner moeder,
trad als pretendent voor de opengeval
len Heerlykheid op. De zaak kwam
voor den Hoogen Raad, en bleef er
eenigen tijd hangend, tot dat eindelyk
Theophilus van Cats bij vonnisse als de
naastgerechtigde erfgenaam werd aan
gewezen, en de Heerlykheid Heylo met
het huis de Coulster by zijn overige be
zittingen voegde.
Het huis was intusschen zeer vervallen,
zoodat hy zich haastte om er de noo-
dige herstellingen aan te brengen, en
het uit den bouwvalligen toestand op te
halen. Dit mocht te meer noodzakelijk
gerekend worden, wanneer hy, die te
's Gravenhage woonachtig was, het
voornemen had, om er van tijd tot tijd
te vertoeven.
Want dat het, schoon geene vijande-
lyke benden het schoone Kennemerland
meer ontveiligden en verwoestten, toch
ten plattenlande niet zoo volkomen vei
lig was, als wy er thands gewoon zijn,
kan blijken uit het verhaal der volgende
gebeurtenis omstreeks dien tijd in deze
oorden voorgevallen, en "door Dirk
Rayers Hovenier in geschrift gestelt, in
't jaer 1704, volgens zijn geheugenis,
uyt de vertelling van zijn vader, van
vader, van dezen inhout", dien ik geheel
onveranderd terug geef.
Zekeren Nobel, Burger, en van goet ge-
slagt tot Alkmaer, vergeefs na een be
velhebberschap van een oorlogsschip
gestaan hebbende, was zoo gevoelig van
zig in zijn verwagting bedrogen te zien,
dat hy sederd voor nam den vaderlan
der 't voorgewend ongelyk betaalt te
zetten. Onderwijl eens ten huyse van
Rayer Dirkz in 't bijzijn van een Stads
bode en dezes Rayers broeder, van deze
sprekende, ontstak hy Nobel zoo ge
weldig in gramschap, dat hij d'agter-
dogt verliesende uytvoer: „hij zoude
zijn verhaal daar wel van bekomen, en
zoo haast hij de gelegentheyt had, het
eerste schip der staten aan boordt klam
pen, en den scheepelingen de voeten
spoelen."
Dit eerlang door den Bode 't gerigt
aangebragt, hielp Nobel in hegtenis:
maar hoewel de zaak, door twee getuij-
gen bevestigt, niet ontkent kon worden,
voorspraak, gunst en inzigt van braven
afkomst, hielpen hem aan vergiffenis en
op vrije voeten, en geschiede dit in t
jaar 1625,26 of 1627.
Hij maakte zig 't zoek, na zijn ontsla
ging, en zich bij de Duijnkerkers geloof
hebbende verkreegen, bragt daar te
weeg op de hoop van den volgenden
aanslag, het bevel over een oorlogschip
te verkrijgen. Daar mee in zee gestoken,
zeylt hij na zijn vaderlandsche kust, en
zet het agter Castrikum ten anker: en
bevel aan het scheepsvolk hebbende ge
geven waarna zig in zijn afwezen te
schikken, vaart, na het vallen van den
avont, met de boot na 't strant.
Wagt bij de boot latende begeeft hij zig
met agt of tien van de wakkerste boots-
luij door de duijnen na Heijlo, de land
streek hem, door dat hij een Weijdman
was dubbeld wel bekend zijnde.
Wordt vervolgd.
