KLEINE COURANT
't Vliegend Blaadje
voor HelderTexel, Wieringen en Anna Pauiowna.
No. 4151
Zaterdag 30 November 1912.
40ite Jaargang.
't Vliegend Blaadje p. 3 m. 50 ct, fr. p. po«t 75 ct., bnitealaad 11.25
Pre- Zondagsblad 37J >>>*45* 0.75
■aiën) Modeblad >>>65>*>>75> f 0.00
(Voor het buitenland bij vooruitbetaling.)
Advertentiën van 1 tot 5 regel» (bjj vooroitbetaling) 30 cent
Interc.-
Teleffoon 50.
V.p.ohijnt Dinsdag- en Vpijdagmiddag.
Uitgavar I C. OE BOER Jr. (y./t. BERKHOUT Co.). Helder.
Depde Blad.
Opgave van alhier
personen van 21 Nov. tot t
en vertrokken
i met 27 Nov.
Gevestigd.
Naam: Beroep: Woonplaats: Van: GeL
Boon, Zeeman, Brouwerstraat 15, Texel. N.H.
J. Smit, zb.. Koegras 83, Belfeld.
D. d e Lange Zeeman, Vischstr.19,Nienwendam. Gaen.
N. P. Rozemond, korp.-stoker, Laan 50,
Ellewoutsdjjk. Geen.
J. C. M. Pek-Etsen, z.b, Weststr. 17, Bussum. E.L.
E. Schellinger, Huishoudster, 3e Rozendwarsstr.,
Amsterdam. N.H.
M. H. vanDulm.luittz.2eklPlantsoenstr.il.Geen.
B. G. Mackay, Stoker, Langestr. 107, A'dam. N.H.
P. C. Vietor, Korp.-tamb. Ie Vroonstr. 86. R'dam.
W C. Lutter. Marin., Kuiperdw.str. 2. Nijmegen.
T. Vierstra. Schilder, P. Heinstr.61Wonseradeel.
R- F. Lach de Bere, off v.Gez., Hoofdgr.42,Utrecht
A. Nierop, Pijper le kl., Schagenstr. 27, Hel.voetsl.
W. H Schroder, Bankw 1e Vroonstr. 7, Leiden. R.C.
H. Helmstrijd, korp. d.marin leVroonstr.7,Leiden.
N. de Jonge, z.b., Hoogstraat 78, Warnsveld. N.H
M. J. Botter, z.b., Langestr. 110, Velsen.
T. D. Dito, Naaister, Koningstraat 69, Rijswyk.
Vertrokken.
Naam: Beroep: Van: Naar: GeL
A. van Iterson, Stoker, J. in'tVeltstr. 116.Leiden."N.H.
J. Prins, serg -stoker. P. Heinstr. 56, N -Niedorp.
Wed H v Reenen, z.b.,v.d Hamstr.l3N -Niedorp
I. H. Brandenburg, korp.-st., Wilh str. 92, Vlaard.
A. M. Wissel-Koenders, z.b.. Laan 20, A'dam. R.O.
G. van Vliet, maj.-stoker, Janzenstr. 80, A'dam.
J.Hoogerduyn,ass.-conduct.,Koningatr.90.A'dam N.H.
G. A. Weerden. korp.-torp.Vlamingstr 58,A'dam. RC.
J. Holstein, 1eStuurman,Binnenh 13a Harlingen. D Z.
H. Backers, korp.-stoker, v. Galenstr. 58,Weesp. N.H.
T. Koster, z. b. Breestr. 10, Leeuwarden.
J. C. Carrierre, z.b-, H ofdgr. 55 'a-Hage. Geen.
A. A. J. Veldhuis, gep. Kanaalweg 62, A'dam.
H. J. Scbreuder,off.-mach.,Dykstr.28 Vlissingen. N.H.
P. Roozenschoon, matroos, Doolhof 22. A'dam.
J. A. Streutker, stoker, Molenstr. 65, Zaandjjk.
N. van Baaren, bediende, Kanaalwegl77,Eukb. Geen.
Wie maakt er oorlog?
haven, of zelfs over de grootere kwesties
die, naar men zegt, daarachter liggen. Dat
is het niettemin, waar de naties blindelings
naar toe drijven.
„Wie dan maakt er oorlog? Het antwoord
moet men zoeken in de kanselarijen van
Europa, onder de mannen die al te lang
met menschenlevens hebben gespeeld als
met pionnen op het schaakbord, die zoo
verstrikt zijn in formules en het koeter-
waalsch van de diplomatie, dat zij hebben
opgehouden, zich bewust te zijn van de
schokkende werkelijkheid, waarmede zij
beuzelen. En zoo zal men voortgaan oorlog
te maken totdat de groote menigte, die de
speelbal is van plannenknutselaars en droo-
mers van beroep, het woord spreekt dat
geen eeuwigen vrede, want dat is on
mogelijk maar het vaste besluit zal bren
gen om alleen oorlog te voeren voor een
rechtvaardige en gerechte en levensbelang
rijke zaak. Als ooit dat woord gesproken
moet worden, dan is er nooit een gepaster
gelegenheid voor geweest dan nu; en wij
hopen, dat dit woord gesproken zal worden,
nu het nog tijd is."
Van het algemeen belang van deze be
schouwing willen wij niets afdoen, als wjj
naar aanleiding van dit slot betzelfde vragen
als gisteren, naar aanleiding van een op
merking van de „Westminster Gazette":
Is dit een aanwijzing, dat Engeland in
;een geval voor een oorlog te vinden zal
zijn, ook al storten Rusland en Frankrijk
er zich in? (Nieuwe Rott. Ct.)
In de laatste jaren is er in Engeland
herhaaldelijk over geklaagd, dat de regee-
ring, niet name de minister van buiten-
landsche zaken, bij de leiding van de bui-
tenlandsche politiek de natie en het Par
lement te weinig in het vertrouwen neemt.
Gewichtige besluiten worden er genomen,
ver strekkende verbintenissen worden er
aangegaan, zonder dat de volksvertegen
woordiging er in gekend is. Zij wordt er
mee in kennis gesteld, als er niet meer
aan te veranderen valt. Zoo zou het zelfs
kuunen gebeuren, dat het land in een oorlog
werd gewikkeld, zondor dat het recht wist
waarom en zonder dat het Parlement er
iets aan verhelpen kan.
Vooral is dit pijnlijk gevoeld en scherp
gezegd, toen verleden jaar bleek, hoe achter
de schermen de verhouding tot Duitschland
zoo gespannen was geworden, dat eenige
dagen een oorlog mogelijk of zelfs waar
schijnlijk werd geacht. Het land was ver
baasd, toen het dat gewaar werd. Mag dat
zoo langer? vroeg men. Is het geoorloofd,
dat eenige mannen, kundige en betrouwbare
mannen weliswaar, maar menschen met
hun voorkeur en afkeer, met lichtgeraakt
heid misschien of wrok, over het lot van
een heel volk beschikken en de openbare
ineening of althans de wettelijke vertegen
woordiging van het volk er zich niet mee
kunnen bemoeien?
Veel indruk maakte deze kritiek niet,
vooral omdat zij bijna uitsluitend gehoord
werd van radicalen in het Lagerhuis en
uit een paar radicale bladen. Maar nu wekt
het opzien, dat de unionistische en conser
vatieve „Times" zich tot tolk maakt van
die gevoelens, maar dan ook ten opzichte
van andere regeeringen, de „Times" die,
zooals de liberale „Westminster Gazette"
zegt, „meer dan eenig ander blad in Europa
beschouwd wordt als het orgaan van de
kanselarijen en hun traditiotieele diplomatie.
Is er geen middel om een algemeenen
Europeeschen oorlog te verhoeden had de
Weensche correspondent van het blad ge
vraagd. En dan gaat de redactie voort:
„De zelfde vraag doen .nu, met eenige
verbijstering, millioenen menschen in Enge
land. Zij willen weten, welke moeilijkheden
in den toestand-Europa bedreigen meteen
algemeenen oorlog of zelfs met een erger
botsing dan die waarvan wij getuige zijn.
Men zegt dikwijls, dat het de pers is die
oorlog maakt. Die bewering is dikwijls
weerlegd, maar nooit is er een scherper
weerlegging geweest dan wij nu zien. Met
nauwelijks een enkele uitzondering werkt
de pers van alle groote Europeesche landen
ernstig en oprecht voor het behoud van
den vrede. Behalve in een of twee betreu
renswaardige richtingen is er geen oorlog
zuchtige ophitsing geweest, geen heftige
uitbarstingen met het doel het volk tot
toorn te brengen. Wij gelooven, dat met
evenveel recht gezegd kan wordeu, dat de
meeste vorsten van Europa hu zoomin als
ooit wenschen, dat er verdere vredebreuk
zal zijn.
„In haar houding tegenover de onder
havige crisis heeft de pers van Europa
ongetwijfeld een trouwe afspiegeling ge
geven van den algemeenen gang der open
bare meening. Er is geen onweerstaanbare
golfslag van het volksgevoel, geen vlagen
van hartstochtelijke!) toorn die heele volken
in een oorlog kunnen werpen voor zij goed
weten wat zij doen. Er is in Europa geen
groot land, dat op het oogenblib het minste
verlangen heeft, dat millioenen mannen
aan hun huis zullen worden ontrukt en
om ïjdele eerzucht hun verderf tegemoet
worden gezonden- De Balkanvolben vechten
om een zaak, die bepaaldelijk hen zelf be
trof. Zij waren bezield door de herinnering
aan eeuwen van onrecht, en zij brandden
van begeerte om dat te wreken. De grootere
landen hebben zoo'n veete niet, tenzij er
opzettelijk een voor hen wordt vervaardigd.
Het gezonde verstand van de volken van
Europa is zich wel bewust, dat er geen
kwestie aanhangig is die niet door vriend
schappelijke beraadslaging geschikt kan
worden In Engeland zal men met verbazing
en ongeloof hooren, dat een oorlog moge
lijk is over de kwestie van een Servische
NIEUWSBERICHTEN.
HELDER, 29 November.
Stuurlieden-examens.
's-Gravenhage. Geslaagd groote atoomvaart
tweede-stuurman de heeren J. F. Slraaken-
broek, J. de Vries Hao. en Th. Zeijlemaker
derde-ataurman de heeren J. Sterk, J. Stolp
d J. Timmer.
Anti semltlsma te Amsterdam
Zooals onze leaera waarschijnlijk zullen
weten, heeft de firma Hirach, het groote mode
magazijn, dezer dagen op het Leidacheplein
te Amsterdam een nienw gebouw geopend.
Dat gebouw is met plechtigheid ingewijd, het
Amsterdamsche Dagelijksch Bestuur was aan
wezig, en de firma had nit Parijs z.g. „man
nequins" laten komen: pasjnfiars, die de
nieuwste snufjes op het gebied dermodeaan
hun slanke en welgevormde lichamen den
aanwezigen dames en heeren moeten laten
kijken.
Een gedeelte van dit mode-paleis is aan
i firma Ferwerda dt Tieman, de bekende
wijnhandelaren, verhnnrd, die hierin geopend
hebben een zeer chique café, „Trianon" ge
naamd, naar een kasteel in het park van
Versailles, waar do Fransche Koningen ver
blijf hielden, en dat dan ook geheel stjjl Lo-
dewjjk XVI is ingericht. De firma deed heel
veel moeite om haar inrichting zoo deftig
mogelijk te maksn, en dit is haar noodlottig
geworden.
In het Ochtendblad van ,.De Telegraaf"
van Dinsdag verscheen een ingeaonden stuk
van zekeren I. Jakobs, een Israëliet, die daarin
mededeelde, dat hij in het bedoelde café voor
ééne consumptie hetzelfde moest betalen wat
anderen voar twee betaalden. Op zijne navraag
aan den kellner bleek het, dat dit juist was
en geschiedde op order van de firma Fer
werda Tieman. „Om o de waarheid te
zeggen", aldus de kellner, „Israëlieten moeten
hier het dnbbele betalen, anders krijgen ze
de overhand en dat moet geweerd worden."
Ik schrok van dit antwoord, zegt de schrijver;
hij wendt zich tot den chef en krijgt van
dezen bevestiging voor wat Zaterdag- en
Zondagavonden betreft.
De redatie van „De Telegraaf" zond dit
stuk ter beantwoording aan de firma Ferwerda
Tieman, die er het volgende op antwoordde:
„Waar de directie het peil der bezoekers
van hare inrichting zoo hoog mogelijk wenseht
te houden, gaf zij haren onderschikten op
dracht op aanwijzing van een chef, die be
zoekers een boogeren prijs voor hnnne ver
tering te doen betalen, welke geacht worden
daarvoor in aanmerking te komen.
„Dezejmaatregel geldt niet alleen voor Israë
lieten, zooals ten onrechte door een der kell-
werd beweerd, doch wel degelijk voor
ieder die feitelijk niet in het Inxneuse
milieu van „Trianon" thuis behoort.
„Er is een zeker soort publiek in Amster
dam, dat op drnkke dagen de gewoonte heeft,
zich in de café's vroegtijdig van de beste
plaatsen te voorsion en deze gednrende aren
bezet te honden, zonder dat de baten van
hun bezoek opwegen tegen hetgeen „Trianon"
hen biedt. Dit bezoek nu wenseht do directie
niet aan te moedigen, temeer, wijl de gere
gelde bezoekers daardoor alle goede plaatsen
bezet vinden.
„Teneinde dit nn tegen te gaan, heeft de
directie een maatregel genomen, die, naar zjj
meent, door het goede Amsterdamsche pu
bliek geapprecieerd zal worden.
Fxrwxhda Tixiia
Vermoedelijk dacht de firma F. en T._
dat door dit antwoord de kwestie verder
van de baan was, maar daarin heeft hg zich
eenigszins vergist. Het „Handelsblad", dat
dit stuk óók opgenomen had, en „De Tele
graaf" kregen over deze zaak een stroom
van ingezonden stukken, waaruit hevige ver
ontwaardiging spreekt over dezen maatregel
der wijnfirma. Zoo schrijft een inzender in
„De Telegraaf':
Gezien den aard der bezoekers van baar
établissement „Louis Seize" Reguliersbree-
straat worden dus in Trianon alléén toege
laten zeer chic aangekleede prostiiuées met
hare even chic aangekleede souteneurs, ter
wijl eerbare, zeer eenvoudig uitziende men
schen volgens
;emeenteraadslid Jos. Loopajjt (zelf Israe-
iet) schrijft in een loges. Stnk aan het
.Handelsblad", wel is waar worden de sto
rende elementen door de heeren niet „ge-
wenscht", maar de dubbele vertering die zjj
betalen, is het zoete winsije dat sjj toch
gaarne in den zak laten vloeien, redeneerend
Romeinsche Keizer: „dat geld niet
stinkt".
Uit een ander stnk volgt nog, dat aan
drie Joden, die Trianon bezocht hadden en
daar slechts kort gezeten hadden, bjj het
heeDgaan door den portier werd gevraagd
het lokaal niet meer te bezoekeD. De por
tier wist geen andere verklaring voor dit
verzoek te geven, dan dat hjj daartoe op
dracht had.
Het blad zelf geeft als bare meening te
kennen: „Wjj zien in den maatregel geen
antisemitisme. En het verheugt ons bijzon
der die overtuiging te kannen hebben. Wjj
gelooven dat de bedoelde firma slechts ge-
heeft, wat zjj als zakenman in het be
lang van den bloei van de onderneming
moeten doenniet haat tegen
Joden, doch zakelijke overwegingen hebben
tot het besluit geleid.
Waarop „De Telegraaf" antwoordt, dat
t den stroom van ingezonden stukken, die
haar met elke post bereikt, ten duidelijkste
blijkt, dat de eerste opzet is geweest de
Joden te weren.
Eindelijk komt de firma met eene soort
van excuus. 't Spijt haar verschrikkelijk
(hoe is 't mogelijk, zou men zeggen) en zjj
verklaart uitdrukkelijk, dat iedere anti-semi-
gecindheid haar volkomen vreemd is
en heeft, ter restitntie van teveel betaalde
ilden, f 100.ter beschikking gesteld van
it Ned. Isr. armbestuur.
IntuRschen hebben de Israëlieten niet na-
represaille maatregelen te nemen en
bereids op eene drnk bezochte ver
gadering, door verschillende Israëlieten vaD
alle mogeljjke richtingen besloten de ver
ontschuldiging der firma niet te accepteeren,
haar geheel en al te boycotten, en het be
ustzjjn met zich mee te dragen „een
kroegbaas kan ons niet bolecdigen". Nadat
Van Gigch de vergadering had over
tuigd, dat niet alleen de Joden, doch het
geheele Amsterdamsche pnbliek was belec-
digd en heeft men eene commissie benoemd,
bestaande uit Joden en niet-Joden, die in
olgende vergadering eene reBolulie zal
nemen.
Zoodat wjj maar zeggen willen, dat de
firma Ferwerda Tieman van haar Louis
XVI restaurant nog pleizier kan beleven
directie geweerd moeten
Een ander merkt op: Geheel
hebben zich dan ook een groot aantal ver
bruikers van hun wjjnen, Christenen zoowel
als Joden, vereenigd en besloten, een firma,
die sich het recht aanmatigt, de facie van
haar klanten bjj het binnentreden van
„Ausschank" te beoordeelen, niet me_.
begunstigen. Bjj het lezen van deze regelen,
zullen de heeren F. en T. reeds een aantal
van hun gratis kalenders in stukken ge
scheurd retour ontvangen hebben.
Het Amsterdamsche sociaaldemocratische
DE OORLOG.
In Traei
Konstantsa, 21 November. Na de Bulgaren
Dede Agatsj hebben bezet, kunnen zjj
gemakkelijk van Saloniki versterkingen, mond
voorraad en munitie laten komen voor de
legers bjj Tsjataldzja en Adrianopel.
Athene, 27 November. Zeventien Griek-
sche transportschepen zjjn vandaag met
12.000 Bulgaren aan boord van Saloniki
vertrokken. Een kruiser begeleidt hen.
Belgrado, 27 November. Ongeveer 50.000
Serviërs moeten de Bulgaren b jj Tsja
taldzja steunen en even zooveel by
Adrianopel.
Konstantinopel, 26 November. Een hoog-
geplaats officier, dienende onder Nazim pat-ja,
die hier voor een paar dagen is, zegt: Toen
de Bulgaren Zondag voor een week de Tsja-
taldzj a-linie aanvielen, waren de Turken daar
70.000 man sterk. Nu tellen zjj er 102.000
man en over enkele dagen zullen zjj 130.000
man tellen. De waardelooze manschappen
sjin uitgewied en teruggezonden. De nieuwe
recruten bebben waarde als ongeslagen
mannen. Die van de Zwarte Zee, ten getale
van 30.000 man, zjjn het pnik van het leger.
De officier wyt de Turksche nederlagen
grootendeels aan disorganisatie en aan plichts
verzaking van de intendance-officieren. Groote
hoeveelheden levensmiddelen bleven aan de
stations staan of rotten in den regen, omdat
niemand het zjjn taak achtte ze te bezorgen.
Nu echter, se;t de officier, heerscht er
orde in Hademkeui, waar Nazim pasja's
hoofdkwartier is. Er ja een btkwame com-
missariaatstaf, van wie er doodgeschoten
zullen worden, als sjj hun plicht niet d>
Er is overvloed van levensmiddelen, o. a.
ingemaakt vleesch van Bairam-ofierscbapi
Er is ook veel vee.
De officier voegt er bjjTurkije is in geen
stemming om vrede te sluiten. Iotegendeel
denkt het weldra aanvallend op te treden.
De oorlog zal nog een tjj 1 dureD. De troepen
nit Damascns, die gemarcheerd zjjn raar het
eiodpnnt van den Bagdad-spoorweg, zjjn reeds
Konin voorbij.
en bezoek aan d e T s j a t ald s j a-
linie.
Kapitein Nils Lago-Lengquist vorvolgt zjjn
brief aan Stockholm» Dagblad, over indruk
ken van een b«-zo< k aan de Tsjataldzja linie.
Hjj schrjjlt nit Bujuk Tsjekmrdzje, dd. 14 dezer
Tegenover de heuvels, bjj het eigenlijke
dorp Bujuk Tsjekmedzje, ligt de Turksche
legerafdeeling, waartoe ik nu behoor. Zjj
bestaat uit zee bataljons, ieder 1800 man
sterk, is goed van artillerie voorzien en heeft
tot taak, een linie ter lengte van ongeveer
vier kilometer te bewaken. De geringe sterkte
valt echter terstond in het oog, en daarom
waren ook, zooals gezegd, de beste schepen
der vloot in de nabijheid gestationeerd, om
te onderstennen en te beschermen. Vjjf
houwitser-batter jjen, een groot aantal machine
geweren, benevens een betrekkelijk sterke
stelling artillerie maken dns met de oorloge
schepen en de Maueergeweren der infanterie
de vnnrsterkte uit, waarover de Turken te
beschikken hebben.
Maar in bet leger heerscht een vjjand, die
sterker is dan dien men verwacht: de cholera.
De soldaten worden bjj tientallen geveld en
by de cholera-tent zien wjj ze in kramp-
achtigen strijd met de onverzoenlijke ziekte.
Toch zjjn de choleraverliezen hier niet zoo
groot als elders. Men beweert, dat het aan
tal niet boven de 20 per dag gaat.
Zeer te betrenren is het echter, dat ge
heele afdeelingen der bier gelegerde soldaten
gebrek kebben aan schoeisel en uniformen.
Ze sieD er nit als opgeroepenen voor de
landweer. Gemis aan schoenen is overigens
geen bisonderheid bjj Aziatische soldaten, en
dikwjjls moeten zjj die voor ons zoo onont
beerlijke kleedingstnkken missen.
Een uur na mjjn aankomst te Bujuk
T'jekmedzje had ik de gunstige gelegenheid
een granaatbombardement bjj te wonen. Een
Bulgaarsche voorpost dook aan den Weater-
horizont op, en de Barbarossa begroette hen
terstond met granaten, met telkens een
tusscherpoos van een kwartier, en alle ge
richt op den bergrug achter do heuvels in
esten. E-rst bjj het invallen der
duisternis hield de Barbarossa met vuren op
en all-s werd stil.
Zelf keerde ik naar San Stefano terug,
n daar te overnachten en nieuwe schrik
beelden te ontmoeten.
Onophoudelijk worden nu nieuwe troepen
naar San Stefar.o vervoerd. Onder hen heeft
de cholera bljjkbaar vele slachtoffers uitver
koren, want bjj hoopen vallen de soldaten
neer en worden dao naar een terrein even
ten Noorden van de stad vervoerd. Ten-
300 of 400 man liggen er by miin
aankomst. Zonder verzorging, zonder bnlp,
bivakkeereo ze daar onder den blooten hemel,
wachtend totdat zjj naar een of ander zieken
huis gebracht zullen worden. Van deze too-
neelen zou ik n jammerlijke tafreelen kannen
teekenen, erger dan ik ze geschetst heb van
de oude kazernes te Stamboel, waar de ge
wonden na vjjf dagen nog met de kogels in
het vleesch liggen, met niet meer dan een
handvol vuile schape-wol, om het bloed te
stelpeD. Maar daarover niet meer.
„N. Rott. Ct."
De cholera.
Steeds meer, zoo wordt uit Konstantinopel
in de „Kö'n. Ztg gemeld, breidt de cholera
zich uit in het Turksche o< s'er-leger. Het
aantal slachtoffers neemt daeelyks toe, en
het schijnt onmogelijk de uitbreiding der ziekte
tegen te gaan.
De verpleging der tro»pen in de linie van
Txjataldja is thans goed. Want Konstanti
nopel is dichtbjj Men kan wel zeggeD, dat
de troepen thans overvloed van proviand
hebben. Bijna ieder regiment heeft zjjn eigen
kudde schapen en runderen, die achter het
front weiden. De troepen krjjgen iederen
dag versch vleesch, en behoeven de conser
ven niet aan te spreken. Iedere trein brengt
hoeveelheden brood en beschuit Daar Hademköj.
De manschappen zjjn ruim vourz:en van ten
ten en dekens en zjj hebben dikke uniformen,
die hen tegen de koude beschutten.
En toch breidt de ziekte zich uit.
In Hademköj stierven Zondag meer dan
1000 soldaten. De Turksche geneesheeren
staan radeloos tegenover die uitbreiding.
Hoe zjj ook werkeD, zjj kunnen de ziekte
niet tegengaan.
In Hademköj is het hoofdlazaret. Een
groot deel van het dorp en de Turkuche
irfanterie-kazerne zjjn voor opneming van
zieken ingericht. Het aantal zieken breidt
zich echter zoo uit, dat men reeds genood
zaakt is houten barakken te bouwen, en dat
voortdurend zieken in tenten worden onder
gebracht.
Het geheele cholerakamp is omringd door
een dubbele postenketen. De geneesheeren
wonen in dit kamp. Overal hoort men het
en geschreeuw der zieken, die geen
hulp kunnen krjjgen. De beschrijving van
het kamp en van het ljjden der soldaten is
ontzettend.
Aan het station lagen de ljjken bjj bonder-
>n opeen. Thans worden de zieken, die
vervoerd knnnen worden, buiten het station
in treinen geladen en Daar Konstantinopel
gebracht. Tjjdens den rit komen vaak vrese
lijke tooDeelen voor. Stervenden worden
zoo uit de raampjes geworpen, zoodat
rechts en links van den spoorweg de ljjken
liggeD. En bjj aankomst van den trein in
Konstantinop 1 worden nog honderden dooden
uit de coupés gedragen.
Achter de gevechtslioie liggen verschil
lende cholera-lazaretten, die geheel zyn ge
scheiden van de troepeDafdeelingen. Wagen
na wageD, met aangetaste soldaten, rjjden
door de insluitingsÜDie om de ljjders weg
te voeren. En acht- r de lazaretten zjjn groote
kuilen, waarin de dooden worden neerge
worpen.
Reeds is overwogen de lijken, wier aantal
te groot is om ze behoorlijk te begraven, te
verbranden. Maar men vreest hiervan moei
lijkheden cp grond van godsdienstige bezwaren.
In de voorste linies heerscht de cholera
niet zoo erg als in de achterste, bjj de re
serves. Vooral de Aziatische redifdivisies
worden ontzettend zwa»r bezocht door dr
ziekte. Geheele regimenten worden uit de
linie gevoerd en daarachter afgezonderd
maar het is doelloos. Zjj hebben de besmet
ting reeds overgebracht.
Het hoof ikwartier, dat aanvankelijk te
Hademköj was, is thans, ten gevolge van
de ontzettende nitbreidiDg der ziekte, ver
plaatst naar een meer naar voren gelegen
punt tuoschen Hademköj en Tsjataldja.
Generaal AH R sa pasja is door de ziekte
aangetast naar KoDStantin- pel vervoerd.
Daar de bronnen en patten in de geheele
linie g< lofecteerd zjjn, wordt bei water voor
de troepen uit Konstantinopel aangevoerd.
Maar de waterleiding voor die stad he^ft
de prise d'eau by Derkos, en ook in en
om die plaats heerscht de cholera, zoodat
men en niet ten onrechte" voer
smetting -der waterleiding vreest.
Dan is de ramp niet meer te overzieD,
De correspondent van de „Dai'y News" te
Semlin seint, dat de cholera ook onder de
I Bulgaren woedt en dat de ziekte van Kon
stantinopel nu ook naar bet noorden zich
uitbreidt. Er zyo reeds honderden gevallen
I voorgekomen te Mo-stafa Pasja, maar het
uitbreken van de zitkte, die ouk Bulea<jj<
reeds is binnengedrongen, wordt streng ge
j he>m gehouden. O k te Aodrianopel en od-
der de Servische belegerint-stroepen brak de
cholera uit. De Bulgaarsche troepen
Adrianopel zjjn teruggetrokken en naar
Tsjataldja gezonden. De stad wordt nu al-
I leen belegerd door Serviërs en de reservis-
ten van den derden ban.
De voorzorgen tegen de cholera in het
j belegeringsleger vsd Adrianopel dat zeer
i zware verliezen heeft geleden zjjn onvol-
doende en de toestanden te Moestafa P-sj»,
l waar een onde Turksche school tot hnspiti
is ingrricht zjjn vooral zeer jammerlijk. Vela
ljjders liggen slechts op drn bloot-n g-o» d
en tal van ljjken bljjven den gebeelen dag
liggen en worden eerst in den avond wegge
bracht. Het water van de Maritza is zwaar
besmet cn er zjjo geen voldoende toestellen
om het water te kokeD.
Onder de Bulgaren.
William Maxwell, ,van de „Daily Mail',
schriift uit Ermenikeui, ten W. van de T-ja-
taldija-linie, dd. 16 dezer:
Gisterenavond at ik met de officieren van
het regiment. Onze eeikamer was ren schuur.
Ons eten hetze'fde w«t men in het kamp eet
Aan tatel zaten officieren van alle rangen,
van den generaal tot luitenants, maar slechts
drie of vier waren fficieren van beroep. Er
waren een advocaat en een rechter bjj, twee
dokters, de direcienr van een zee assurancie(
allen mannen van opvoeding en ontwik
keling.
Ooze drank was thee; er was niets krach
tigere noodig om de stemming te verb flan
op den avond voor den beslissenden slag. De
ontroering vond uiting in het lied. Onder zyn
uiterlijke terughoudendheid er ligt hi-rin
verwantschap met den Brit heeft de Bal
gaar de y-rbe-lding van een dichter en het
hart van den zanger. Nooit zal ik dat zingen
vergeten. De woorden verstond ik niet, maar
het waa de stem van een volk die rpklo- k,
een stem die geen tolk noodig had E-<d Bul
gaarsche trosboef in lompen kwam in de denr
staan; tranen stroomden hem laogs de ge
groefd* waiigen.
Waar'jjk, dit is geen leger, maar een volk
ia slagorde. Niets kan het weerstaan. Niets
kan bet koeren. Laat Europa dat b-grjjp«D
en DÏet den misslag herhalen van een ver
drag van Berljjn te stellen in plaats van een
veidrag van San Stefano.
TWEEDE KAMER.
Wjj eindigd n ons vorig overzicht met do
mededeeling, dat de Kamer Maandagavond
voortging met de debatten voor den verbouw
van bet gi bouw van Binnenlandacho Zaken.
Wjj b'grypen, dat deze bjjna uitsluitend
Haagscbe kwestie, onze lezers slechts matig
interesseeren zal. Verschillende heeren, waar
onder de kunstzinnige heer De S uers(r. k.)
vormende de Commissie van Rapporteurs,
hebben bezwaren geopperd tegen dezen ver
bouw en die belichaamd in eene motie, waarbjj
zjj het ontwerp aan een nader deskundig
oordeel willen onderwerpen. Na uitvoerige
beraadslagingen, wordt de motie z.h.s. aan
genomen, evenals het ontwerp.
En Dinsdagmorgen werden de algemeone
beschouwingen voortgezet der Indische be-
grootiDg. Het eerst is de heer Roessingh
iu. 1.) aan het woord, om te betoogeu, dat de
linkerzijde (ahhaDS een gedeelte daarvan) de
zending wel deg»ljjk goed gezind is (de Min.
dacht van niet), doch zjj haar niet willen
inschakelen in het bestuur onzer kolonie.
Waarom het onderwjjs in handen van het
gouvernement moet bljjven, heeft ook Dog
deze redeD, omdat het Roomsche en het
Protestantsche geloof beide verkondigd wor-
den, echter niet met elkaar samenwerken
hetgeen, doordat elk beweert het alleen
zaligmakende geloof te hebben, een verder
felijk karakter uitoefent. De uiltezendeD
zendelingen moeten mannen zyn met een
ruimen blik.
De heer Hugonholtz (s. d. a. p.) repliceert,
mede nam ns den heer Vli'geD, die buitens
lands is. Do heeren Van Vlijmen tr. k en
Scheurer (a. r.) repliceoren insgelijks. Er valt
weiDig belangrijks uit te vermelden. Laatst
genoemde beweert dat het bezwaar tegen
de zending niet komt van de inlanders, maar
van de Europeanen die reeds lang hebben
gebrokeD met God en zjjn gebod.
De heer De Savornin Lobman beweerde
zjjne repliek dut Chineezen van een ander
s zjjn en „dus" een andere ziel hebben.
Spr. begrjjpt dan ook niet, hoe een man al»
<1e heer De Meester zich verheugt over het
aanvaarden van stenn van Chineezen, die
geen belang knnnen hebben bjj onze twisteD.
En de heer Bogaardt (r. k.) beweerde, dat,
zoolang de iDlandsche bevolking onmot die
is, het onderrecht niet b(j de ouders, maar
bjj het gouvernement berust. Nogal oen stoute
bewering, zou mrn zoo zeggen.
De beer De Meister het ft in zjjn rede
ergens gezegd, dat protestant-gedoopte inlan
ders door katholieke zendelingen herdoopt
zjjo, en volgens den heer Bogaardt is dit
niet waar. Hierop roept de heer L'eftinck
tu. 1.) nitToen zendeling Wiersma 40 kin
deren protestantsch bad gedoopt, zjjn di zen
d-ior de katholieke geestelijkheid herdoopt. Ik
noem u man cn paard.
De heer B igaart: Ik acht dit in kooge
mate onwaarschijnlijk.
De heer De Meester (u. 1.) Ik heb bet ge-
lezen in officieele stokken.
De heer B'igaardtDe Katholieke kerk
herdoopt nooit! Noem my ééo naam van
een persoon die herdoopt is, maar bepaal u
niet tot vage alg»meenhodnD.
De heer De Meester (n. 1.) Men kan geen
namen noemeD. Gij weet wel, dat dit nie|
kan. Dat is ratnurljjk onmogelijk.
De heer L-rftinck (n. l.jIk hob u man
en naard genoemd.
De beer Bogaardt komt ten slotte op tegen
de vrijzinnige verkiexirgcirculairo in I"dië
en bet aannemen van Cnineezengeld door
het vrijzinnig comité.
Nog repliceert de heer Ter Laan en Woens
dagmorgen komt de Minister aan bel woord.
Over die ministerioele repliek valt eigenlijk
evenmin veel te zeggen. Zjjne Excellentie
vindt het kon hel anders? zerr aange
naam te vernemen dat de algemerne fi a- tierde
politiek der regeering ir stemming ho« ft ge-
-onden zoowel rechts als linke. De alsrmeene
beschouwingen «ijn met deze repliek afg«
10- p*t>.
Een wetsontwerp tol wöziging van de
11-disebe begrootirg voor 191S. betrefier de
vrscbill- nde onderwerper, wordt zonder hoof
deljjke stemming aar g-momer, w.arna de
begrootiDg 1918 voor Ned. Iod-ë aan de be
handeling k- mt.
Dn heer Van Hamrl (u.-l.) me-kte |op, dat
de vraag of mrn het adatrecht mort he
bt aden aan wel b<t Europeesche recht moet
invoeren, veel van haar scherpte heeft ver
loren, sinds men heeft iDgezien, dat op het
ünder adatrecht wordt verstaan het gewoonte
recht van den in'aiidrr, dus een onge-chreven recht,
wsarnaar gehand-ld word', en hetwelk iu Indië door-
gaans b'ivcn dc ll«ht»»imed»an-che wet gaat Van
daar dat men er instellingen ontmoet, die instijjd
zyn met die wet..
gebied van familierecht het adatrecht wellicht
kan behouden bljjven. Men zal dan bepaalde
;ebiedoD en bepaalde onderwerp-n onder het
Suropeesch recht kannen brei gen.
De heer Scheurer (a.-r.i acht het onbillijk,
dat voor priesters en zendelingen een bizonder
bewjjs van toelating noodig is om in een
bepaald stak land te arbeiden. Geen regeering
mag zich zulk een recht to> ëigeneD, vond spr.
Beloofd is dat het betr«fi nde artikel zal
worden herzien, spr. wil het echter geheel
geschrapt zien.
Hierop merkt de heer Boogaarde (r.-k.) op,
dat hjj dit beloog onderstrm.t.
De Minist-r verheugt zich dat de heer Van
Hamel instemmii g hreft betuigd met den door
hem spr. gedanen stap in de richting
van meerdere individualiseering aer straf. De
Mid. acht het t-genwoordige artikel *123),
waarover de htere Scheurer en Bogaardt
spraken, „onhoudbaar voor een christelijke
natie'.
De heer Roessingh (n.-l.) echter wilde het
artikel banduaven, al ware het alleen om
bnitenlandsche zendelingen te weren.
De herr Van Karneberk (v.-l.) sprak over
de iostellii g van landrechters voor de poliiie-
rechtspraak op de hoofdplaatsen. Hiertegen
heeft spr. geen bezwaar, wel ec ter tegeD de
scheiding van administratieve eD rechterlijke
macht over Java en Madoera. Wjj zullen ons
in zjjn bezwaren maar niet gaan verdiepen.
De heer De Meester (n.-l.) zei hierover ook
nog een woordje om zjjne instemming te
betnigen.
De heer Hngenholtz (s. d. a. p merkt op,
dat het verslag der arbeidsinspectie ofschoon
reeds voor lang in Indië verschenen, in de
bladen bssproken en zelis in eeDe brochure
bestreden, nog altjjd niet aan de kamerleden
is verzonden. De Mieister antwoordt, dat in
derdaad aan de Indische landedrakkery ver
zuimd is een afdruk te zeDden aau het De
partement van Koloniën. Prachtig, zegt de
heer Hngenholtz, ik hoop, Excellentie, data
e*n uitbrander geeft die met mis is
De heer Scheurer (a.-r.) besprak in het
kort de opiumregie, die bjj, naar men nit de
ueene beschouwingen weet, wilde afschaf-
Hjj betreurt nn, dat de inkomsten nit
die regie vooruit,in plaats van achteruit gaan.
Ook de heer Bogaardt (r.k.) wilde over die
upinmkwestie een rede opzetten, maar beiden
spr. beantwoordde de Voorzitter, dat dit bjj
de motie thuis hoorde, die is ingediend en
die strekt om allen opinmverkoop in Indië
binDen 10 jaar te doen eindigen.
„Deze presidieele vinding" (zoo zegt de O ver-
zichtschr. van het „Alg. Hdbl.") „kan, bjj de
veelheid der aanhargige moties, heel wat
debatten afsnjjdeD. Er liggen namelyk twee
en twintig moties ter tafel. En men zal
dus, anders dan bjj de behandeling van die
moties, bjj voorbeeld niet mogen spreken over:
het recht van posteD, oprichting van Rjjks
Hoog-re Burgerscholen, de Scheveningsche
haveD, huwelijken van fficirreD, weggeld in
Noord-Biabant, huwuljjken van vrouwelijke
ambtenaren, afzonderlijke arbeider?chtspraak,
kosteloos L. O., pei eLnneering van gemeente
ambtenaren, schoenen voor post- en telegraaf-
bestellers, invoering van eeD postebèqae- en
girodienst, commercieele boekhouding bjj de
Rijkswerven, bevaarbaarheid van do Maas
boven Venloen zoo voort.
Dat kan de debatten over de Staatsbegroo-
Dg misschien nog al wat b-korteDl
Want het zjjn juist do meest geliefde on
derwerpen, die per motie plegen te worden
gehuldigd".
De heer De Meester brak eene lans voor
n bil jjker renteberekening inzake pandhui
zen in eigen beheer. De Minister antwoordt
dat de zaak in onderzoek is.
Aan de orde is thaos de reorganisatie van
het BiDnenlandsch bestuur.
Dit wetsontwerp, dat bjj de gelijknamige
afdeeling in behandeling kwam, zal, naar het
zich laat aanzieD, tot nagmoeg geen discus
sie leiden zegt het „Hdbl.". De reden daar
van is, dat alle vier de sprekers die er even
het woord over voerden de heeren De
Beaufort, De Meester, Bogaardt en
Verhey met nadrnk verklaarden (even
als de Commissie van Rapporteurs reeds heeft
gedaan;, dat zjj het tbats aangevraagde cre-
diet ter voorbereiding van de reorgani-
saiie geheel losmaakten van de reorganisatie
zelve en zich hnn oordeel over de later te
wachten concrete voorstellen voorbehielden.
Alleen de heer B-igaardt verklaarde nn reeds,
met de hoofdzaken der aangekondigde reorga
nisatie in te stemmen ihjj had dat trouwens
ook al in zjjo nota te kennen gegeveDEn
ook de heer De Meester scheen nie hnofd-
zak-n, althans de inkrimping van het Euro
peesche en de uitbreiding van het inlandsche
bestuurselemeLt, gunstig gezind te zyn.
Dos avonds Justitie-begrooiing. Hieruit
stippen wjj hrt volgende aan
Do heer Van Saese van Y>selt (r.k.) vindt
bet wat gord, dal de Minist-r den aanval
fsWg, gedaan op zjjo jjvrr. De MiD. heeft
geljjk, dat het hem vordriet, dat zooveel
tjjoer ontwerpen omfiedaan bljjven liggen.
Maar, zegt bjj tot Zjjne Exc ll-ntie: Eu
rokm de uitslag niet, maar lel het doel
alleen.
De heer Van Hamel (n. 1.) brengt hulde
aan den Minister voor diei 8 ijver. Hjj be
pleit invoering vmd de mogelijkheid om geld
boete op te legg-n in plaats van gevange
nisstraf in enkele gevallen waarin hrt nu
niet kan. (Valschheid in geschrifte). Spr.
heeft het oor op het geval-Elia». Spr. beeft
het nog over het onnoodig lastig vallen door
de politie ter sake van de uitvoering der
zodelykheidswetten, eo waarschuwt tegen
te groote lichtvaardigheid.
Op d« opmerking van den heer Van Hamel
antwoordt Mmist-r R-gi-nt, dat die saak
niet zoo emvoudig is als sjj ljjkt om in ge
vallen van vrrvalschiDg geldboete op te
leggeD. De bedreiging in een wetboek met
gevangenis, hechtenis of geldboete is DÏet
willekenrir, maar volgeDS een vast syteem
geschied. Io gevalleD als de heer Van Hamel
bedoelt, heeft de Minister nooit geaarzeld
van het midd-1 van gratie in een voor
dracht aan H. M. gebruik te maken. Ten
optichte van de sedelykheidsgeschiedenis
zegt de Minister:
Da Minister keert de kaart nu- niet
de Wageningsche hriefkaart om en segt:
Ziet nu eens! Nu da pers bljjsbaar alles
bei ft verzameld wat er te verzamelen was
tegen de toepassing der zodelykheidswetten,
