Joodse families in Heiloo
De herinneringen van oud-Heilooër
Esther Reiss-Mossel
14
HEILOO - Voor het boek 'Heiloo, een dorp
in oorlogstijd' zijn Jaap de Graaf en Josta
de Graaf-Gieltjes de archieven ingedoken
en hebben een jaar lang de persoonlijke
verhalen opgetekend van tal van (oud-)
dorpsgenoten, die zich de Tweede Wereld
oorlog nog kunnen herinneren. Het boek
schept, mede door de verschillende invals
hoeken en de verhalen van uiteenlopende
personen, een mooi totaalbeeld van Heiloo
gedurende de oorlogsjaren. Een document
voor hen die de oorlog hebben meege
maakt, maar ook interessant en leerzaam
voor de jongere, naoorlogse generatie.
Schrijver en geschiedeniskenner Geert
Mak was lovend over het boek.
gebouwd, van binnen gezien. En dat riep een sterke
herinnering bij haar op, terwijl ze nog heel jong was
toen ze in 1942 met haar familie gedwongen naar
Amsterdam vertrok. „Ik zag ineens weer het beeld
van mijn vader voor me, die in de studeerkamer
op zijn knieën voorovergebogen zat, waarschijnlijk
om iets onder de vloer te verstoppen of eronder
vandaan te halen." Ze weet nog dat haar ouders in
de Heilooër tijd een grote kennissenkring hadden en
herinnert zich namen zoals dominee Kuiper, dokter
Cohen en de heer Roggeveen. Ook herinnert zij zich
Werner Joseph nog, een Joodse jongen die aan het
begin van de oorlog bij de familie Mossel in Heiloo
werd ondergebracht. „Hij was eigenlijk mijn eerste
liefde."
Ben, Henriëtte en Esther groeiden op in Heiloo, tot
dat in 1942 het gezin noodgedwongen naar Amster
dam moest verhuizen. Esther: „Een tante van mijn
moederskant woonde op de Plantage Middenlaan 3
en stelde ons een hele verdieping ter beschikking.
Enorm luxe, want Joodse mensen die in Amsterdam
geen familie hadden konden bijna nergens terecht."
In het boek 'Heiloo, een dorp in oorlogstijd' staat
beschreven hoe Inie de Ruiter uit Heiloo tijdens een
schoolreisje naar Amsterdam haar vroegere school
genootje Jet herkende aan de andere kant van een
hek, dat de wijk omsloot.
Op 26 mei 1943 werd het gezin Mossel naar kamp
Westerbork afgevoerd. Het jaar daarop werden ze
naar Bergen-Belsen getransporteerd; de ouders van
Esther hebben dit kamp niet overleefd. Een grote
groep kinderen, die door de Duitsers onder de hoede
van de familie Bimbaum waren geplaatst, is uit
eindelijk bevrijd uit Bergen-Belsen, waaronder Ben,
Jet en Esther Mossel. Esther weet dat veel oudere
Joodse overlevenden decennialang niet over hun
oorlogservaringen hebben gesproken. „Velen voelen
zich ongemakkelijk, dat ze het kamp hebben over
leefd. Want overleven in zulke omstandigheden kan
ook weer vragen oproepen. Ook is er volgens mij
een verschil in de beleving en daaruit volgende ver
werking van de oorlog tussen overlevenden uit de
concentratiekampen en Joodse mensen die onder
gedoken zijn geweest. Want mensen in de kampen,
hoe slecht de omstandigheden ook waren, kenden
en hielpen elkaar en hadden vaak nog contact
met hun familieleden, terwijl Joodse mensen die
onderdoken hun identiteit kwijtraakten en compleet
ontworteld werden."
Esther vind het belangrijk dat, ook in haar huidige
thuisland, de geschiedenis goed wordt doorgegeven.
„De Shoah is tegenwoordig in Israël een 'keuzevak'
op scholen. Toch blijkt dat een aantal publicaties
waaruit studenten hun informatie halen, niet vol
ledig zijn of niet kloppen. Want toen een jonge
Israëlische studente mij vertelde, dat geen van de
Joodse kinderen de kampen zouden hebben over
leefd, stond ik toch even raar te kijken."
V oor het hoofdstuk 'Joodse families in Heiloo'
stuitte het schrijversduo op de naam Mossel. De
in Amsterdam geboren Joseph Mossel was van
1920 tot 1940 leraar Wiskunde aan de Rijks HBS
in Alkmaar en woonde met zijn gezin aan de Van
Foreestlaan in Heiloo. De speurtocht van Jaap en
Josta leidde naar het Joods Historisch Museum,
waar zij het boek 'De Mossels uit Mokum' van de in
Jeruzalem wonende Esther Deborah Reiss-Mossel in
handen kregen. Dit boek duikt in de genealogie van
de Joodse familie Mossel in Amsterdam over een
tijdsbestek van 350 jaar. Josta zocht per e-mail con
tact met de schrijfster van het boek, die op 24 juli
1938 in Heiloo geboren is. Esther, haar zus Henriëtte
(Jet) en broer Ben hebben het concentratiekamp
Bergen-Belsen overleefd.
Toevallig bracht Esther in 2011 een bezoek aan Ne
derland in het kader van haar voorvader Abraham
Mossel. Esther combineerde haar verblijf met een
bezoek aan Heiloo, om Jaap en Josta persoonlijk een
exemplaar van haar boek te overhandigen. Zij was
tevens bereid hen haar herinneringen en overleve
ringsverhalen uit haar jeugd te vertellen.
April dit jaar heeft Esther haar geboortedorp voor
de tweede maal bezocht en heeft voor het eerst haar
ouderlijk huis, dat in opdracht van haar vader was
Het boek Heilooeen dorp in oorlogstijd' is verkrijgbaar bij:
Boekhandel Deutekom en De Schrijverij voor 24,50
2 MEI 2012
UITKIJKPOST
Esther Reiss-Mossel (links) was even in Nederland en bracht een bezoek aan Jaap de Graaf en Josta De Graaf Gieltjes, schrijvers
van het boek 'Heiloo, een dorp in oorlogstijd'. Via het boek van Esther, 'De Mossels uit Mokum' kwam het Heilooër schrijversduo
met haar in contact. Foto: Carolien Breed
Else Mossel.
Ben en Esther Mossel kort na de oorlog.