37
HEILOO - In november verscheen het boek
'Heiloo, een dorp in oorlogstijd'. Het is het
eindresultaat van een jaar lang intensief
onderzoek en het houden van ruim tachtig
uitgebreide interviews met mensen, die
zich de oorlogsjaren in Heiloo nog goed
kunnen herinneren. De makers van het
boek zijn Jaap de Graaf en Josta de Graaf-
Gieltjes. Een niet afgemaakt, beperkt
manuscript uit 1990, geschreven door de
heer J.G.A. Gorter, vormde het beginpunt
van de zoektocht naar materiaal voor het
boek. Ze doken in oude archieven en hiel
den interviews met oudere Heilooërs, die
uitgebreid over de oorlogsjaren kunnen
vertellen. 'Heiloo, een dorp in oorlogstijd'
telt vijftien hoofdstukken, waarin archief
materiaal en persoonlijke verhalen in el
kaar verweven zijn. Hieronder kunt u een
tweetal fragmenten lezen uit het boek:
Maatregelen tegen Joden
Bevrijdingsfeesten en
Onthulling monument
In Heiloo wonen op het moment dat de oorlog uit
breekt, verspreid over het dorp, ruw geschat, niet veel
meer dan vijfentwintig Joodse mensen. Het is moeilijk
hier precieze cijfers te geven. Van een enkele familie
is het bij andere Heilooërs bekend dat ze Joods zijn,
het merendeel van de Heilooërs van toen weet in 2011
nauwelijks namen te noemen van Joden die bij het be
gin van de oorlog in Heiloo woonden. Hoewel zij dus
nauwelijks als Jood bekend zijn, ontkomen de Joden
in Heiloo niet aan de voortdurende stroom van steeds
repressiever wordende maatregelen en beperkingen die
de Duitsers tegen hen afkondigen. Dat begint al in juli
1940, als het Joden wordt verboden te werken voor de
Luchtbeschermingsdienst.
In september van het eerste oorlogsjaar mogen Joden
niet meer in overheidsfuncties worden benoemd, twee
maanden later gevolgd door een voorschrift dat zij,
die in overheidsdienst zijn, moeten worden ontslagen.
Om deze maatregel te effectueren wordt van ambtena
ren en onderwijsgevenden gevraagd een zogenaamde
'Ariërverklaring' te ondertekenen. Voor een aantal
Heilooërs betekent dit, dat ze hun werk verliezen.
Vanaf januari 1941 verschijnt op steeds meer plaatsen,
ook in Heiloo, de mededeling 'Verboden voor Joden'.
Op 27 mei 1941 wordt een maatregel afgekondigd met
betrekking tot het bezit van onroerend goed, in het
bijzonder landbouwgrond. Deze verordening komt in
beeld als het gemeentebestuur van Heiloo een perceel,
gelegen aan de Butterlaan, wenst aan te kopen met
het oog op de aanleg van 'plan zuid'. Het perceel is
op dat moment het eigendom van een Joodse man uit
Amsterdam, die het heeft gekocht met de bedoeling er
te gaan wonen. In hoofdstuk 10 meer hierover.
Met ingang van 1 juni 1941 is het Joden verboden
zwembaden en stranden te bezoeken. Als gevolg van
deze maatregel mogen Joodse leerlingen niet meer
meedoen met schoolzwemmen.
Per 1 september 1941 mogen Joodse kinderen niet
meer naar openbare scholen.
In mei 1942 worden Joden ouder dan 6 jaar verplicht
tot het dragen van een Jodenster. Joodse Heilooërs zijn
vanaf dat moment herkenbaar in het straatbeeld.
In juli 1942 worden de eerste oproepen voor 'arbeids
inzet in Duitsland' verspreid onder Joden, vanuit
Heiloo moeten Joden zich in Amsterdam melden.
Op 22 april 1942 wordt het Jodenverboden zich in
Noord-Holland te bevinden, met uitzondering van
Amsterdam.
Deze maatregel geldt ook voor de andere provincies.
Vanaf deze dag zijn alleen ondergedoken Joden, Joden
met een uitzonderlijke vrijstelling en een aantal Am
sterdamse Joden niet in Duitse gevangenschap.
De hier genoemde maatregelen zijn slechts een beperkt
deel van alle maatregelen die tegen de Joden zijn
uitgevaardigd.
Op 11 mei 1945 wordt in de Vrije Alkmaarder ver
slag gedaan van het bezoek dat waarnemend burge
meester jhr. Mr. F.H. van Kinschot op 8 mei aan Heiloo
heeft gebracht. Het feest was al in de ochtenduren
begonnen met een bijeenkomst op het gemeentehuis
waarbij de heer Van Kinschot samen met andere
notabelen wordt toegezongen door een groot aantal
schoolkinderen. Onder grote publieke belangstelling
zingen de kinderen het 'Wilhelmus' en 'God save the
King'. Diezelfde middag wordt de feestvreugde nog
vergroot omdat dan de bevrijdingstroepen in het dorp
aankomen. Op woensdag 9 mei vinden op het sport
terrein achter Hollands Roem eveneens bijeenkomsten
plaats die in het teken van de bevrijding staan. In de
ochtenduren wordt het aanwezige publiek toegespro
ken door 'de heeren geestelijken, allen behoorende tot
verschillende richtingen'. De krant meent op de rede
die pastoor Toebosch afsteekt een dag later te moeten
terugkomen. Hier volgt een samenvatting van de
inhoud van de toespraak zoals de krant die op 12 mei
1945 afdrukt:
Pater Toebosch sprak over de houding die wij tegenover
onze bevrijders hebben aan te nemen. Deze vriendelijke,
rustige kerels, die na een reis van vijfjaar, van duizen-
den mijlen ver, langs een weg, die gegaan is over de
lijken van tienduizenden van hun kameraden, gekomen
zijn om ons de bevrijding te brengen. Zijn eerwaarde
deed een dringend beroep op de bevolking van Heiloo,
welk beroep ook op de bevolking van iedere andere
stad of dorp in Nederland moet worden gedaandat
men doorzijn houding zou laten blijkenhun offers
waard te zijn.
"En daarommannen van Heiloo", aldus het slot
van deze toespraak, "vraag ik u: laat niet toe dat
in 't bijzijn van één van u nog iemand een hand
uitsteekt tot een onwaardige handeling....
Vrouwen van Heiloo, denkt eraan dat onze bevrijders
die rustig en glimlachend, die waardig onder ons kwa
men, ginds ver een vrouw en kinderen hebben: waar ge
zelf zooveel angst hebt gekend om de trouw van vader,
die naar het buitenland werd gevoerd, zorg zooveel ge
kunt, dat deze mannen trouw aan vrouw en kind kun
nen terug keeren.
Meisjes van Heiloo, hoeveel heete tranen hebt ge
geschreid om een verloofde, een jongen die moest
onderduiken, die werd opgepikt, in een concentratie
kamp terecht kwambang dat hij je niet trouw
zou blijven, vergeet niet dat deze mannen ginds ook
een verloofde, een meisje hebben die op hen wacht;
wee u als door een schanddaad van u die trouw wordt
gebroken..."
Op maandag 6 augustus 1945 wordt onder grote
belangstelling een gedenkteken aangeboden aan het
gemeentebestuur. In het verslag van de Vrije Alkmaar
der valt te lezen dat het monument, althans het ont
werp daarvan, wordt aangeboden door ds. Bloemhoff
als voorzitter van het Oranjecomité. De onthulling
wordt verricht door mevrouw Zonderhuis, moeder van
de omgekomen Matthijs Zonderhuis. Het monument,
een stenen zuil met daarop een gesmede vlam-kelk,
zal worden gebouwd op het Groentje, het plantsoen
tussen Raadhuis, Witte Kerk en de pastorie zodra de
benodigde materialen beschikbaar zijn. In de zuil zul
len de namen worden gegrift van de gevallen strijders
uit de gemeente, aldus het verslag. Het monument is
ontworpen door de Heilooër architect L. Groen.
Het boek is verkrijgbaar bij:
Boekhandel Deutekom en De Schrijverij
voor 24,50
UITKIJKPOST
21 MAART 2012
Heiloo, een dofl
in oorlogstijd
Departement
van Opvoeding, Wdenschip en Cultuurbescherming
BETREFI tiNDE
Deelname van Joodschc leerlingen aan
U-emondcrricht
klassikaal verband
MEN GELIEVE BI] HET ANTWOORD NAUWKEURIG
HET ONDERWERP, DE DAGTEEKENING. HET NK
EN DE AFD.VAN DIT SCHRIJVEN TE VERMELDEN
'S-GRAVENHAGE, 17 Juni 1941
r de aandacht op, dat het bij persbericht v
De Duitsche autoriteiten vestigen
4 Juni j.l uitgteardigd teh.it, waarbij ■- k„_
rwambaden en overdekte badmnchimgen J»» in te ïwtmlnen, welke
lingen in den vervolge niet r
vanwege scholen
r deel mogen nemen aan oefeningen i
i klassikaal verband worden gehouden.
Ik verzoek U erop toe tc zien,
dat dit verbod wordt nageleefd.
De Secretaris-Generaal van het
Departement van Opvoeding, Wetenschap en
Cultuurbescherming,
I. VAN DAM.
Nadat het Joden was verboden zwembaden te bezoeken, wordt met dit schrijven aan
schoolbesturen en gemeenten duidelijk gemaakt dat schoolzwemmen ook onder het
verbod valt.
R -w HEILOO.
Bcvrijilingsfeeafen
De afgelopen week stond in het mid
delpunt der bevrijdingsfeesten. Vele
buurtcommissies hebben kinderfeesten
en avondfeesten georganiseerd die
over het algemeen goed geslaagd zün-
De vereniging „Duinzicht „De Vier
sprong", „Tuindorp". „Zevenhuizen
Op 't nippertje" hadden eveneens hm,
beste beentje voorgeset bij de dive
se optochten. Aan de avondfeesten
werd o.a. medewerking verleend door
het ensemble ...X Y Z" met .la confe
rencier de heer Wc. Atócrman d.t
ensemble nam de veren. „Zevenhuizen
m On 't nippertje" voor haar re*e-
ntng.terwijl "w ..Tuindo;p" M;nno
Grondsma met een drietal m
kers het avondprogramma «"or®ae.
terwijl „Duinzicht" geheel door buurt
genoten werd verzorgd.
„De Viersprong" moet sun avond-
feest door een betreurenswaardig mis
verstand uitstellen tot de
week waarbij het duo WI-JO en prof.
Caki'zullen optreden. ,.'t
hield Zaterdag een gecost
strijd en zal haar feestavond even
eens in de komende week houden
De buurt bij Kapel (De vwli he Ach
terhoek) vierde Vrijdag haar feest.
WIT
opbracht-
Op 13 augustus 1945 worden de
verschillende wijkbevrijdingsfeesten
van Heiloo aangekondigd.
In De Vrije Alkmaarder van
13 augustus 1945 wordteen
overzicht gegeven van de bevrijdings
feesten die in het dorp gepland zijn.
Wat opvalt is dat elke wijk zijn eigen
wijkvereniging heeft en zijn eigen
feest op touw zet. 'Tuindorp',
'De Viersprong' en 'Zevenhuizen' zijn
niet moeilijk thuis te brengen maar
welke wijk 'Duinzicht' vertegenwoor
digt en welke wijk 'Op 't nippertje'
is, is minder duidelijk. Kapel viert
feest als 'De vrolijke Achterhoek'
maar welke wijk zich "t Overschotje'
voelt is niet bekend.
De belangstelling is groot tijdens de bijeenkomst bij het gemeentehuis op 8 mei 1945.
