DE
TECHNISCHE DIENST
in de tijd
van timmerlieden
en bekleders
jverhuur
25 FEBRUARI 1970
BIJBLAD
UITKIJKPOST
Wie de Iekt'i r van de Technische Dienst van de KLM door-
ccmt za! ontdekken hoe or.wezenlijk snel de evolutie van het
vliegtuig, en van de techniek in het algemeen, heeft plaats
gevonden.
De geschiedenis van de T.D. is de geschiedenis van een voort
durende technologische ontwikkeling, van uitbreiding en van
een streven naar perfektie.
Alle begin is moeilijk. De luchtvaart in de eerste jaren doet,
in vergelijking met de huidige tijd, primitief en welhaast
komisch aan. Toch werd toen met dezelfde ernst en inzet
gewerkt als thans bijvoorbeeld bij de introduktie van een
Boeing 747 het geval is. Met het nodige respekt voor de
pioniers van het eerste uur keren we daarom terug naar
gens heel wat mans. Ernstig beschadigde Inmiddels ligt deze pionierstijd ver achter
toestellen verlieten de werkplaats weer als ons. De personeelssterkte is van 10 man in
nieuw, waarbij soms grote delen geheel in 1921, ongeveer 400 in 1940 tot ruim 3400
eigen bedrijf waren aangemaakt. Later is man op dit ogenblik gegroeid - de T.D. heeft
de T.D. er zelfs toe overgegaan om van zich ontwikkeld tot een geweldig veelzijdig
overgebleven rompen, vleugels enz. een aan- bedrijf, dat volledig in staat is om de heden-
tal vliegtuigen opnieuw op te bouwen. Voor- daagse- en toekomstige vloot van gecompli-
dat het zover was had een ontdekking in ceerde verkeersvliegtuigen op peil te hou-
een stel overgebleven vleugels geleid tot de den. Sinds 1921 geldt daarbij nog steeds:
in dienststelling van enige katten bij de de veiligheid boven alles stellen zonder de
Na het in dienst stellen van eigen vloot-
eenheden in 1921 besloot de Direktie van
de KLM om onderhoud, reparatie en in-
spektie van de vliegtuigen in eigen beheer
te houden. De Technische Dienst werd een
feit.
Als eerste chef trad op de heer P. Guilonard,
die in 1939 als onder-direkteur op tragische
wijze in de V.S. het leven verloor bij een
proefvlucht met een Boeing Stratoliner. De
organisatie en ontwikkeling van de T.D.
moet in de vooroorlogse jaren als zijn levens
werk beschouwd worden.
DE FOKKER F.3
IN AL HAAR GLORIE
Na het prille begin met De Havilland 9's,
4A's en Fokker F.2's werd in 1921 de door
de Fokkerfabriek geleverde F.3 het eerste
belangrijke vliegtuig van onze maatschappij.
De F.3 was een ,door één motor van 240 pk
voortgedreven reistoestel', gekonstrueerd
volgens het bekende Fokker-principe: recht
hoekige romp van autogeen gelaste staal-
buizen bekleed met linnen en een vrijdra-
gende vleugel vein hout.
Tot zover niets opvallends.
Anders was dat met de opstelling van de
bestuurder, als volgt omschreven door het
tijdschrift ,Het Vliegveld'
Geheel in den neus van den romp zien we
den piloot broederlijk naast den motor ge
zeten; een constructiemethode als bij één-
motorige vliegtuigen nog nooit is waarge
nomen.'
De primeur was geen succes.
Als bestuurder in de open kuip van de F.3
had men een slecht uitzicht naar links en
naar rechts en was men blootgesteld aan de
stank en warmte van de motor. Men was
ook blootgesteld aan nog al gevaarlijke ca
priolen van de bougies
Deze waren nog verre van betrouwbaar en
soms vlogen de centrale stiften (midden
elektroden) als kogels in het rond. Om de
bestuurder te beschermen bracht de T.D.
daarom speciale pantserplaten aan.
MOEILIJK BEGIN
Uit welk personeel bestond de T.D. in de werd.
aanvangsjaren
Monteurs met ervaring in de verkeerslucht-
vaart waren er in Nederland niet. De eerste
vliegtuigmonteurs kwamen daarom uit het
T.D
Op Waalhaven vond men namelijk een mui
zennest in een opgeslagen De Havilland-
vleugel. Aangezien het niet denkbeeldig was
dat deze knagers de houten langsliggers
ernstig zouden beschadigen werd besloten
om als proef een aantal katten bij de T.D.
aan te trekken.
De proefneming verliep uitstekend. Binnen
korte tijd waren de katten ingewerkt en
één kroop zelfs in voor reparatie geopende
vleugels, op zoek naar buit. Nadien was i.p.v.
een muizen- een kattenkontrole noodzakelijk
om te voorkomen dat één van de poezen bij
het dichttimmeren in de vleugel opgesloten
ekonomié van het bedrijf te vergeten.
G. J. Hègens.
TAUNUS
Ho We weg \o - Heiloo
Telefoon 02200-30002
ADVERTEERT
IN DIT BLAD!
Door de korte neus en
de gewichtsverdeling
had de F.3 de onaan
gename eigenschap
om bij het taxiën nog
al gemakkelijk over de
kop te slaan. Ernstige
ongelukken zijn hier
nooit door ontstaan,
wefv ongemak voor
passagiers en beman
ning.
(Welwillend afgestaan door de Ver. van K.L.M.-Boordwerktuigkundïgen)
VLIEGEN ONDER SLECHTE
WEERSOMSTANDIGHEDEN
ZO SCHAAKTE .OPPOSITIE' Dames 4, kampend met invalsters,
Op dinsdag werd voor de 2e klasse moest in Schoorl 1 de meerdere er-
__T T\/r van de Bondskompetitie de wedstrijcT^ennen- Tegan het goed spelend
automobielvak of uit militaire organisaties. Vliegen was in de beginperiode van de KLM Weenjnk 3_Oppositie gespeeld. Schoorl kon Dames 4 geen vuist ma-
Als werkmeesters traden oorspronkelijk nog een mooi-weer aangelegenheid. Niet al- Met de vele invallers, die naar Bever- ken en het gevolS was dan ook een
enkele buitenlanders op. leen vond dit zijn oorzaak in het gemis aan wijk togen, werd dit toch nog een 9 nederlaag.
blindvlieginstrumenten, doch ook de outil- eervolle nederlaag, nl. 4—6 in het Zeer teleurstellend was toch wel het
een kleine groep van deze technici en j e en afwatering van de velden liet veel voordeel van Weenink 3. femke sPeJ van Heren 1 tegen V.L.JN.
re vaklieden stond Guilonard en zijn tg wensen over De wedstrijd van het 2e tiental tegen P** gfr V
Met
andere
assistent, de heer J. H. W. van der Muelen, gghiphol leek bij zware regenval herschapen Schagen werd uitgesteld
1 m w-v a 1i. r A Ic rv/\irrv rr ïrhM Hr> n-inl
voor de taak om in 1921 de T.D. uit het
niets op te bouwen. En deze taak was niet gen gomg tot aan hun assen jn wegzakten, gte'cdubavond gering!
eenvoudig Dit nadeel ondervonden vooral de buiten- De voigen(je resultaten
Door gebrek aan ervaring hadden vooral de landge Qoliath-vliegtuigen - .reusachtige' boekt:
eerste Fokker verkeersvliegtuigen met kin- machines met een spanwijdte van 23 meter - Groep I:
derziekten te kampen. De F.3 had b.v. prima dje vaak met behulp van de gehele gemobi- NiehausAlleman
vliegeigenschappen maar het aantal storin- Iiseerde t.D. (enkele tientallen personen) v. d. Werff—Koeman
gen en gebreken was aanvankelijk zeer naar de i00(js geduwd moesten worden. Groep II:
groot. Uitlaatpijpen scheurden aan de lo- De toch ree(js slechte accommodatie van Y* d- Zee—Merkelbach
pende band, romplinnen klapperde kapot, Schiphol kreeg op 6 november 1921 nog S
wieldraden vlogen uit de velgen enz. Het meer tegenslag te verwerken. Door een
materiaal was nog zo onbetrouwbaar dat najaarsstorm verloren verschillende loodsen
nieuw geleverde vliegtuigen reeds na 50 en gebouwtjes hun dak en de regen veran-
vlieguren in grote inspektie moesten derde het veld in een moeras. Een journalist
Zeker, V.L.N. was technisch de min-
toonde daarentegen een
bcmpnoi leeK dij zware regenval nerscnapen omstan_ dere, maar toonde daarentegen een
in een modderpoel waar landende vhegtui- di hfden de opkomst bij de laat. geweldige vechtlust. Effect ging ech-
O.»», or>w.n 4 non hurt n PCArt m TITAn"70 1/tOH 4 r,v. r> n»\ vw r\ v» T O I t~\ IrinCr tAtl AT7
werden ge
UITSLAGEN
DAMCLUB HEILOO
ter aan een mentale inzinking ten on-
der. Wil men de kampioenskansen
- die men nog heeft - verdedigen, dan
zal deze mentale instelling drastisch
40 dienen te veranderen. De heren heb-
4o hen meermalen bewezen het te kun
nen, welnu dan dient men zich door
40 een beslissing van de scheidsrechter
40 toch zeker niet van de kook te laten
04 brengen, als men zich daardoor uit de
cncentratie laat halen klopt er iets
niet.
Dat Heren 2 het tegen De Kern 2
niet zou kunnen bolwerken lag zeker
schreef- de onderknge kompetitie werden niet in de lijn van de verwachting.
De inspekties en reparaties van de F.3's scnreei de volgende partijen gespeeld: Het niet verwachte gebeurde toch en
vonden oorspronkelijk plaats in een grote -De cantine is dakloos en de lunchende me- Groep x met een 3_i nederlaag konden deze
loods welke in de zomer van 1921 op ni^te Zlt met ParaPlui s °P- Voor de we& A. v. d. Werff—N. Ligthart 0—2 heren de kleedkamers opzoeken.
Schiohol eereed kwam Gebrek aan finan- naar de KLM-loods zijn geen woorden meer c v Lieshout—A. Dekker 0—2 Het ongeslagen Octopus 4 had ook
ciële steun van de gemeente Amsterdam te vinden: hij is absoluut weg en toch geen c. Bijwaard—S. Schurer sr. 1—1 met Heren 3 geen medelijden en won
voor verbetering van de outillage op Schip- we^-' C. van Lieshout—S. Schure*
hol noodzaakte de T.D. echter een jaar later Na een periode van mist, regen en sterke Lakman _j de Geus
de biezen te pakken en naar het toenmalige wind volgde er een va.n zware vorst. Het p Rietveldg Schurer jr.
S. Schurer sr. 02 alleszins verdiend met 30.
0—2
1—1
0—2
SPORTSCHOOL GROEFSEMA
BEHAALDE EERSTE PLAAT»,
vlucht brak de gehele gasbedieningshefboom
af - bij de F.3 geen nood De bestuurder
reikte over de pantserplaat heen en bedien
de rechtstreeks de gasschuif op de motor.
vliegveld Waalhaven bij Rotterdam te ver- resultaat was dat in de winter van 1921- N ursemD. Langedijk
huizen. 1922 niet werd gevlogen. B Hofman—C. Broersen
Op dit veld ontwikkelde de T.D. zich tot een Er werd één uitzondering gemaakt. B. Hofman—D. Langedijk
zelfstandig bedrijfje - het aantal afdelingen Midden in de winter verschenen drie passa- ^f°gchoenW Groothelm
nam gestadig toe. giers op Schiphol: ze wilden naar Londen. P Kuiper—D. Mulderije
Baas van de motorafdeling werd na enkele De Direktie besloot een poging te wagen - M HoebeP. Heyne
jaren de heer Hiemstra, die na de oorlog een bestuurder werd van bed gelicht en een stand groep 1:
een belangrijke rol in de opleiding van de toestel gereed gemaakt. Toen dit alles ge- a. Dekker 17
huidige generaties boordwerktuigkundigen beurd was kwam men tot de ontdekking N. Ligthart 14
speelde. dat de F-3 niet naar huiten kon - de hangar- J. Slijkerman 15
deuren zaten vastgevroren en de geleiderails JGroenenboom 15
KATTEN IN DIENST BIJ DE T.D. ™n deze deuren waren één ««klomp. A. v. iW 14
iv, triioo- Tientallen mannen hadden uren werk om q qrhurer sr 13
In één geval bracht de opstelling rechts e ?Uniet verwonderlijk dat in de met zout en heet water de loods te °Penen- C. v. Lieshout 15
naast de motor echter voordeel. Tijdens een «.phildershedriif maar het vliegtuig kon tenslotte vertrekken. C. Bijwaard 14
„Wh, h,„u Hh „hplh pasherlienine'shefboom ^uïbewerkingsafdeling vooraanstaan- °e opgedane ervaring met deze vlucht was B Boulonois 13
de plaatsen hü de T.D. innamen. a—^omeen Stand groep
Zelden zaten deze afdelingen zonder werk. te zetten D. Langedijk 16
Vooral door motorstoringen, maar ook door J. Sprenkeling 13
Direkt achter de kuip van de bestuurder weersomstandigheden, waren noodlandingen Later> toen de bestuurders en de T.D. meer G' groersen 16
bevond zich een. brandschot, dat tevens en .kraakjes aan de orde van de dag. routine hadden verkregen met het vliegen g' Schurer jr.
Gelukkig verliepen deze onvoorziene lan- oncjer wisselende weersomstandigheden, a. Kroon
dingen meestal in goedige zin - de inzitten- werd ondanks mist, remous en ijsafzetting C. H. Swart
den bleven ongedeerd en het toestel kon zoveei mogelijk getracht om de bestemming B. Hofman
gerepareerd worden. te bereiken. De KLM-bestuurders vestigden J- Kraakman
Soms werden de reparatiemogelijkheden na njet alleen een uitstekende naam als ,all Ursem
een noodlanding echter onderschat weather pilots' doch verrichtten tevens be- VOLLEYBALNIEUWS
Op een dag kwam een telefoontje binnen iangrijk pionierswerk, dat zijn vruchten af- ffffct'
dat een F.3 een noodlanding bij Jutfaas had wierp bij nieuw te ontwerpen vliegtuigen
moeten maken. Bestuurder Wende, vlieger en systemen. Winst dames op Rapide
van Duitse origine, verzocht een timmer- Helaas zouden juist door slecht weer de I» een uitstekend gespeelde wedstrijd Groefsema. Dit winnende team zal op
man te sturen omdat een .stukje triplex' eerste ernstige ongelukken plaats vinden 2, leidster Ttapide 1, een 8 maart deelnemen aan wedstrijden
van de vleugel tijdens de daling door een en verloor ook de eerste boordwerktuigkun- eeSe srt ^otteTrtal uit! Gistoen "had de sportschool Groef-
boom was beschadigd. dige zijn leven in dienst van de KLM stekend, waarbij vooral de verdedi- sema wedstrijden georganiseerd in de
Toen de T.D. ter plaatse arriveerde bleek ging ujtstekenci werk verrichtte. Daar school aan de Zevenhuizerlaan. Hier-
dat de bestuurder zich wel enigszins opti- Het was op 22 augustus 1927 dat de Fokker ook de aanVal weinig fouten maakte aan werd deelgenomen door 6 teams,
mistisch over het beschadigde .stukje tri- p.8 H-NADU boven Engeland in een zeer kon de eerste set met een winst van Winnaar werd hier Wormerveer met
plex' had uitgelaten: een vleugelhelft was zware storm geraakte en één van zijn staart- 153 worden afgesloten. Toch wilde 10 wedstrijdpunten en 142 matchpnt.
volkomen in tweeën gebroken, inclusief alle vlakken verloor. Bestuurder E. van Dijk Rapide zich niet zo gemakkelijk ge- Deze ploeg mocht een standaard mee
liggers slaagde er wel in om de machine heelhuids wonnen geven en kwam dan ook fel naar huis nemen. De tweede plaats
aan de grond te brengen, maar tijdens de terug. Hierdoor geïmponeerd het Ef- was voor Hpiloo met 8 wedstnjdpnt.
De stand van zaken op technisch gebied in uitloop kwam het in botsing met een zware ttiner haar
dienst deed als voorwand van de cabine.
Deze cabine was eveneens ,een van de meest
markante bijzonderheden van het nieuwe
-eestesprodukt des heeren Fokker,' aldus
.Het Vliegveld' in 1921.
Buiten twee grote fauteuils staat in het
imousinegedeelte, parallel met den vleugel,
een zitbank waarop drie passagiers naast
->lkaar kunnen zitten.'
Lezers van ,De Wolkenridder, het perso
neelsblad van de KLM, hebben een foto van
'iet inderdaad opmerkelijke interieur van
:1e F.3 kunnen zien in de KLM-prijsvraag.
De staaldraden, waarmee de fauteuils aan
f.e vloer bevestigd waren, dienden om het
:antelen tijdens bochten te voorkomen en
iet, zoals boze tongen toendertijd beweer-
"en, om verduistering te voorkomen.
Acht F.3's werden in 1921 aan de KLM
eleverd. Samen met de twee F.2's namen
:e dat jaar 2250 van de 2586 totaal gevlogen
ren van de gehele vloot (17 vliegtuigen)
oor hun rekening.
13
16
13
15
17
16
11
8
7
3
4
3
3
3
2
2
7
7
5
5
5
6
5
4
3
3
3
5
5
8
4
5
5
5
6
4
7
6
4
7
6
5
3
2
4
6
2
2o Zaterdag werd in Zandvoort de finale
21 judo gehouden, welke werd georgani
seerd door de N.J.J.B.-distrikt Noord-
02 Holland. Hieraan werd deelgenomen
q2 door 17 teams uit geheel Noord-Hol-
2o land- De kampioenschappen waren
georganiseerd voor de jeugd tot en
25 met 15 jaar. Er werd uitgekomen in
2i gewichtsklassen van 35, 45, 55, 65 en
19 zwaarder. Heiloo toonde zich hierbij
14 de sterkste en mocht dan ook de
12 kampioensprijs, een grote standaard
11 met twee judoka's erop, in ontvangst
11 nemen.
11 Er werd uitgekomen in 4 poules. In
10 poule B was de uitslag: Chin-Chin
g AmsterdamHeiloo 23, Zandvoort-
Heiloo 04, Nieuwendam (Amster-
23 dam)Heiloo 14. Heiloo kwam in
20 deze poule duidelijk als winnaar uit
lg de bus. In poule A ging Landsmeer
17 met de winststrijken, in poule C was
16 het ,Van de Berg' (A'dam) en in
15 poule D ,De Lange' uit Beverwijk.
15 In de finale kwamen de poulwin-
12 naars tegen elkaar uit. De uitslagen
12 waren hier: LandsmeerHeiloo 14,
12 v. d. Berg (A'dam)Beverwijk 50,
g v. d. BergHeiloo 14. Sportschool
Groefsema bleek in dit Noordhollands
tornooi de sterkste te zijn. In het
Heilooër team zaten F. Groot, P.
Groefsema, T. Schut, B. Vermanen,
B. v. d. Kamer, R. Kuijpers en M.
auxi.u v<mi -a-" v,*, uiuoop Kwam net in uoismg me* ee.. *vv*ie t de get de nauwkeurigheid kleiner formaat standaard in
ogenschouw genomen waren de timmerlie- eik- BWK Brunklaus werd op slag gedood migten Gevolg: winst voor Rapide prijzenkast zetten. De totale uit^...
den, bekleders en lassers in die tijd oven- bestuurder Van Dijk kwam ongedeerd uit me^. 15g Hierdoor geschrokken vat- waren als volgt: 1. Wormerveer 10
de ravage tevoorschijn. Effect in de derde set de zaken w.pnt. - 142 m.pnt. 2. Heiloo met 8 -
beter aan en daar ook Rapide fel op 163, 3. Beverwijk met 6 - 121, 4. Den
de winst gebeten was, ontstand er Helder met 4 - 103, 5. Zeemacht met
een boeiende strijd met uitstekend 2 - 92 en 6. Zaandam (Hikari) met 0
BASIS VOOR ONTWIKKELING T.D. volleybal. Alhoewel de eerste bal te - 59 m.pnt.
weinig beheerst werd opgevangen, Alle deelnemers aan de gisteren
De pioniersarbeid van de eerste jaren heeft waardoor deze ineens over het net gehouden wedstrijden mochten een
de basis gelegd, waarop de T.D. zich gelei- Werd teruggespeeld en kansen voor herinneringsva^ntje in ontvangst ne-
delijk kon ontplooien. Rapide ontstonden, werd uiteindelijk men. Aanstaande zondag zal een
Naarmate de vlooteenheden in aantal en de winst met 15—13 behaald. In de jeugdgroep (7 t.e.m. 12 jr.) deelne-
gecompliceerdheid groeiden moest ook de laatste beslissende set was Rapide men aan onderlinge wedstrijden in
T.D. meegroeien en werd de taak van dit geheel van slag, kon haar ritme niet Zaandam. De sportschool Groefsema
hoririif v^iTiüiiirpr hervinden, terwijl Effect daarentegen bestaat nu ruim 6V2 jaar en telt zon
j e j g uitstekend draaide. Met een winst van 260 judoka's. In die jaren heeft de
In het begin waren de Fokker verkeers- 453 kon de zege WOrden binnerige- school al voor menig succes gezorgd
vliegtuigen qua montage nog zeer eenvoudig haald. Door deze overwinning staan en dit zal in de toekomst nog wel
- vleugel op de romp tillen, met vier stalen Effect en Rapide nu beiden aan de meer worden. De school heeft name-
bouten vastzetten en klaar was Kees! - la- kop in de le klas dames. Een uitste- lijk een groot aantal talentvolle judo-
tere typen maakten reeds een geschoolde kend resultaat. ka s. In de achterliggende jaren heeft
onleidine- en meer technische voorlichting Dames 1 had de strijd aan te binden de school Groefsema viermaal een
opleiding en meer tecnniscne voorncntmg Hyc Het werd e&n Noordhollands kampioen bij de junio-
noodzakeiijk. 3q overwinning. Behalve het aller- ren gehad. Tweemaal een tweede
De eerste echte opleiding voor personeel van iaatste gedeelte van de wedstrijd plaats bij de Nederlandse kampioen-
de T.D. begon in 1926. In dat jaar begon de stond de wedstrijd echter op een wel schappen. Eén der leden, te weten
heer E. Driessen met een cursus voor heel laag peil. Ronald Akkerman, mocht deelnemen
boordwerktuigkundigen bestemd voor de Dames 3 bleef door een overwinning aan de wereldkampioenschappen voor
Fokker F 8 °P E.M.M. 4 nog volledig in de run- Studenten te Portugal. Allemaal
ning en blijft leidster Velox 3 op de prachtige resultaten. Op 1 maart zal
DP titel van dit artikel luidt- De T D in de vo^t volgen. Na een enigszins moei- de 17-jarige Meine Morsch (junioren)
De titel van dit artikel luidt. De 1. e gtart Jukte het daarna veel be_ gaan deelnemen aan de selektiewed-
tyd van timmerlieden en bekleders. Onder ter> dg q overwinning kwam dan strijden voor het Europees Kampi-
leiding van een kleine staf en samen met ook zeker bij de sterkste terecht. oenschap, welke worden gehouden in
een handvol monteurs waren het deze vak- Gok Dames 5 maakte met het bezoe- Amersfoort. Meine Morsch is in het
lieden, die de vloot in de begintijd draaiende kende Velox 4 korte metten. Met 15 bezit van de bruine band. Misschien
moesten houden en die de fundering voor 8,1513 en 159 gaven ze Velox telt Heiloo binnenkort een Europees
het Technisch Bedrijf plaatsten. geen enkele kans op winst. kampioen onder haar inwoners?
Onderhoud van F.2 en F.3 verkeersvliegtuigen in de KLM-loods
Vliegend materiaal was in de begintijd nog zo onbetrouwbaar dat nieuw geleverde
vliegtuigen reeds na 50 vlieguren in grote inspektie moesten.
