Bezoek onze
Winkler Prins
Encyclopedieën
Expositie
DEUTEKOM boeken tijdschriften
5®
VAM ifpitf
Toegankelijkheid
heid
en duidelijk-
Verband en samenhang
uitkijkpost
Begin vorig jaar verscheen het eerste deel van de Grote Winkler Prins, 8ste
druk, ofwel de 'GWP 8o', zoals insiders hem noemen. Tillymarijn Mengelberg,
adjunkt-directrice van Elsevier Argus en hoofd van de Winkler Prins redaktie,
zegt over de vernieuwde uitgaven: £De idee achter de veranderingen is ontstaan
uit de vraag, hoé een encyclopedie te maken die optimaal bruikbaar en op meer
dere manieren te hanteren is.
Zowel bij studie voor algemene ontwikkeling of om ideeën op te doen. En daar
naast natuurlijk om er gewoon iets in op te zoeken'.
Na de zevende:
de achtste
De uitgangspunten
Problemen
De oplossing
A
die wordt gehouden
van 19 maart
t/m 29 maart
"Winkelhof 't Loo" - Heerenweg 67-69
1851 KL Heiloo-Tel. 072-331483
De uitwerking
Een encyclo
pedie
als educatief
medium
19 MAART 1980
b*c
Achter de schermen van
een nieuwe encyclopedie
fA*na THwi
Van de Grote Winkler Prins, ~dc
druk verscheen het eerste deel in
1966. Na het gereedkomen van
de 7de druk werd in de toenmali
ge burelen van de Winkler Prins
Redactie aan de Keizersgracht
een zucht van verlichting ge
slaakt: het laatste deel werd ge
drukt en gebonden op ieders bu
reau gedeponeerd.
Het was Volbracht. Het mense
lijk weten in twintig delen
samengevat: je kon het zo gek
niet bedenken of het zou er wel
instaan. Er werd een feestje
gebouwd, onderlinge en weder
kerige bewondering was het on
derwerp van menige toespraak en
juist toen de buitenwacht zich be
gon af te vragen wat er dan eigen
lijk wel aan de hand was ging de
Winkler Prins redactie weer over
tdt de orde van de dag: encyclo
pedieën maken. Terwijl enkele
kleinere lopende projecten wer
den afgerond en andere opgezet
begon men bij zichzelf en ande
ren te rade te gaan over wat er nu
toch aan een volgende Grote
Winkler Prins zou moeten,wor
den meegegeven om een nieuwe
editie te laten uitsteken boven
alle vorige en, niet de minst be
langrijke overweging, boven de
concurrenten. Zeker was dat de
8ste druk van de GWP zou moe
ten stoelen op zijn voorgangers,
die natuurlijk niet voor niets hun
goede reputatie hadden gekre
gen. Niveau en betrouwbaarheid
van de inhoud, de altijd zo zorg
vuldig nagestreefde objectiviteit
- daaraan viel niet te tornen.
Maar een nieuwe Grote Winkler
Prins moest ook werkelijk niéuw
zijn, nieuwe mogelijkheden bie
den. Hij moest aantrekkelijker en
bruikbaarder worden dan zijn
voorgangers.
Allereerst werd het basismat
riaal onder de loep genomen: de
inhoud van de altijd maar
groeiende Winkler Prins archie
ven werd opnieuw geïnventari
seerd en gesystematiseerd. Dat
was één. Vervolgens werd, in de
loop van maanden, in talloze
redactiebesprekingen, in formele
én informele bijeenkomsten net
zo lang gebrainstormd, gewikt en
gewogen totdat ieders opvattin
gen over een nieuwe aanpak on
der een gemeenschappelijke noe-
ymer waren gebracht: er werd een
nieuwe formule gevonden. En dat
was twéé.
Wat waren nu de doelstellingen?
Welke uitgangspunten werden in
die nieuwe formule weergege
ven? Ontdaan van alle franje ble
ven er drie over, die elkaar ge
deeltelijk overlapten. Eén: hoe
kon de toegankelijkheid van de
encyclopedie worden verhoogd
zonder dat daarmee het weten
schappelijk gehalte zou worden
aangetast? Twee: hoe kon, naast
de alfabetische, een nevenrang
schikking worden ingebouwd die
de massale hoeveelheid in het
boek verwerkte informatie weer
zou terugzetten in zijn histori
sche, chronologische of inhoude
lijke samenhang? En drie: hoe zou
uit een alfabetische encyclopedie
een (groot woord) educatief me
dium kunnen worden ontwik
keld, een gebruiksboek dat niet
alleen antwoord geeft op vragen
maar dat de lezer teVens op nieu
we ideeën brengt?
Voor een goed begrip van de pro
blematiek waarmee de redactie te
maken had bij het zoeken naar die
formule moet er even wat en
cyclopedie-theorie gegeven wor
den.
Er zijn twee systemen om een en
cyclopedie in te richten.
1. Een alfabetische encyclopedie
geeft antwoord, zo niet op alle,
dan toch op verschrikkelijk veel
gerichte vragen. Wanneer leefde
Dante, hoe werkt een elektronen
microscoop, hoeveel gerefor
meerde inwoners telt de gemeen
te Tietjerksteradeel, hoe was het
verloop van de Amerikaanse bur
geroorlog? Voorwaarde bij dit
systeem is dat men precies weet
wat men zoekt, dat de betreffen
de terminologie en de betreffen
de namen, je bekend zijn, maar in
dat geval zul je dan ook snel, zij
het onvermijdelijk tot op zekere
hoogte versnipperd, alles kunnen
vinden wat je zoekt. De Winkler
Prins encyclopedieën hebben van
oudsher zo'n systeem en wie, zo
werd door de redactie gerede
neerd, in een poging om iets
nieuws te maken dat beproefde
alfabetische systeem verlaat of in
zijn simpelheid aantast, spoelt
het kind met het badwater weg.
2. Een systematische encyclopedie
is eigenlijk een bundeling van es
says over belangrijke onderwer
pen, waarin details in hun ver
band aan de orde komen. Voor
waarde bij dit'systeem is dat de
gebruiker, om snelle informatie
te krijgen, al weet in wélk ver
band, in wélk vakgebied, in wélke
tijd een bepaalde gebeurtenis,
^ich afspeelde of een bepaalde
persoon leefde. De redactie kofi
niet anders dan constateren dat
dit voor veel mensen de vind
baarheid van het materiaal enorm
beperkte, maar dat anderzijds
voor de behandeling van veelom
vattende onderwerpen zo'n sy
stematische aanpak beslist méér
mogelijkheden bood dan een
alfabetische.
Tillymarijn Mengelberg: „Verwijstableaus zijn het ei van Columbus."
Het zal iedereen duidelijk zijn dat
elk van beide systemen zijn voor-
en nadelen heeft, maar ook, bij
nadere beschouwing, dat de in
beide gevallen bestaande nadelen
worden opgeheven door de twee
systemen te combineren. Dit
laatste, die combinatie, nog nooit
eerder door een encyclopedie-re
dactie onderzocht en uitgewerkt,
is het voornaamste kenmerk van
de formule die voor de Grote
Winkler Prins is ontwikkeld.
Voor de 8ste druk is aan het alfa
betische trefwoordenbestand een
systematiek toegevoegd, die als
een netwerk het hele boek over
spant. Daarmee is een nieuw
soort encyclopedie ontstaan, een
encyclopedie-nieuwe-stijl die
niet alleen antwoord geeft op ie
ders gerichte vragen, maar die te
vens aan wie zich wat breder wil
oriënteren op een bepaald gebied
een duidelijk en gesystematiseerd
overzicht geeft van alles wat er op
dat gebied, en in verband met dat
gebied, te koop is. De nieuwe
Grote Winkler Prins brengt je op
die manier ook op ideeën, hij
boort nieuwe terreinen voor je
aan. Hij houdt je bezig.
Een paar voorbeelden.
De kranten staan dagelijks vol
over de politieke moeilijkheden
in het Midden-Oosten. Welke
gebeurtenissen liggen eraan ten
grondslag? Hoe is de geschiede
nis van de landen die erbij be
trokken zijn? Wie waren en zijn
de voornaamste leiders? Wat zijn
de gevolgen voor de energievoor
ziening van het Westen? De Gro
te Winkler Prins geeft een syste
matisch overzicht van de hele
Midden-Oosten problematiek,
de oorzaken, de directe en de in
directe gevolgen ervan.
Of: Steeds meer mensen zweixr.
bij acupunctuur. Wat bestaan er
eigenlijk nog méér voor alterna-
tieve geneeswijzen? Hoe zit het
met de wettelijke regeling van
een en ander? Hoe staat de tradi
tionele medische 'stand' er tegen
over? Het zijn vragen waar de
Grote Winkler Prins systeem in
brengt, terwijl hij er antwoord op
geeft.
Of: Je bent geïnteresseerd in trei
nen, in spoorwegen. De Grote
Winkler Prins verschaft je alle
historische en technische infor
matie, maar geeft bovendien een
overzicht van de voornaamste
spoorwegmusea: waar ze zich
bevinden, en wat de belangrijkste
onderdelen van hun collectie
zijn. Alleen een spoorkaartje
voor de reis naar zo'n mueum toe
wordt niet bijgeleverd.
Of: Wat is er toch aan de hand
met de moderne kunst, is tegen
woordig nou echt alles mooi? Je
ziet de gekste dingen tentoonge
steld. Hoe is dat allemaal ont
staan? Wie zijn de belangrijkste
exponenten? De Grote Winkler
Prins geeft je een totaaloverzicht,
zet je op het spoor van alle onder
werpen die zijdelings of recht
streeks met je vragen verband
houden, verwijst je naar de be
langrijke collecties. Terwijl dus
enerzijds je vragen direct beant
woord worden, word je ander
zijds in contact gebracht met
nieuwe namen, termen en begrip
pen, word je gestimuleerd, of in
ieder gevalin de gelegenheid
gesteld, je breder op zo'n terrein
te informeren.
Eenvoud is het kenmerk van het
goede. Een goed doordachte
combinatie van systemen bleek
de sleutel die toegang gaf tot de
verwezenlijking van het drieledi
ge doel dat de redactie zich ge
steld had: toegankelijkheid,
samenhang, een educatief
medium. Wat nu nog restte was
de uitwerking - de formule was
er, maar wat viel er mee te brou
wen? Weer werd het voor de re
dactie een zaak van volhouden,
van vallen en opstaan, van aldoor
maar selecteren, van steeds op
nieuw bijschaven. Want veel op
het eerste gezicht goede ideeën
zijn in hun uitwerking nu een
maal minder bruikbaar dan ze
aanvankelijk wel lijken.
Tenslotte lag er dan toch echter
een afgerond, uitgewerkt en
goedgekeurd pakket ideeën op
tafel. Dit is het wel, zei de redac
tie, niet ontevreden over zichzelf.
We kunnen starten.
<:>y Ow»v
IV.*: «v>x,-
ft. f!KsS-. AtoaVi.y
1 SY.-.v.^ o.t-x'/jy
T'.c-.s :.)S l >:o:'o.v.S.
X-yr>.(. v :o
U<s. wi» Xo.-.-J
"Nv Y>:c.\<co<c>co:ox^\<x<
o> K.rtvvJ-.fxjy:
f: j>:o
M>
»:<x- S>Je/X-
i 'l-Vly:x&>>:V'.'C:fc:>>>
•••-:Rs </-:«>: x'o--y
W Ix-Xsv Sx;\\>Xoo
w S-.-.s-.v
o:
ff.-iV Kt*
v.xt<:> j>: vrcv-x
V:.
i V—Siv>:lc«.vjcyo:
v.-
:o
tS i VxJcf «1J
V>xóM:o <Y
\vo:
A.
vxx-:/
i .-x'-rvy.ï
.\Vv
.v«," ttv
Ar ,Vy-s-y>X;:
Nv,v.S(
de tijdbalken: chronologieschema's die bij een groot aantal belangrijke figuren uit de wereldge
schiedenis zijn opgenomen en die als het ware 'een venster openen' op de wereld waarin de om
schreven persoon leefde.
Door functioneel gekozen kleu
renafbeeldingen, door een in se-
riés opgebouwde rangschikking
van het illustratiemateriaal en
door inzichtelijke, algemeen
oriënterende samenvattingen is
de toegankelijkheid van de nieu
we Grote Winkler Prins, ten .op
zichte van vorige edities, uiter
aard sterk vergroot. Deze (en
andere) verbeteringen houden
echter niet zpz'eer een inhoudelij
ke vernieuwing in. Wél geldt dit
laatste, naar het oordeel van de
redactie, voor een aantal geheel
nieuwe elementen, die ter verho
ging van de duidelijkheid in de
8ste druk ziin ingevoerd. Zoals:
de verwijstableaus: over
zichten die een duidelijke samen
vatting geven van wat er op een
bepaald vak- of interessegebied
in de encyclopedie te vinden is.
Samenvattingen die bovendien
de verscheidenheid al in duidelij
ke structuren hebben gerang
schikt.
de voorbeelden: praktijk
voorbeelden ter verduidelijking
van ingewikkelde wetten, rege
lingen en structuren.
de sleutels: verklaringen in de
marge van in meer wetenschap
pelijke stof onvermijdelijke vak
termen.
de indelingsoverzichten:
overzichtelijke inhoudsopgaven
bij grote, uit veel paragrafen op
gebouwde artikelen.
De alfabetische opzet van de encyclopedie werd dus gehandhaafd.
Maar wat is er nu gedaan aan die verbrokkeling van informatie, die
dat systeem nu eenmaal met zich meebrengt? Welnu, hef bleek de re
dactie dat dit probleem niet alleen door een aanvullende systematiek
te ondervangen was, maar dat daardoor ook een heel nieuw type en
cyclopedie ontstond, een nieuw 'informatie-model', dat de lezer én
snel en adequaat kon informeren én hem de grotere verbanden kon
doen zien.
Hoe is dat in de 8ste druk bewerkstelligd?
door de Historioscoop: een tekst-beeldband van 20 eeuwen mense
lijke bedrijvigheid, die als het ware het historisch decor vormt waar
tegen de in de encyclopedie beschreven verschijnselen, gebeurtenis
sen en personen kunnen worden geprojecteerd. De Historioscoop
wikkelt zich afin 20 delen van de encyclopedie: de eerste eeuw in deel
1, de tweede in deel 2, enzovoort.
Hoe moet die Historioscoop nou worden gebruikt, in combinatie met
de rest van de encyclopedie? Héél simpel. Je leest bijvoorbeeld de
biografie van Copernicus. En nu wil je eigenlijk wel eens weten in
wat voor wereld hij zijn opzienbarende idee lanceerde dat de aarde
om de zon draait. Hoe de mensen in die tijd dachten en deden, hoe
hun leefomstandigheden waren en hoe de politieke constellatie was.,
Je Slaat dan deel 16 op en de tekst-beeldband geeft je een overzicht
van de 16de eeuw, de eeuw waarin Copernicus leefde.
De Historioscoop fungeert dus als een raam voor de Historische leg
puzzel die de Grote Winkler Prins omvat, legt de losse stukken van
die puzzel voor je op hun plaats. Dat laatste gebeurt trouwens ook
nog op een aantal andere manieren, zoals:
dpor de tijdbalken: chronologieschema's die bij een groot aantal
belangrijke figuren uit de wereldgeschiedenis zijn opgenomen en die
als het ware 'een venster openen' op de wereld waarin de omschreven
persoon leefde. De Grote Winkler Prins bevat talrijke van deze tijd
balken en tijdtabellen, niet alleen bij personen, maar ook bij steden,
cultuurhistorische verschijnselen en ontwikkelingen, om maar wat te
noemen. Samen vormen ze weer een chronologisch raamwerk dat de
afzonderlijke verschijnselen in historisch verband zet.
door de tijdgenotenbalken: kleine, speelse elementen die vaak een
verrassingseffect hebben. Zij zetten historische figuren uit verschil
lende landen of culturen in de tijd naast elkaar. Je ziet er, bijvoor
beeld, dat Shakespeare een jonge man van 20 was, toen Willem van
Oranje stierf en dat DjengisChan zijn Mongoolse wereldrijk stichtte
in dezelfde jaren dat Franciscus van Assisi in zijn wereld de armoede
preekte.
door de verwijstableaus: de handzame samenvattingen die meer
de inhoudelijke verbanden laten zien tussen de afzonderlijke onder
werpen. Zij loodsen de lezer door het labyrinth van informatie dat de
Grote Winkler Prins is.
De Grote Winkler Prins
beantwoordt niet alleen, je
vragen, hij leidt je ook ver
der, naar nieuwe invalshoe
ken en nieuwe vondsten.
Een ieder vindt er het zijne
in: de scholier, de student,
maar ook de beroepsweten
schapper. Hij die een vakan
tie voorbereidt, zo goed als
degene die een scriptie of
een artikel moet schrijven.
De Grote Winkler Prins
draagt ideeën aan. Hoe?
in de streek- en stadsta-
bleaus: geïllustreerde over
zichten waarin steden of
landstreken met een interes
sante cultuurhistorische
achtergrond onder de loep
worden genomen.
in de fimktijkaanvullingen
die zijn geplaatst bij onder
werpen waar iedereen in het
dagelijks leven mee te ma
ken heeft.
in de passages over amateur-
wetenschapsbeoefening bij
een aantal wetenschappen
die de geïnteresseerde leek
verder helpen.
in de wegwijzersdie weer op
een geheel andere wijze ver
banden leggen: wat zijn de
beroemdste verzamelingen
klokken, tin, wandtapijten,
hedendaagse kunst, en waar
vind ik ze?
in de verwijstableausdie de
gebruiker met deze éne en
cyclopedie als het ware tien
tallen standaardwerken in
handen geven - op alle
denkbare gebieden.
in de leeswijzers: bij een
groot aantal onderwerpen
geplaatste, becommenta
rieerde opgaven van literai
re, verhalende boeken die
over die onderwerpen zijn
geschreven óf die op die on
derwerpen zijn geïnspi
reerd.
Zo is de nieuwe Grote Win
kler Prins, daar is de redac
tie van overtuigd, bepaald
méér dan alleen maar een
vj-aagbaak, een boek dat je
alleen maar uit de kast pakt
als je iets bepaalds wil
weten, en de vele inmiddels
binnengekomen reacties be
vestigen dat. De Grote Win
kler Prins lijkt geworden
wat de bedoeling was: een
vraagbaak, ja, maar daar
naast ook een leesboek, een
bladerboek, een boek dat ge
bruikt wil worden.
k
