Ter coulster:
oud, mooi en rijk
aan paddestoelen
coulster
Natuurwandelen in Heiloo
UITKIJKPOST 20 SEPTEMBER 1989
I aan de LIJN i
4 A P.v. heiloo
Verscholen achterin in het natuurgebied staat deze fraaie, oude linde.
HEILOOËR BRIDGECLUB
HEILOO - Uitslag van dinsdag 12 sep
tember: A lijn: NZ: 1. ds. Hardeveld-v.
Ravenzwaay 54.50; 2. fam. v.d. Vlies
52.00; OW: 1. ds. Klerk-Stark 61.50; 2.
ds. Brinkhuis-Meuleman 53.50; B Lijn:
1. ds. Frugte-Stuker; 2. hr. Noom-Pin;
1. fam. Kraakman 61.80, 2. ds. v.d.
Mark-Ribberink 52.77.
Donderdag 14 september: A Lijn: 1. hr.
Ranzijn-Spruit 56.50; 2. hr. Bennink-
v.d. Vlies 53.00; 1. ds. Haan-Plas
54.00, 2. fam. Nieuweboer 53.00; B
Lijn: 1. ds. de Jager-de Wilde 59.50; 2.
fam. v. Loon 58.00; 1. hr. Huting-mvv.
Matton 59.50; 2. fam. Fritzemeier
57.50; C Lijn: 1. ds. Krombout-Roos
62.00; 2. fam. v.d. Steen 58.00; 1. hr.
Bijlsma-Löhr 55.50; fam. Koot 55.50;
D Lijn: 1. hr. Dijkstra-Leek 56.50; 2.
ds. v. Diggelen-Leek 52.00; 1. fam. Al
berts 60.50; 2. mw. v.d. Goot-hr. Lange
57.00.
Afzeggen voor de dinsdagavond bij
mw. Admiraal ('tel. 3357~i8), b.g.g. de
heer Löhr, voor de donderdagavond bij
de heer Löhr (tel. 330052), b.g.g. mw.
Admiraal.
Kaphout
De wandeling met Jan de Vries begint
bij de theekoepel. Onze fietsen stallen
we bij wat stapels kaphout: in de acht
tiende eeuw één van de belangrijkste
bronnen van inkomsten bij de exploita
tie van het landgoed. Jan de Vries ver
wisselt zijn schoenen voor laarzen: je
weet maar nooit wat je tussen het door
de nevel natte gras en rottend hout nog
aan interessante planten en dieren te
genkomt. Ik zal die vochtige uitstapjes,
net als tijdens onze rondgang in de
Noorderneg, van een afstandje bekij
ken: mijn bootschoenen zijn niet echt
water bestendig.
We kiezen een pad zoveel mogelijk aan
de rand van het bos. Dat geeft de kans
ook nog enkele-hlikiken te w erpen op de
omliggende akkers, waar diverse soor
ten meeuwen en weidevogels op zoek
zijn naar voer. We lopen over een hou
ten bruggetje door het door beginnende
herfstkleuren al enigszins sfeervolle
bos. Het eerste waar Jan de Vries me,
heel toepasselijk, op attendeert is de
krulzoomzwam. Ér zijn diverse soorten,
hier treffen we de 'gewone' aan, een gif
tige telg uit de familie.
Paddestoelen zullen tijdens de wande
ling overigens veel aan bod komen. Met
de herfst op komst is dat ook niet zo
verwonderlijk. Maar het is zeker niet zo
dat paddestoelen alleen maar in de
maanden september, oktober en no
vember aantreffen. De krulzoomzwam
kruipt bijvoorbeeld al vanaf juli uit de
aarde. Het gewone zwavelkopje, de vol
gende soort die we zien, is er tussen
april en december. Maar ontegenzegge
lijk schieten de vruchtlichamen van tal
loze schimmels zeker in het najaar let
terlijk als paddestoelen'uit de grond.
Mijnengravers
De lange oprijlaan vanaf
Coulster-bos.
de Kennemerst raat weg naar het Ter
Jan de Vries kan oprecht zijn bewonde
ring uitspreken voor de natuur. Daarbij
maakt het niet uit of het gaat om een
enorme oude linde, die we tegenkomen
achterin Ter Coulster, of om de larven
van insekten, die elk op hun eigen wijze
vechten voor het bestaan. Een
hulststruik blijkt het domein van de lar
ven van de hulstvlieg. Deze larven leven
tussen de boven- en onderlaag van het
blad. Ze graven zich een weg door het
bladgroen, alsof ze mijnwerkers zijn.
Larven, die op deze wijze overleven,
worden dan ook mineerders genoemd.
We naderen de zuidoostelijke punt van
Ter Coulster. Onderweg komen we nau
welijks andere mensen tegen: het is er
heerlijk rustig. Het landgoed verdient
gezien haar scnoonheid en natuurpracht
meer bezoek, maar dat zou natuurlijk
ook weer ten koste gaan van het aange
name van alleen zijn met de natuur.
Aardappelen
In die uiterste punt van het bos vinden
we weer een viertal paddestoelen. De
eerste ziet er helemaal niet uit als een
paddestoel: bruine knollen, die zomaar
op de mossige bodem liggen. Het blijkt
de zwak giftige aardappelbovist te zijn,
een algemeen voorkomende soort. Dat
geldt ook voor de regenboogrussula, die
je tussen juni en oktober in loofbossen
kunt vinden. Het is in principe een eet
bare soort, maar het is toch beter om
Het theekoepeltje in Ter Coulster, een historisch rustpunt op het het niet te proberen. Je moet namelijk
landgoed. heel zeker van je zaak zijn, of je met een
giftige of een eetbare paddestoel te ma
ken hebt. Bovendien behoort een aantal
paddestoelen tot de beschermde elemen-
komen. Zo niet, dan staan zij in ieder ten van de natuur,
geval volgend jaar boven aan de lijst! jan de Vries neemt me mee een klein
Wel zijn er nog enkele plaatsen vrij voor eindje van het pad. Tussen het gevallen
de cursussen: Patchwork/Quilt (dins- loof staan namelijk enkele stuifzwam-
dagmiddag); papierknippen beginners,
stoelbekleden, geologie/fossielen (dins
dagavond); tekenen beginners (woens- 111 1
dagmorgen); en calligrafie beginners Heemskerk en terug. Bij goed weer
(parallelcursus woensdagavond). Ook wordt ook een stukje strand in de route
voor de Doemiddag op maandag zijn opgenomen. Eigen proviand en zo mo-
nog enkele stoelen onbezet. Aanmeldin- gelijk PWN-duinkaart meenemen,
gen zo spoedig mogelijk bij Reina Mul- Deelname is gratis; alleen de treinkosten
der, tel. 333127. zijn voor eigen rekening. Vertrek: per
Op zondagmorgen 24 september staat trein om 9.47 uur vanaf station Heiloo;
een wandeling op het programma door resp. om 10.00 uur te voet vanaf station
het Heemskerkerduin. Onder leiding Castricum (voorzijde). (Bij slecht weer
van IVN-gids Henny Hoving wordt ge- kan men even bellen of de tocht door
lopen door de waterleidingduinen van gaat: 337736 of 330224 tussen 8.30 en
Castricum via de 'Kruisberg' naar 9.00 uur).
NIVON: CURSUSSEN
EN DUINWANDELING
HEILOO - De demonstratieavond
waarmee de afdeling Heiloo van het Ni-
von elk jaar het cursusseizoen opent,
trok vorige week woensdag wederom
veel belangstelling. De docenten toon
den werkstukken van henzelf en van de
leerlingen en gaven antwoord aan de ve
le vragers.
De meeste cursussen zijn inmiddels vol
geboekt; voor enkele moest een wacht
lijst worden aangelegd. Alleen voor de
cursus calligrafie voor beginners is het
mogelijk alsnog een 'parallelcursus' op
te zetten (eveneens op woensdagavond).
De overig^ kandidaten moeten wachten
of er wellicht nog een plaatsje zal vrij
Hondsdraf (voorgrond) en brandnetel: twee buren met tegengestelde
werking.
KATHOLIEK VROUWENGILDE
HEILOO - Op de eerste bijeenkomst
van dit seizoen werd er geopend met een
Liturgieviering waarin pastor Walstra
voorging. Het thema was behoud van
de Schepping. De collecte was voor het
Foster Parentsplan, want het Katholiek
Vrouwengilde heeft al enkele jaren de
zorg van een pleegkind op zich
genomen.
Na de pauze volgde de jaarvergadering
met het doornemen van het jaar- en fi-
nancieelverslag, wat goedgekeurd werd
door de kascommissie. Er was ook een
bestuurswisseling mevrouw Zoon-v.d.
Mey trad af en mevrouw Bakkum-
Burgmeijer nam haar plaats als tweede
sekretaris in. Mevrouw Spruit draait,
op aanvraag van het bestuur alvast een
jaar mee in het bestuur.
Mevrouw Heystra las een verslag voor
van een milieu-avond, gehouden in het
Witte Kerkje, waaruit bleek dat er nog
veel te weinig werkelijk aan wordt ge
daan.„De molen draait te langzaam",
aldus mevrouw Heijstra, die daarmee
haar keurige verslag afsloot. De avond
werd verder opgevuld met het
bingospel.
D.O.K. NIEUWS
HEILOO-In de week van 11 tot 15 sep
tember waren er maar twee wedstrijden.
Het 2e speelde gelijk (2-2) en het derde
liet het weer afweten en verloor met 8-5.
Hopelijk komen er betere tijden.
CLUBKAMPIOENSCHAPPEN
BIJ TV HEILOO
HEILOO - Twee weken lang was het ge
durende de clubkampioenschappen van
TV Heiloo - met als apotheose de fina
les in het weekend van 9 en 10 septem
ber - weer extra en gezellig op en om het
tennispark aan de Dors. Dat dit toer
nooi - naast een op 24 september te or
ganiseren racketdag de officiële afslui
ting van het zomerseizoen - zo goed is
geslaagd zo geanimeerd is verlopen, is
zowel te danken aan de sportieve in
breng van de deelnemers als aan de le
den van dc organiserende technische
commissie.
Bij de prijsuitreiking werd door de heer
Th. Ram op de hem bekende wijze
d.m.v. gedichten en woordspelingen te
ruggeblikt op de achterliggende weken.
Al met al een goed toernooi, dankzij de
inzet van velen, waaronder ook de fam.
Aelbers, de beheerders van het park.
Veel mensen hebben plezier gehad, in
prima sfeer en zo hoort het ook.
Uitslagen:
Hoofdronde, DE A: le Nathalie van
Duuren; HE A: le Jan Zuurbier; DE B:
le Nita Haartman; HE B: le Jorgen
Boukens; DE C: le Joyce Landman;
HE C: le Kees Koeman; DE D: le Ag
nes v. Dam.
DD A; 1. Nathalie/Ina v. Duuren; HD
A: le Klaas J. v. Leeuwen/Bernard Els-
man; DD B: le Afra Boukens/Aline
Flaming; HD B: le Joop en Jorgen
Boukens; DD C: le Pim de Vries/Sylvia
v. Endt; HD C: le Nicp Landman/Ed
v.d. Riet; GD A: le Nathalie v. Duu
ren/ Arthur Ram; GD B: le Luus de
Boer/Gerard Brouwer; GD C: le Jan en
Tiny Bevekens.
Jan de Vries (rechts) en Jaap- Wim
van der Horst op een bruggetje over
de goed onderhouden vaart van
weleer.
ZO SCHAAKTE OPPOSITIE
HEILOO - De eerste echte verrassing
bij schaakclub Oppositie in Heiloo is er
ex-clubkampioen Wagenaar liet zich
door Heeringa verslaan. In een remise
achtige stand gaf hij zijn dame weg. De
afgebroken partij tussen Ligthart en
Reyersen van Buuren werd door Lig
thart gewonnen. Deze ronde hield Lig
thart secretaris Jongkind fraai op
remise.
Dinsdag 19 september speelt het eerste
achttal haar eerste bondswedstrijd in de
tweede klasse van de N.H.S.B. tegen
het tweede team van Castricum.
De uitslagen van de tweede ronde lui
den: W. Ligthart-K. Jongkind rem., J.
Wagenaar-G. Heeringa 0-1, H.
Niehaus-H. Reyersen 0-1, W. Bos-H.
Maas 0-1, A. Rampen-L. van Hoek 1-0,
P. Folkertsma-G. Hafkamp afg., H.
Horninge-Y. Ahafiz 1-0, C. Clausen-P.
Manni afg., L. Obdam-J. Ebregt 0-1,
R. Sauer-M. Alleman 1-0, G. Bes-J.
Langereis 0-1, J. Alleman-J. de Jong
rem., P. Ooyevaar-J. Hassing 0-1, P.
v.d. Werff-J. Plas rem., J. de Vries-J.
Kooy 1-0, W. Blom-F. Beyers 1-0.
KvK-CURSUSSEN VOOR
ONDERNEMERS
ALKMAAR - In de komende maanden
organiseert de Kamer van Koophandel
in samenwerking met het Instituut voor
het Midden- en Kleinbedrijf een serie
praktijkgerichte korte cursussen voor
ondernemers. Diverse aspecten van het
ondernemerschap worden daarin op
duidelijke en begrijpelijke wijze
behandeld.
Speciaal voor ondernemers in de detail
handel staan op het programma „Fi
nancieel Management in de Detailhan
del" en „Succesvol verkopen in de De
tailhandel". De cursussen strekken zich
uit over vier avonden en worden gehou
den in het gebouw van de Kamer van
Koophandel.
Voor ondernemers in Ambacht en In
dustrie wordt eveneens een tweetal cur
sussen georganiseerd, die ieder twee
middagen-avonden in beslag nemen.
Het gaat hierbij om „Financieel Mana
gement voor Ambacht en Industrie" en
„Opdrachtverwerving in de praktijk".
Ook deze worden gehouden in het ge
bouw van de Kamer.
Voor leidinggeven in grotere bedrijven
(vaanf 20 werkzame personen) staan
tenslotte twee tweedaagse cursussen
Strategisch Management op het pro
gramma, te weten „Marketing Plan
ning" en Financieel Beleid".
De eerste cursus start reeds begin okto
ber. Voor iedere cursus geldt een maxi
mum aantal deelnemers. Belangstellen
den kunnen zich voor aanmelding en/of
informatie wenden tot het secretariaat
van de Kamer, telefoon:
072-195700/195703.
HEILOO - Eind jaren '60, ruim 20 jaar
geleden. Ik woonde nog maar kort in
Heiloo en zat in de eerste klas van de
oude Nicolaas Beetsschool, naast het
vroegere dorpshuis. Met een klasge
nootje ging ik 's middags mee naar huis
om te spelen. Dat was in de Van
Catsstraat, naast het Gemeentebosje.
We rommelden wat rond en belandden
zo bij de Kennemerstraatweg, waar aan
de overkant nog meer bomen, nog meer
bos was. We staken over en liepen Ter
Coulster in. Steeds verder van de be
woonde wereld en steeds meer in de ban
van de honderden paddestoelen die er
stonden. Een oude zak werd steeds vol
ler: de paddestoelen waren mooi, die
namen we mee! De tijd vergaten we, we
hadden ook geen horloge. Het ging
schemeren toen we door een ongeruste,
boze en tegelijk opgeluchte moeder in
de kraag gevat werden. Twee dreume
sen in de ban van de natuur en in het
bijzonder van paddestoelen.
Deze gebeurtenis schoot me te binnen,
toen ik met Jan de Vries belde om een
afspraak te maken om onze wandelin
gen door het groen van Heiloo voort te
zetten in Ter Coulster. Dit oude bo-
scomplex is gesitueerd tussen Plan Oost
en de Kanaalweg, tussen de Kenne
merstraatweg en de Rijksweg A9. Een
wisselend begroeid gebied, omgeven
door weilanden, dat tot op heden parti
culier bezit is, maar wel voor het
natuur-minnende publiek is open-
De aardappelbovist, één van de vele
paddestoelsoorten in Heiloo.
men: paddestoelen die door het verstui
ven van de sporen hun voortplanting re
gelen. Er volgt een demonstratie van
hoe dat in z'n werk gaat, waarna mijn
medewandelaar ook het naamkaartje
ophangt: de ruitjesbovist. Aan de over
kant van het pad, op een boomstronk,
zie we nog het (oneetbare) elfenbankje.
Deze paddestoel, zo nauw verweven met
de sprookjeswereld, is er in vele
(kleur)variëteiten en komt het hele jaar
nagenoeg overal voor.
Bierlucht
We lopen verder. Onze reukorganen
maken ons attent op een 'oude beken
de': de hop. Deze superklimmer, vaak
aan bosranden,' is in de zomermaanden
vergeven van bellen, die bij de bereiding
van bier worden gebruikt. Vandaar dat
de geur de aanwezigheid van deze plant
verried. De hop komt, evenals het
kraailook en hulst, die we even verde
rop aantreffen, algemeen voor in de
Noordhollandse bosgebieden. Op grote
schaal zien we aan de zuidelijke rand
van Ter Coulster het lelietje-van-dalen
als bodembedekker. Deze plant ver
spreid zich snel, zowel als wilde plant
als ook als gekweekte soort in de tuin.
Maar let wel op: je zou het aan de
fraaie, in een tros hangende klokjes niet
zeggen, maar het lelietje-van-dalen is
een zwak giftige plant.
Paddestoelen en varens hebben, on
danks de enorme verschillen, toch een
overeenkomst. Beide vermeerderen zich
door sporen. Bij de varen kan je de spo
ren zien als bruine stipjes aan de onder
zijde van het blad. Varens komen vrij
algemeen voor. Veel treft men er aan in
het Overbos, het stuk van Nijenburg ten
westen van de spoorlijn. Maar ook in
Ter Coulster zie je ze. Eén variant is de
adelaarsvaren. Wanneer deze wordt
aangetroffen is dit een indicatie dat men
zich in een oud bos bevindt. Met stuk
ken van Ter Coulster zou dat best eens
het geval kunnen zijn; tijdens onze wan
deling kwamen we deze variant echter
niet tegen.
Samenspel
Alles in de natuur heeft een functie, is er
een onderling verband tussen planten en
dieren. Een eenvoudig voorbeeld ko
men Jan de Vries en ik tegen in een
stukje nabij de oude boerderij in Ter
De vroegere oost-west-verbinding
tussen het Die en Ter Coulster.
Coulster. De grond is overwoekert met
brandnetels en hondsdraf. Beide plan
ten houden van een voedingsbodem met
veel stikstof. Maar hun eigenschappen
zijn tegengesteld. Veroorzaakt de
brandnetel irriterende plekken op de
huid, met het blad van de hondsdraf
kunnen door goed te wrijven de blaart
jes en de bijbehorende jeuk weer verdre
ven worden. Een opmerkelijk sa
menspel op nog geen vierkante meter.
Op hetzelfde stukje grond staan overi
gens ook de lange stengels van de bó-
sandoorn. Hun van nature groene uiter
lijk gaat echter schuil onder een laagje
meeldauw, evenals paddestoelen een
soort schimmel, die veel voorkomt. De
meeldauw is echter wel selectief: alleen
de andoorn wordt 'bewoond', de overi
ge planten laat hij ongemoeid. Een an
dere dauw, de roetdauw, zien we weer
op andere planten.
Het houdt overigens niet op met de aan
wezigheid van paddestoelen in Ter
Coulster. Rond een nog vastgewortelde
stronk zien we de keiharde houtknots-
zwam. Z'n zwarte tint en vorm doen je
eerst niet aan een paddestoel denken,
maar nadere bestudering haalt alle twij
fel weg. De houtknotszwam is een trage
groeier, die het hele jaar voorkomt. Eet
baar is de zwam absoluut niet.
Naamgeving
Al eerder hebben we opgemerkt dat tus
sen de uiterlijke verschijning van plan
ten en paddestoelen en hun naam veelal
logische verbanden bestaan. De brand®
netel natuurlijk als uitmuntend voot
beeld. Maar de aardappelbovist is
ook zo één, evenals het J udasoor^ £>i|
vruchtlichaam komt voor op vergane
takken van bij voorkeur de vlier en be
hoort tot de trilzwammen. Het wat op
rubber gelijkende vruchtvlees trilt bij
aanraking en zeis al door de wind en
neemt de vorm van een menselijk oor
aan. Vooral in China en Japan is dit een
geliefde eetbare soort.
De wandeling door Ter Coulster nadert
z'n eind. We lopen onder enkele eiken
door en worden opgeschrikt door het
ritselen van vallende eikels. We versnel
len onze pas een beetje, wanneer deze
vruchtjes op nog geen meter van ons
vandaan de bodem raken. Ook duiven
en merels zorgen voor geluid dat het va
ge razen van auto's op de achter het bos
liggende rijksweg overstemd. Terwijl we
onze voertuigen van het slot halen zien
we nog de paarse korstzwam op gekapt
beukehout, een gèle variant op eike
hout, een aantal nog niet gedetermi
neerde planten en paddestoelen
We hadden nog wel een paar uur in Tér
Coulster kunnen blijven om nog meer,
maar zeker niet alles te zien, wat dit
stukje natuur in Heiloo haar bezoekers
te bieden heeft. Vlak voor de poort van
Ter Coulster, waar twee monumentale
leeuwen hun blik richten op het langs
komende verkeer en de binnentredende
bezoekers, laat Jan de Vries nog even de
stinkende gouwe zien: een lieflijke plant
met een o zo giftig geel sap in de stengel.
We schudden elkaar de hand en spreken
af voor een volgende keer.
Jaap-Wim van der Horst
gesteld. Een heerlijk rustig wandelge
bied, zo blijkt tijdens onze rondgang op
een mistige donderdagmorgen.
Geschiedenis
De historie van Ter Coulster gaat terug
naar het eind van de middeleeuwen. Als
stamvader wordt in de literatuur ver
meld Gerbrand Willemsz van de
Coulster. Het huis was in de veertiende
eeuw reeds familiebezit; in de vijftiende
eeuw werd daaraan de ambachtsheer
lijkheid Heiloo en Oesdom toegevoegd.
Omstreeks 1570 wordt het huis als 'be
graven' omschreven, hetgeen duidt op
de bouw ervan door ridders. Korte tijd
later, in 1577, werd het huis verwoest.
Een halve eeuw eerder was overigens
ook al de familie Van de Coulster ver
dwenen; de naam Van Zuylen van Nye-
velt wordt vanaf 1523 aan het huis
verbonden.
Nog geen eeuw later is er alweer een Tussen 1622 en 1784 bewonen verschil-
nieuwe naam: Van Cats. Een aantal snel lende generaties Van Cats Ter Coulster.
op elkaar volgende sterfgevallen binnen Zij plegen verbouwingen en breiden het
de familie Van Zuylen van Nyevelt grondbezit uit. Aan het eind van de
maakte de overerving rond 1600 vaag en achttiende eeuw wordt het huis gesloopt
gecompliceerd. In 1607 wierp Willen vanwege het ontbreken van een manne-
van Cats, Heer van Kapellen, zich op lijke erfgenaam. In 1807 koopt de Alk
als afstammeling van het geslacht Van maarse jurist Fontein Verschuir de
de Coulster en daarmee als rechtmatig restanten van het huis. In 1824 verwerft
erfgenaam. Middenin de strijd tussen hij zich ook weer de heerlijkheid Heiloo
katholieken en calvinisten (80-jarige en Oesdom, die sinds 1788 bezit was van
oorlog) doet in 1622 een rechtscollege Francois Bergeon. Van 1824 tot 1838 is
uitspraak waardoor Van Cats het huis Fontein Verschuir Heer van Heiloo. Hij
en de ambachtsheerlijkheid krijgt liet Ter Coulster herbouwen in de stijl
toegewezen. van een hofstede, welke in 1852 weer
werd afgebroken. Vanaf 1884 tot op he
den is het landgoed bezit van de familie
Van der Feen de Lille. Zij lieten twee ge
bouwen zetten, die men er nu ook nog
aantreft: een nieuwe boerderij (1887) en
een theekoepel (1891).
