Kastelen, buitenplaatsen en landgoederen
P'
h I
LEUKE TIP voor de thuisblijvers: bezoek eens een kasteel of buitenplaats
ederland is ongekend mooi. Overal zijn plekken waar je onder de indruk komt van landelijke schoon
heid. Niet zelden zijn dit plekken met een kasteel of historische buitenplaats. Kastelen en historische
buitenplaatsen spreken tot de verbeelding en leveren een grote bijdrage aan de schoonheid en uniciteit
van ons landschap. Wat is nu het verschil tussen een kasteel, landgoed en buitenplaats?
De Stichting Kastelen Buitenplaatsen en
Landgoederen (SBKL) weet er alles van. Zij
organiseert ook ieder jaar op 2e Pinksterdag
De Dag van het Kasteel, een dag waarop veel
van de 1200 kastelenen, buitenplaatsen en
landgoederen die ons land rijk is, openge
steld worden.
Een kasteel kon vroeger wel onderdeel uit
maken van een vesting. Het was daarbinnen
dan een zelfstandig bouwwerk en kon van de
rest van de vesting worden afgesneden door
hekken op de ophaalbruggen. Dit maakte
het makkelijker te verdedigen. Een extra
versterkt kasteel noemen we een burcht of
een slot.
In onze tijd heeft ‘kasteel’ een algemenere
betekenis. We duiden er meestal een huis
van een edelman mee aan. De adel woon
de doorgaans niet in een fort of paleis, wel
in een kasteel. Met ‘paleis’ duiden we de
verblijfplek aan van een regerend vorst.
Na de middeleeuwen, toen door verbeterd
buskruit de gebouwen toch al moeilijker
waren te verdedigen, werden veel kaste
len verbouwd tot adellijke residenties. Die
kregen daarbij allerlei toevoegingen, zoals
grachten met ophaalbruggen, kantelen en
hekken.
Met een buitenplaats werd een particulier
paradijs of oase gecreëerd. De bewoners
konden er genieten van de landelijke omge
ving. Ze brachten de dagen door met lezen
en muziek, met het kweken van bloemen en
planten en het verzorgen van dieren.
Al voor jonkheer Henri zijn kasteel bouwde,
herstelde hij de oude waterlopen in het ter
rein en schiep hij een uitgebreid complex
landgoederen draaiden vooral op pachtop-
brengsten en andere landrechten.
Drie bijzondere kastelen in midden-Neder-
land - dus gemakkelijke te bezoeken tijdens
een dagje uit - zijn Kasteel De Haar, Muse-
um-Kasteel Sypesteyn en Kasteel Doorwer-
th. Natuurlijk zijn er nog tientallen andere
pareltjes, maar dit zijn mijn persoonlijke
favorieten.
van tuinen, park en bos. Hij ging daarbij
veel verder dan een liefhebbende dilettant.
Hij deed uitgebreid onderzoek naar de Oud
Nederlandse tuinkunst. Die zag hij als het
vergeten voorbeeld voor de veel bekendere
formele Franse tuinkunst.
Voor een bezoek aan Kasteel-Museum Sy
pesteyn aan de nieuw Loosdrechtsedijk 150
in Loosdrecht dient u vooraf uw kaarten te
reserveren. Dit kan via www.sypesteyn.nl.
Tegenwoordig wordt het kasteel beheerd
door Geldersch Landschap Kasteelen. Re
gelmatig worden er rondleidingen georgani
seerd, waarbij je de historische personages
onderweg kunt tegenkomen. Voor kinderen
zijn er tochten langs geheime gangen en
trappen. Mensen die minder ter been zijn
kunnen een tocht maken over het landgoed
met een elektrische minibus. Meer informa
tie vind je op www.cannenburch.glk.nl.
aötcel
Het woord kasteel is afgeleid van het
Latijnse ‘castellum’, dat fort of toe
vluchtsoord betekent. Een kasteel
verrees soms op de plek van een castellum
als zelfstandig en verdedigbaar versterkt
bouwwerk. Het werd ook als woonhuis be
nut, vaak door een betrekkelijk kleine groep
mensen. Dit konden edelen zijn met hun fa
milies of bijvoorbeeld een militair garnizoen.
Een kasteel was groter dan een verdedigbare
woontoren of donjon, maar niet zo groot als
een vesting met stedelijke inwoners.
anbgoeberen
Een landgoed is vaak vele hectaren
groot en er vinden agrarische activi
teiten plaats. Het centrale deel van
een landgoed is doorgaans een buitenplaats.
Die kan bestaan uit een historisch landhuis,
een of meer bijgebouwen en een sier- of
moestuin. Verdienden de eigenaren van bui
tenplaatsen hun geld met handel in de stad,
aöteel-jHuöeum
ê>ppeötcpn
Sypesteyn is een sprookje: verscho
len in het groen, te midden van tui
nen en waterlopen, doet het denken aan het
kasteel van Doornroosje. In werkelijkheid is
Sypesteyn de gerealiseerde droom van jonk
heer Henri van Sypesteyn (1857-1937). Jonk
heer Henri bouwde zijn kasteel tussen 1912
en 1927. Hij was ervan overtuigd, dat hij het
verdwenen middeleeuwse stamslot van zijn
familie op de oude fundamenten herbouwde.
astccl Cannrntnird)
Kasteel Cannenburch in Vaassen,
midden op de Veluwe stamt al uit
de middeleeuwen. Toen de beroem
de veldheer Marten van Rossem het kasteel
in 1543 kocht - hij was toen al 65 jaar -was
het een ruïne. Bovenop de resten bouwde hij
het huidige kasteel Cannenburch. De Can
nenburch leek wel op een kasteel, met hoek
torens, gracht en ophaalbrug, maar de mu
ren waren veel te dun en de ramen te groot
om het kasteel goed te kunnen verdedigen.
Waarom de Cannenburch op deze plek op
de Veluwe is gebouwd, is niet bekend. Mis
schien was er in de vroege middeleeuwen
een kruispunt van twee handelswegen. Op
zo’n kruispunt stond meestal een gebouw
waar reizigers en handelaren konden over
nachten. Zo waren ze meteen beschermd te
gen de vele struikrovers die de woeste vlakte
van de Veluwe onveilig maakten.
In Nederland bestaan meerdere benamin
gen voor kastelen. Zo heet een kasteel in
Groningen een borg, in Friesland een state
of stins en in het Oosten van Nederland een
havezate. Het waren oorspronkelijk meestal
steenhuizen. Aan een borg, state of haveza
te waren vaak bestuurlijke voorrechten ver
bonden. De eigenaar verkreeg dan toegang
tot regionale riddermatige organisaties en
gedeeltelijke belastingvrij stelling.
astccl öe ï)aar, fjrt
grootste hasted ban
Beöerlanb
Kasteel De Haar (vroeger Het Huys
te Haer) is een monumentaal kasteel in het
Utrechtse dorpje Haarzuilens. Het is het
grootste kasteel van Nederland. Het werd
vanaf 1892 op de ruïne van het oude kasteel
gebouwd in neogotische stijl en is dus eigen
lijk een heel modern kasteel. De tuinen en
het park rondom het kasteel zijn een lust
voor het oog.
Kasteel en park zijn dagelijks geopend tot 17
uur. Via www.kasteeldehaar.nl kan een tic
ket worden gereserveerd.
uitenplaatöen
Een historische buitenplaats is een
monumentaal huis dat met een of
meer bijgebouwen een harmoni
eus geheel vormt met een omliggende tuin
of park. De meeste buitenplaatsen zijn ge
bouwd tussen 1620 en de 20ste eeuw, veelal
in opdracht van rijke stedelingen. Zij lieten
hun buitenplaats aanleggen in het landelij
ke gebied van Midden- en West-Nederland.
Vooral in de zomermaanden konden zij daar
afstand nemen van de lawaaierige, ongezon
de stad. Ver weg van de vervuilde stinkende
grachten en de vele soms dodelijke epide
mieën.
te
I
•j
Ltjwssr
r'l'i’
h
F11
