HEILOO - Vrijdag 25 november is het precies 65
jaar geleden, dat Psychiatrisch Centrum Willi
brord werd opgericht. Inmiddels is het centrum
de grootste werkgever van Heiloo, maar over wat
er zich in en achter het hoofdgebouw langs de
Kennemerstraatweg afspeelt, daarvan is bij velen
weinig bekend. Reden genoeg om een afspraak te
maken met algemeen directeur drs. J.P. de Bont.
In het gesprek werd al snel duidelijk dat 'het dorp
in het dorp' een dynamisch bedrijf geworden is en
op de drempel staat van een nieuwe (levens)fase.
In het kader van het dichter bij de woonomgeving
brengen van hulpverlening zal ook psychiatrisch
centrum Willibrord meer en meer de deuren ope
nen. Het prachtige complex met tal van voorzie
ningen biedt vele mogelijkheden voor cultureel,
sportief en recreatief gebruik voor ook de inwo
ners van Heiloo. 'Integratie' is een woord dat re
gelmatig valt in het gesprek.
PAGINA 10
UITKIJKPOST 23 NOVEMBER 1994
Foto boven: de koepel van het
psychiatrisch centrum, een her
kenningspunt.
Foto rechts: het hertenkampje,
centraal op het terrein gelegen.
Foto onder: de nog nieuwe ra-
creatiezaal, fraai ingericht en
multifunctioneel.
Foto links: de kassen, van waar
uit o.a. de vele gebouwen van
planten worden voorzien.
Foto onder: het interieur van de
koepelkerk, geliefd voor familie
gebeurtenissen.
Foto midden onder: algemeen
directeur drs. J.P. de Bont.
Psychiatrisch Centrum Willibrord:
65 jaar, maar zeker niet met pensioen
Je kan het bijna een algemene Heilooër
traditie noemen, maar ook bij psychia
trisch centrum Willibrord is men altijd
zuinig omgesprongen met de financiële
middelen. Daardoor ontstond er in bij
voorbeeld de jaren '80 een flinke reser
ve. Directeur De Bont: „Het is mijn
persoonlijke mening dat AWBZ-gelden
niet op de bank thuis horen, maar ge
bruikt dienen te worden voor de zorg
aan patinten. We zijn de laatste jaren
van 520 naar 590 formatieplaatsen ge
gaan, waarvan 50 in de verpleging.
Hiervoor was geen extra budget no
dig". Deze uitbreiding was ook een ant
woord op de acties enige jaren geleden
om de werkdruk en salariëring van ver
pleegkundigen te verbeteren.
Vanzelfsprekend heeft het centrum alle
reerst een taak op het gebied van de ge
zondheidszorg. Het is een psychiatrisch
ziekenhuis met een enorm verzorgings
gebied: de hele kop van Noord-Holland
met in totaal meer dan 400.000 inwo
ners. Hulp wordt verleend aan mensen
vanaf 18 jaar, die om verschillende re
denen opgenomen kunnen worden.
Ten eerste is dat de categorie mensen,
die niet meer in de maatschappij te
handhaven zijn omdat de kans bestaat
dat zij zichzelf of anderen iets aandoen
ofwel omdat zij in een zo ernstige de
pressie zijn beland, dat het risico van
verwaarlozing - met alle mogelijke ge
volgen vandien - aanwezig is. Er is hier
veelal sprake van acute nood, vaak in
gegeven omdat de ernstige gedrags
stoornissen van deze groep patiënten
niet meer door hun omgeving kunnen
worden opgevangen. Ook zijn er opna
mes op last van de rechterlijke macht.
Binnen tien weken thuis
Het gaat hierbij om een groep van zo'n
600 personen per jaar, van wie drie
kwart binnen tien weken weer naar huis
kan; 95% is binnen een jaar thuis. De
laatste 5% blijft langer in Willibrord en
wordt toegevoegd aan het zogeheten
chronisch bestand, waarbij het uiteinde
lijk wel mogelijk is dat zij in een vorm
van beschermd zelfstandig wonen te
recht komen. Deze mensen zijn langdu
rig afhankelijk van psychiatrische
hulpverlening. Ongeveer 60% van al de
ze patiënten, waarvoor 64 bedden be
schikbaar zijn, komt voor het eerst bij
Willibrord.
De tweede groep patiënten bestaat uit
mensen, die na drie maanden nog steeds
in het centrum verblijven. Zij stromen
door naar een open dan wel gesloten
vervolgafdeling, eveneens met 64 bed
den. Dit verblijf duurt maximaal twee
jaar en in die tijd wordt men voorbereid
op een terugkeer naar de maatschappij,
onder meer door arbeidsrehabilitatie,
huishoudelijke zaken als koken en
boodschappen doen enzovoort. De be
woners van de open afdelingen kunnen
zich vrij op het terrein en in de gemeente
bewegen.
Is een patiënt na twee jaar nog niet zo
ver dat hij of zij weer op eigen benen
kan staan, dan is er sprake van chro
nisch verblijf. Hiervoor heeft psychia
trisch centrum Willibrord 120 bedden
en een aantal van de bewoners, want zo
mag je deze mensen zeker noemen, ver
blijft vele tientallen jaren in het cen
trum. Eén van de bewoners van
Willibrord is al sinds 1930 opgenomen.
den, heeft Willibrord een unieke posi
tie. Elders is de behandeling van mensen
met dementie en de ziekte van Alzhei
mer vaak ondergebracht in een alge
meen ziekenhuis. Willibrord heeft dit
specialisme min of meer toevallig ver
kregen. De vroegere internist Fabius
deed intensief onderzoek op dit terrein
en vanuit zijn initiatief is dit doorge
groeid naar-de huidige situatie. Een ge
lukkige situatie, zo meent directeur De
Bont, daar er verder in de regio niet of
nauwelijks interesse bestaat voor dit
aspect van de psychiatrie.
Ook bijzonder is de zogeheten neuro-
unit, een afdeling voor mensen met niet
aangeboren hersenletsel, bijvoorbeeld
opgelopen door een traumatische erva
ring of ongeval. Hier is nadrukkelijk
sprake van een externe oorzaak, die de
patiënt op latere leeftijd in contact
brengt met de psychiatrie. Tenslotte is
er een afdeling voor dubbel-gehandi-
capten (bijvoorbeeld ziekte van Hun
tington), waarbij de behandeling door
de combinatie van psychische en fysieke
handicaps zeer intensief is (spraak- en
bewegingsstoornissen). Voor deze twee
afdelingen heeft Willibrord 32 bedden
beschikbaar.
850 medewerkers
De zorg aan de patiënten is toever
trouwd aan vele honderden perso
neelsleden. Samen met de vestigingen in
Limmen (psycho-therapeutische ge
meenschap) en Schoorl (ouderencircuit)
heeft het psychiatrisch centrum 850
mensen in dienst. Daarvan zijn er 600
'rond het bed' (verplegend personeel,
artsen en dergelijke) en 250 bij admi
nistratie en overige overhead-afdelingen
ondergebracht. 1
Het grootste deel van zowel de patiën
ten als het personeel is gehuisvest in
Heiloo. In de toekomst zal dit indrin
gend veranderen. Zoals in de inleiding
gezegd, is er momenteel in de psychia
trische hulpverlening een tendens om
deze hulp dichter bij de woonomgeving
van de mensen te brengen: decentralisa
tie derhalve. De voorbereidingen hier
toe zijn in volle gang. Het streven is
erop gericht om in 1997 en 1998 in
respectievelijk Schagen en Den Helder
nieuwe vestigingen te starten, waar za
ken als thuiszorg, beschermd wonen en
het bieden van dagactiviteiten opgezet
worden. Deze zorgvernieuwing is volop
in gang. Een bijkomende zaak is dat het
Hulp aan ouderen
In de loop der jaren is er tussen het psy
chiatrisch centrum enerzijds en het Ri-
agg in zowel Alkmaar als Den Helder
een toenemende vorm van samenwer
king ontstaan. Door de overlapping van
de werkzaamheden voor een vergelijk
bare doelgroep ligt déie samenwerking
ook voor de hand. Het wordt met name
ook zichtbaar op het terrein van de zorg
voor ouderen. Voor hen is er een van de
rest van het centrum gescheiden
opname-afdeling, terwijl ook onder
zoek en verblijf voor de ouderen op
zichzelf staan.
Op dit terrein van de psychiatrie, met in
totaal ruim honderd beschikbare bed-
lijk bezig zijn op velerlei terrein. Het
werkaanbod varieert van eenvoudig in-
pakwerk tot gespecialiseerde werkzaam
heden, zoals het smeden van hekwer
ken. Een afdeling, die lijkt op de vroe
gere sociale werkplaats, maar bij de hui
dige werkvoorzieningschappen is steeds
minder plaats voor psychiatrische pa
tiënten. Met het oog op de mogelijkhe
den van arbeidsrehabilitatie krijgt deze
afdeling steeds meer aandacht.
Een derde afdeling, hoewel niet speci
fiek zo samengebracht, richt zich op re
creatie. Het psychiatrisch centrum
beschikt over een multifunctioneel ont
moetingscentrum met ruime ope
ningstijden. Hier worden activiteiten
aangeboden, waar men zowel actief als
passief aan kan deelnemen.
Tenslotte is er de kapel, het herken
ningspunt voor velen, wanneer er over
het psychiatrisch centrum wordt gespro
ken. Wekelijks worden hier diensten ge
houden voor zowel de bewoners van
Willibrord als voor overige kerkgangers
uit Heiloo. Via melding in diverse bla
den wordt aan deze diensten bekend
heid gegeven. De kerk is voorts voor een
aantal mensen geliefd voor speciale fa
miliegebeurtenissen, zoals een huwelijk.
Integratie in gemeente
Van de kerk mét z'n algemeen toegan
kelijke diensten is het een niet te grote
stap naar het streven tot integratie van
het psychiatrisch centrum in de gemeen
te Heiloo. Had Willibrord in het verle
den een tamelijk geïsoleerde positie,
vandaag de dag wil men dit nadrukke
lijk doorbreken. Het afsluiten van het
terrein is dan ook niet meer aan de orde.
Liever denkt men over de mogelijkheid
van de aanleg van een fietspad over het
terrein vanuit Ypestein naar de Kenne-
merstraatweg. Het gebruik van de ac
commodaties, zoals sportzaal, kinder
boerderij, tennisbanen en voetbalveld
door verenigingen of scholen neemt toe.
Met een zo groot complex van gebou
wen - ook al wordt het aantal in de toe
komst minder - is de zorg hiervoor van
het grootste belang. In de technische
dienst is er geen plaats voor patiënten in
het kader van hun herstelproces. Slechts
vakmensen zijn actief. Daarbij wordt in
een aantal gevallen ook werk uitbesteed
aan particuliere bedrijven. Externe hulp
is er enkele keren per jaar ook van de
Heilooër brandweer. Maar de meeste
van de 150 meldingen worden door het
eigen vrijwillige brandweerkorps opge
lost. Patiënten en vakmensen vinden el
kaar wel in de werkzaamheden bij de.
agrarische dienst, waaronder de prach
tige kassen op het terrein.
Instelling voor mannen
Wie naar psychiatrisch centrum Willi
brord anno 1994 kijkt, ziet niet zoveel
meer terug van de beginjaren, 65 jaar
geleden. Natuurlijk voor een deel in de
gebouwen en in het museum van het
centrum, maar de verzorging van de pa
tiënten en benadering van hun proble
matiek is fiks veranderd. Bij de
oprichting van de toenmalige Sint Willi-
brordus Stichting was het een instelling
voor louter mannen, die gerund werd
door broeders van een katholieke orde
uit Dongen. Pas in de jaren '60 kwamen
er voor het eerst vrouwen werken in het
centrum, de eerste patiënte kwam begin
jaren '70. Nu is de verhouding fifty-
fifty.
De benadering is ook sterk gewijzigd.
Het beeld dat men van psychiatrische
centra had, was 'eenmaal binnen, nooit
meer eruit', nu is men steeds sterker ge
richt op de terugkeer van de patiënt in
de maatschappij. Daarbij zijn de inzich
ten in de psychiatrie en de beschikbare
geneesmiddelen (o.a. rustigmakers)
steeds beter geworden. Ook de begelei
ding is intensiever; de vroegere broeders
hadden met minder mensen de zorg
over veel meer patinten.
Voortrekkersrol
Ook wordt bij de eventuele sloop van
overbodig geworden gebouwen bekeken
of een ander gebruik in relatie met de
'buitenwacht' tot de mogelijkheden be
hoort. In de toekomst zal bijvoorbeeld
het gebruik van het hoofdgebouw aan
de orde zijn. Verdwijnen zal dit zeker
niet, maar voor de eigen activiteiten van
het psychiatrisch centrum is het niet
meer nodig. De gedachten gaan onder
meer uit naar het bieden van woon
ruimte.
In de jaren '60 had het psychiatrisch
centrum Willibrord een voortrekkersrol
in Nederland, bijvoorbeeld op het ge
bied van creatieve therapie. De invals
hoek vanuit de wetenschap was sterk in
beeld. Nu is dat weer wat minder, al is
er met het specialisme inzake de ziekte
van Alzheimer en de ontwikkeling met
betrekking tot samenwerking met het
Riagg nog steeds sprake van een leiden
de rol voor Willibrord.
Men zal er zelf alles aan doen om een zo
goed mogelijke indruk te geven van de
instelling. Bijvoorbeeld door berichten
in de pers, maar ook door een goed con
tact met de familieraad, om maar iets te
noemen. „We schromen er niet voor za
ken ter discussie te stellen", aldus De
Bont. „Wij hebben per slot de wijsheid
ook niet in pacht"
Jaap-Wim van der Horst
Behalve de direct op de verzorging van
aantal bedden in het centrum omlaag
gaat. Tenslotte zullen er in de hoofd
vestiging in Heiloo 296 bedden over
blijven.
Eén instantie
Ook hierbij is er een nadrukkelijke
vorm van samenwerking met hét Riagg.
Sterker nog: met ingang van 1998 zal er
één instantie zijn, waarin zowel de acti
viteiten van het psychiatrisch centrum
Willibrord als die van de Riagg's in Alk
maar en Den Helder en die van het In
stituut Beschermd Wonen zijn
ondergebracht. Rond de jaarwisseling
zullen de eerste overeenkomsten voor
deze samenwerking worden onderte
kend. Naast de decentralisatie van de
zorgverlening dus een organisatorische
schaalvergroting, welke ook in andere
regio's in het land op de rails is gezet.
Voor het personeel hebben deze ontwik
kelingen natuurlijk gevolgen, zowel po
sitief als negatief. In positieve zin
komen er vooral voor het verplegend
personeel meer mogelijkheden, onder
meer omdat zij ook buiten het centrum
zelf hulp kunnen verlenen. Een ver
plaatsing van de werkzaamheden naar
Den Helder of Schagen zal naar ver
wachting alleen voor de eerstgenoemde
plaats enige extra aandacht vragen;
voor Schagen is er nu al voldoende ani
mo. Door het opstarten van nieuwe ac
tiviteiten komt er ook meer ruimte voor
zaken als arbeidsrehabilitatie.
patiënten gerichte afdelingen heeft psy
chiatrisch centrum Willibrord ook een
aantal min of meer algemene afdelin
gen. De eerste daarvan is het vrijwilli
gerswerk. Met een door het centrum
betaalde coördinator zetten 130 vrijwil
ligers zich regelmatig in bij het onder
houden van de (sdciale) contacten met
patiënten of groepjes patiënten.
Arbeidsrehabilitatie
Vervolgens is er een afdeling arbeid,
waar de mensen min of meer ambachte-
Het grootste probleem doet zich in de
nabije toekomst voor bij de facilitaire
afdelingen, zoals de keuken, w,aar nu
nog 11 formatieplaatsen zijn, en de
technische dienst. Minder bedden bete
kent minder gebouwen, waarbij de oude
opstallen zullen verdwijnen en de min
der onderhoud vragende nieuwe panden
zullen blijven. Toch zal de reorganisatie
niet leiden tot gedwongen ontslagen, al
dus de Willibrord-directie: door natuur
lijk verloop en het aanbieden van
andere functies binnen de organisatie
meent men dat er niet echt sprake is van
een probleem.
Zuinig met geld
Wat de specifieke taak van psychia
trisch centrum Willibrord in de nabije
toekomst, na de totstandkoming van de
eerder beschreven samenwerking, bin
nen dit geheel zal worden, is nog niet
bekend. Als grootste partner heeft men
natuurlijk forse invloed. Voor directeur
De Bont staat vast dat Willibrord 'geen
bolwerk' is, maar een toegankelijke in
stelling voor psychiatrische hulpverle
ning. De toegenomen openheid en de
beschikbare informatie (bijvoorbeeld in
de vorm van boeken over allerlei aspec
ten van psychiatrie) onderschrijft dit
uitgangspunt.
